شب قدر؛ فرصت تفکر و تأمل برای رشد و کمال + فیلم

یکی از الطاف و موهبت‌های ویژه خداوند در ماه مبارک رمضان شب قدر است. چنانکه پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «خداوند از روزها، جمعه و از ماه‌ها، ماه رمضان و از شب‌ها، شب قدر را برای خود اختیار کرده است». شب قدر اوج معنویت و عبادت ماه مبارک رمضان و شب تجلی میعاد انسان با خداوند و از خود جدا شدن و غرق در دریای رحمت و محبت و مهربانی خدا شدن است.

آیت‌الله سید جمال‌الدین دین‌پرور، شارح و مترجم نهج‌البلاغه در همکاری با خبرگزاری ایکنا در سلسله درس گفتارهای «دریچه‌ای رو به ملکوت» به تبیین فضیلت و اهمیت شب‌ قدر پرداخته است که در ادامه با هم می‌خوانیم و می‌بینیم. 

شب بیست و سوم ماه رمضان است و فیوضات ویژه الهی در این شب بر بندگان نازل می‌شود و ویژگی خاص شب بیست و سوم این است که آن شب قدری که از هزار ماه برتر و بالاتر است، به اعتقاد و بیان برخی از اهل معنا، همین شب بیست و سوم است. حتی برخی از اهل سیر و سلوک در طول سال شب‌ها را بیدار می‌‌ماندند تا بتوانند از شب قدر استفاده کنند.

این سؤال پیش می‌آید که در این شب قدر چه باید کرد و زمانی که قصد بهره‌مندی از فیوضات این شب را داریم چه اعمالی باید انجام دهیم؟ اولین عمل، مراسم احیاست. احیا به معنی شب‌زنده‌داری و بیدار بودن انسان است که عملی بسیار مهم است؛ چراکه اصل حرکت انسان‌ها و تنظیم زندگی، روابط و کل امور انسان به فکر و برنامه‌ریزی بستگی دارد. برای مثال انسان‌ها نمی‌توانند همین که صبح از خواب برخواستند، بدون فکر و اندیشه از منزل خارج شده و به دنبال هر کاری که پیش آمد، بروند. انسان باید بداند که به کجا می‌رود و هدف آن‌ها چیست.

اینکه انسان باید بداند کجا بوده و هدف او چیست، نیاز به تفکر و تأمل دارد. انسان باید با خود خلوت کند و این‌گونه بیندیشد که در حال حاضر در چه جایگاهی قرار داشته، از او چه می‌خواهند و آینده او را چه کسی تنظیم کند. انسان باید بداند خداوند از او چه می‌خواهد و ماه رمضان و شب قدر برای چیست؟ لذا احیا و شب‌زنده‌داری و شب‌بیداری به معنی تفکر و تأمل است. 

انسان در شب قدر باید به سرنوشت، آفریدگار و مسئولیت‌های خود فکر کند و در این مسئله تأمل کند که در عمری که از او گذشته و نیز عمری که از او باقی مانده، چه باید کند. آیا انسان باید به هر چه پیش آید، خوش آید بیندیشد یا اینکه باید این‌گونه بیندیشد که خود باید زندگی را بسازد و خویشتن را پیدا کند. لذا شب احیا، شب تفکر و تأمل برای زندگی روزمره است. این زندگی روزمره فقط کار کردن، استراحت و خوردن و آشامیدن نیست بلکه زندگی این است که انسان بداند به چه دلیل می‌خوابد، به چه دلیل کار می‌کند و به چه دلیل غذا می‌خورد. انسان باید غذا بخورد و استراحت کرده و از فضاهای مختلف استفاده کند که البته این مسئله، مقدمه‌ای برای اصل کار است.

در گذشته برخی از علمای اخلاق مثال می‌زدند که انسان نباید مانند اسب یا استر آسیاب باشد. متأسفانه برخی از انسان‌ها مانند اسب آسیاب هستند یعنی سالیان سال دور خود می‌چرخند و هیچ پیشرفت و کمال و رشدی ندارند. انسان نباید در یک جا متوقف شود. در گذشته اگر دانش‌آموزی در مدرسه مردود می‌شد، باید یک سال دیگر در همان مقطع باقی می‌ماند. اما برخی افراد برای مثال 50 سال درجا می‌زنند و به این موضوع فکر نمی‌کنند. زندگی نباید درجا زدن باشد بلکه باید رشد و کمال داشته باشد.

در روایات آمده است: «مَنِ ِساوی يَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ؛ کسی که  دو روز او یکسان باشد، زیان‌کار است». انسان باید هر روز بهتر از روز قبل خود باشد و یک پله از مدارج کمال انسانی را بالاتر رفته باشد. اگر انسان این کار را نکند، عمر او پایان یافته اما سرمایه‌ای پیدا نکرده است. بنابراین، یکی از اعمال شب احیا، تفکر و تأمل است. البته لازم نیست انسان به آسمان‌ها و ... بیندیشد، بلکه باید در همین زندگی به مسائلی همچون کسب و کار، تربیت فرزند، ارتباط با خانواده و ... تأمل کند. این مسائل است که مقدمه اوج و عروج انسان به ملکوت اعلی است.  برای رسیدن به ملکوت اعلی لازم نیست که انسان زندگی و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی را ترک کرده و به بالای بلندی رفته و فقط به عبادت بپردازد. 

رشد و تکامل و پیشرفت و سیر و سلوک در همین جامعه و کوچه و خیابان است. کمال در همین خانه‌ها، بازار و در میان روابط اجتماعی و سیاسی ایجاد می‌شود. رشد و کمال در ادارات و کار و مجموعه زندگی رخ می‌دهد. اگر برای مثال انسان در محل کار خود فعالیت کند و از کسی رشوه نگیرد، رشد خواهد کرد. دروغ نگفتن در کسب و تجارت و رعایت اصول دینی و اخلاقی باعث کمال می‌شود. انسان در همین محیط می‌تواند کاری کند که اوج پیدا کند. 

مرحوم مجتهدی(ره) نقل می‌کردند که در خیابان امیریه تهران شخصی زندگی می‌کرد که خدمت امام زمان(عج) می‌رسید. زمانی که به نشانی این شخص مراجعه کردم، مغازه‌ای کلیدسازی و قفل سازی را مشاهده کردم که چند نفر در این مغازه نشسته بودند. تا زمانی که نوبت به من برسد، بانوی مسنی به مغازه مراجعه کرد و قصد فروش قفل خود را داشت. صاحب مغازه نگاهی به قفل کرد و به این بانو گفت که من این قفل را 9 تومان خریده و 10 تومان می‌فروشم. بانوی فروشنده اظهار کرد که من به هر کجا مراجعه کردم، گفتند که این قفل را سه ریال بیشتر نمی‌خریم. زمانی که این بانو رفت، صاحب مغازه گفت همین کار یعنی کسب و کاری که حلال بوده و دغدغه مردم را داشته باشید، باعث می‌شود تا امام زمان(عج) خود به سراغ انسان بیاید. زمانی که این بانو برای فروش قفل خود مراجعه کرد، به پول آن نیاز داشت و باید از او دستگیری می‌شد. لذا این قفل را به قیمت اصلی خود خریدم که به این بانو کمک شده باشد.

لذا انسان باید در شب احیا و بیداری به زندگی معمولی خود بیندیشد. اگر زندگی معمولی انسان یعنی همین کسب و کار، بازار، مغازه، خانواده و ... از روی دستور شرع و به قصد خیرخواهی و خدمت باشد، به اوج و کمال خواهد رسید. انسان اگر دین خود را ادا کرد، به کسی ظلم نکند و حق کسی را تضییع نکند، رشد خواهد کرد. انسان حتی گاهی می‌تواند بدون اینکه کار حرامی انجام داده باشد، حق مردم را تضییع کند. برای مثال فردی جنسی را که باید هزار تومان بفروشد را دو هزار تومان می‌فروشد و کار حرامی نیز نکرده است اما در این عمل خود خروج از عدل و انصاف  داشته است. این مسئله اجازه ترقی را از انسان می‌گیرد.

لذا شب قدر و احیا، شب تأمل و تفکر است. نکته دیگر اینکه انسان نباید به این موضوع بسنده کند و باید درصدد رشد علمی و بالا بردن اطلاعات علمی خود باشد. برخی علما نقل می‌کنند که انسان باید در شب احیا وارد مسائل علمی شده و بر معلومات علمی خود بیفزایند. انسان برای خودسازی نیاز به دستور و قانون و برنامه دارد. لذا انسان برای شب احیا باید سعی کند در این مجالس پای سخنان افرادی که احکام، عقاید و نکات اخلاقی و ... می‌دانند بنشیند. امروز منابع فراوانی در حوزه علمی، دینی، اخلاقی و عرفانی وجود دارد و انسان باید در این شب‌ها این فرصت را برای خود ایجاد کنند که این دستورات را شناخته و سرلوحه اعمال خود قرار دهند.

لذا انسان باید ضمن شب‌زنده‌داری و دعا کردن در شب‌های قدر و احیا، به علم‌آموزی و رشد معارف خود نیز بپردازد. انسان باید حتما در شب قدر بر دانش دینی خود بیفزاید تا بتواند در زندگی موفق بوده و بخشی از نواقص خود را با دانش‌آموزی برطرف کند.

توجه به امیرالمؤمنین(ع) و فرهنگی علوی نیز باید یکی از برنامه‌های شب‌های قدر و احیا باشد. انسان باید در این شب‌ها از کتاب شریف نهج‌البلاغه و از معارف والای علوی که گنجینه گران‌بهایی است، استفاده کرده و آن را سرلوحه و ره‌توشه زندگی خود درطول سال قرار دهد. این‌ها مجموعه‌ای از تهذیب، عرفان، علم‌آموزی، تدبر و تفکر است و امیدواریم خداوند متعال به همه ما توفیق دهد تا از فرصت شب احیا و شب بیست و سوم ماه رمضان حداکثر استفاده را داشته باشیم.