سه شرط اصلی برای پذیرش توبه بر اساس آیات جزء هفتم قرآن

جزء هفتم قرآن کریم از آیه ۸۳ سوره مائده تا ۱۱۰ سوره انعام ادامه دارد. آیات مربوط به سوره مائده در این جزء اشاره به جریمه شکستن سوگند، ممنوعیت شکار در حال احرام، مخالفت با جهالت وخرافه، نکوهش عیب جویی است. آیات مربوط به سوره انعام مربوط به روش برخورد با بهانه جویان در دین و روش برخورد حضرت ابراهیم(ع) با مخالفان و امید به امدادهای الهی است.

سوره انعام ۱۶۵ آیه دارد و همه آیات آن یک جا در مکه و با تشریفات خاصی نازل شده است. جبرئیل، این سوره را با بدرقه هفتاد هزار فرشته بر پیامبر خدا(ص) نازل کرد. پیام اصلی آیات این سوره، مبارزه با شرک و دعوت به توحید است. از آنجا که مشرکان جزیره العرب به اعتقاد خود، بعضی چهارپایان را حلال و بعضی را حرام می‌دانستند، قرآن در مقام مبارزه با این گونه خرافات و باورهای غلط، از آیه ۱۳۶ این سوره به بعد احکامی را در مورد چهارپایان بیان می دارد که بدین جهت این سوره «انعام» نام گرفته است.

روایاتی درباره فضیلت این سوره و نیز برآورده شدن حاجت به واسطه تلاوت این سوره آمده است. از جمله از امام صادق(ع) نقل شده که هر کس چهار رکعت نماز (با دو سلام) بخواند، آنگاه این سوره و سپس دعایی را قرائت کند، حاجاتش برآورده می شود. در هیچ سوره‌ای به اندازه این سوره کلمه «قل» نیامده است. تکرار ۴۴ بار این خطاب به پیامبر(ص) شاید به خاطر آن است که در این سوره عقائد باطل و انحراف‌ها و توقعات بی‌جای مشرکان بیان شده و لازم است قاطعیت در کار باشد.واین مطلب بیانگر آن است که پیامبر(ص) مأمور است متن وحی را بی کم و کاست بگوید.

حجت‌الاسلام محمدحسین فرخی، کارشناس علوم دینی در همدان، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: در آیه ۵۴ سوره انعام خداوند سه شرط اصلی برای قبولی توبه بیان می‌کند، در این آیه می‌خوانیم «وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۖ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَىٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ هرگاه آنان که به آیات ما می‌گروند نزد تو آیند بگو: سلام بر شما باد، خدا بر خود رحمت و مهربانی را فرض نمود، که هر کس از شما کار زشتی به نادانی کرد و بعد از آن توبه کند و اصلاح نماید البته خدا بخشنده و مهربان است.»

بر اساس این آیه خداوند بر خود لازم و ضروری می‌داند که رحمت خود را شامل حال بندگانش گرداند و نسبت به بندگانش مهربان باشد. خداوند در این آیه می‌فرماید اگر کسی از شما از سر نادانی و خطا اشتباهی را مرتکب شود و سپس توبه کند و درصدد اصلاح آن برآید قطعا خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.

شرط اول؛ ارتکاب گناه از سر نادانی است

بنابراین شرط اولیه پذیرش توبه از دیدگاه خداوند در آیه ۵۴ سوره انعام، ارتکاب گناه از سر جهالت است، نه از سر لجاجت، ممکن است کسی روزه خواری کند اما دلیل قانع کننده‌ای برای این اشتباه خود نداشته باشد، ترک فعل حرام خود را خطا بداند و خودش نیز این مطلب را قبول کند، حتی در دلش از اینکه این عمل را انجام داده نادم است. این فرد قطعا از سر جهالت این فعل واجب را ترک کرده است.

اما گاهی شخصی بر اصل دین خدا منکر است‌ و مبانی که خداوند بیان کرده است را زیر سوال می‌برد و در حقیقت انجام فعل واجبی همچون روزه‌داری را امری غلط می‌داند و از سر لجاجت آن را نمی‌پذیرد نه از سر جهالت و یا در زمینه رانت، رشوه و پارتی بازی شخصی که چنین عملی را مرتکب شده ممکن است اشتباه خود را بپذیرد و نادم باشد اما گاهی هم ممکن است از سر لجاجت قبول نکند و بگوید همه مملکت اینگونه هستند پس باید من هم مانند بقیه عمل کنم. این فرد در حقیقت با لجاجت حرام خدا را مرتکب می‌شود. بنابراین اولین و اساسی ترین شرط پذیرش توبه توسط خداوند، پذیرش خطا و گناه و پشیمانی حقیقی فرد است.

در روایتی از حضرت علی(ع) نقل می‌شود قبولی توبه چند شرط دارد، که مهم‌ترین آن این است انسان قلبا پشیمان شود و دوم اینکه عزم خود را جزم کند که دیگر به سمت آن گناه نرود. مؤمنی که از سر جهالت مرتکب گناهی شود و سپس توبه واقعی کند قطعا خداوند را توبه پذیر و مهربان خواهد یافت.

جبران گناه؛ سومین شرط پذیرش توبه

بر اساس آیه ۵۴ سوره انعام، علاوه بر ارتکاب گناه از سر جهالت و انجام توبه و پشیمانی واقعی، جبران گناه نیز یکی از شرایط پذیرش توبه است. یکی از گناهانی که هرگز مورد بخشش خداوند قرار نمی‌گیرد حق الناس است. اگر انسان با زبان آبروی مومنی را بریزد، غیبت و تهمتی را مرتکب شود و یا بر مال و آبروی مردم خدشه ای وارد کند، قطعا خداوند از وی نخواهد گذشت مگر اینکه از او حلالیت بطلبد و از این طریق خطای خود را جبران کند‌.

حضرت محمد(ص)می‌فرمایند «شهید در زمانی که قطره خونی از وی بر روی زمین بیافتد خداوند همه گناهان او را می‌بخشد مگر حق الناسی که بر گردن اوست و خداوند گناه او را نخواهد بخشید.» بنابراین شرط اصلی و مهم توبه این است که فرد جبران خطا کند چرا که اگر از دنیا برود و خطای خود را جبران نکرده باشد توبه اش قبول نخواهد شد.

در روایات داریم برخی افراد اعمال حسنه خود را در کارنامه عمل خود نمی‌بینند مانند حج، نماز، روزه، زیارت و... برعکس حتی گناهانی نیز برای آنها ثبت شده که مرتکب آن نشده‌اند، ندا می‌آید شما غیبت، تهمت و یا حق‌الناس دیگری بر گردن خود از فلان شخص داشتید که چون حلالیت نخواستید و جبران خطا نکردید اعمال حسنه شما بر اعمال آن فرد اضافه شد و حتی گاهی از اعمال زشت آنها در کارنامه عمل این افراد قرار می‌گیرد.

بنابراین پذیرش توبه سه شرط اساسی دارد که اگر این سه شرط اجرا شود قطعا فرد مورد رحمت و مغفرت خداوند قرار خواهد گرفت.

بیان قاعده‌ای اساسی در آیه ۲۸ سوره انعام

در آیه ۲۸ سوره انعام خداوند می‌فرماید «بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ بلکه (وبال) آنچه پیش از این پنهان می‌داشتند بر آنها آشکار شده و اگر بار دیگر هم (به دنیا) برگردند باز همان اعمال زشتی را که از آن نهی شدند اعاده خواهند کرد، و آنان دروغ می‌گویند.» در این آیه خداوند قاعده‌ای را بیان می‌کند که اهل جهنم و کسانی که در دنیا این تذکرها و تلنگرها را نشنیده‌اند اگر دوباره به آنها مهلت داده شود و به دنیا برگردند که البته این امر امری محال است، اما حتی اگر به آنها فرصت داده شود قطعا آنها دوباره مرتکب گناه خواهند شد و این افراد دروغ می‌گویند که خدایا به ما فرصت بده تا دوباره به دنیا برگردیم و کار خیر انجام دهیم.

در روایات داریم اگر شخصی بخواهد متذکر شود به عیادت بیماران برود که در این صورت به نعمت سلامتی که خداوند به وی داده متذکر خواهد شد و تلنگری خواهد خورد تا ارزش نعمت سلامتی خود را بداند. یا وقتی به زیارت اهل قبور می‌رویم و یا در تشییع جنازه فردی شرکت می‌کنیم این مطلب بر ما یادآور میشود که تفاوتی بین ثروتمند و فقیر، دارای پست و مقام و یک شخص عادی وجود ندارد و تنها اعمال انسان با او ماندگار خواهد شد.حال این اعمال می‌تواند موجب عذاب دائمی فرد باشد و یا اینکه ممکن است او را هم نشین اولیا و افراد خاص خداوند گرداند.

بنابراین انسان با قرار گرفتن در این موقعیت ها قطعا متذکر خواهد شد که باید مسیر درستی را انتخاب کند و به دنبال اعمال خیر باشد. بر اساس آیه ۲۸ سوره انعام، اگر تنبه و تذکر در قلب انسان اثرنگذارد قطعا دوباره به حالت اولیه باز خواهد گشت و مرتکب همان گناهان می‌شود.

خداوند در این آیه می‌فرماید اگر شما بازگردید دوباره مرتکب همان گناهان خواهید شد چرا که شما دروغگو هستید. چرا که وقتی قلب انسان مرتکب گناه و معصیت شود هرگز حرف حق و حقیقت را نخواهد شنید.