فراتر از ریه؛ آلودگی هوا چه بر سر سلامت اجتماعی می‌آورد؟

مرضیه نجومی، عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی و خانواده و رئیس مرکز تحقیقات طب پیشگیری و سلامت جمعیت دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح تأثیر آلودگی هوا بر سلامت جامعه پرداخت و اظهار کرد: تأثیر آلودگی هوا بر سلامت مردم جنبه‌های مختلف دارد. سلامت ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی دارد و آلودگی هوا بر همه جنبه‌های آن تأثیر سوء می‌گذارد؛ این موضوعی است که به صورت گسترده در جهان مورد تحقیق قرار گرفته است.

وی با تأکید بر اینکه ارتباط آلودگی‌ هوا با انواع سرطان‌ها، آسم، عفونت‌های دستگاه تنفسی و حتی سکته‌های مغزی، دیابت نوع 2، آلزایمز، اختلال‌های شناختی و حافظه اثبات و مشخص شده است، گفت: تحقیقات گسترده‌ای اثرات آلاینده‌های زیر 2.5 میکرون را بررسی کرده‌اند.

آلودگی هوا پنجمین عامل مرگ انسان‌ها

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با ابراز تأسف از اینکه آلاینده‌های عمده هوای شهرهای بزرگ ایران نیز جزو آلاینده‌های زیر 2.5 میکرون است، گفت: اثرات این آلاینده‌‌ها بر روی سلامت مشخص و ثابت شده است. در آخرین مطالعاتی که صورت گرفته آلودگی‌های هوا جزو پنجمین علت مرگ و میرهاست و با توجه به اینکه کودکان در سن رشد هستند، آلودگی هوا دومین عامل مرگ کودکان طبقه‌بندی شده است.

وی اضافه کرد: همه این آمارها نشان دهنده خطری است که هشدار می‌دهد باید به مسئله آلودگی هوا رسیدگی و آن را جزو اولویت‌های سلامت مردم قرار داد و برای آن برنامه‌ریزی کرد. در سایر کشورهایی که با این مسئله مواجه بودند برنامه‌ریزی‌های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت طراحی و اجرا شده است. سال‌ها پیش توکیو یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا بود اما اکنون به یکی از پاک‌ترین شهرهای دنیا تبدیل شده است.

نجومی به تشریح تأثیر آلودگی هوا بر بروز آسیب‌های اجتماعی پرداخت و گفت: مطالعات و پژوهش‌های انجام شده نشان داده بین آلودگی هوا و بروز جنایت و رفتار خشونت‌آمیز ارتباط وجود دارد. ارتباط این دو مسئله دلایل مختلفی دارد اما در برخی از مقاله‌ها ایجاد رفتارهایی که خشونت‌آمیز هستند و از نرم خارج شده‌‌اند، در زمان افزایش آلودگی هوا گزارش شده است که مربوط به آلاینده‌های زیر دو و نیم میکرون و ازون است.

وی تصریح کرد: آلودگی هوا بر تک تک افراد تأثیر می‌گذارد، افراد هم جامعه را تشکیل می‌دهند و این آلودگی می‌تواند بر روابط بین فردی نیز تأثیرگذار باشد و چون تأثیرات آلودگی هوا آنی نیست و عمدتاً مزمن است، در دراز مدت اثرات خود را بر بچه‌‌ها، بزرگسالان و جامعه نشان می‌دهد.

اثرات سوء اقتصادی و اجتماعی آلودگی هوا

رئیس مرکز تحقیقات طب پیشگیری و سلامت جمعیت دانشگاه علوم پزشکی ایران در ادامه سخنان خود به اثرات سوء اقتصادی و اجتماعی آلودگی هوا در دراز مدت اشاره و اظهار کرد: این اثرات به حدی نگران کننده است که باید در اولویت‌های توجه به سلامت مردم قرار گیرد.

وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به گریز ناپذیر بودن آلودگی هوا و اینکه مردم مجبور هستند این شرایط را تحمل کنند چه فشارهای روانی بر آنها وارد می‌شود؟ گفت: آلودگی هوا استرس و اضطراب ایجاد می‌کند و همین اضطراب نیز اثرات سوء آلودگی هوا بر سلامتی را افزایش می‌دهد. اضطراب و استرس وقتی وجود داشته باشد می‌تواند باعث بروز برخی رفتارهای نامناسب شود و به خصوص در تعاملات بین فردی اثر بگذارد. وقتی آلودگی هوا استرس و اضطراب را افزایش می‌دهد بر روی قوه شناختی تأثیر می‌گذارد و در نهایت روابط بین‌فردی را مختل می‌کند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: رسیدگی به وضعیت آلودگی هوا وظیفه دولت‌هاست اما مردم هم می‌توانند با اقدامات دولت‌ها همراهی کنند. مردم احساس می‌کنند کاری از دستشان بر نمی‌آید و نمی‌توانند با تغذیه، بهداشت و ... در مقابل آلودگی هوا از سلامت خود مراقبت کنند ولی همراهی مردم بر کاهش آلودگی هوا تأثیر دارد مثلاً وقتی که اعلام می‌شود کمتر از خودروی شخصی استفاده کنند و یا هنگامی که به دلیل آلودگی هوا تعطیلی اعلام می‌شود از خانه خارج نشوند، بر حجم ترافیک و کاهش آلودگی هوا تأثیرگذار است.

وی نسبت به کاهش مشارکت اجتماعی مردم به دلیل شرایط هوای آلوده نیز هشدار داد و گفت: نتایج پژوهش‌ها نشان داده آلودگی هوا بر روی کاهش مشارکت مردم در فعالیت‌های اجتماعی تأثیرگذار است و قطعاً نارضایتی عمومی ایجاد می‌کند. چون هوای پاک شرط اول زندگی است و اگر هوای پاکی وجود نداشته باشد، بقیه برنامه‌ها برای حفظ و ارتقای سلامتی مردم مفهوم پیدا نمی‌کند.

اول حق حیات؛ بعد کنترل فشار خون

نجومی ادامه داد: اکنون مطرح می‌شود که وزارت بهداشت برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر برنامه‌ دارد و در حال کنترل فشار خون و دیابت مردم است. اما تمام این برنامه‌ها در اولویت بعدی است و اولویت اول باید این باشد که مردم با داشتن هوای پاک حق حیات داشته باشند و بعد به سراغ پیشگیری و کنترل سایر بیماری‌ها برویم.

وی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: آلودگی هوا فشار روانی و در درجه اول اضطراب و استرس ایجاد می‌کند و همین اضطراب بر روی تعاملات بین فردی تأثیر گذاشته و در نهایت کارایی فردی را پایین می‌آورد و نتیجه این مسئله بر روی اقتصاد و اجتماع یک جامعه تأثیر می‌گذارد. امیدوارم مسئولان برنامه‌ریزی مشخص و شفافی در خصوص کاهش آلودگی هوا داشته باشند و به صورت واضح این برنامه‌ها را به اطلاع مردم برسانند. رسانه‌‌ها هم باید از مسئولان شهرداری و محیط زیست که متولی و مسئول این حوزه هستند مطالبه‌ کنند که چه برنامه اجرایی در این زمینه دارند.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی