وقوع قیامت؛ یکی از ارکان و مسلمات گفتمان قرآن

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، به مناسبت ایام میلاد حضرت معصومه(س) یادداشتی را با محور «پرسشگری در قرآن» نوشته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

به مناسبت ولادت کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س) باید گفت که ذی‌القعده چه قدم مبارکی دارد. هم آغاز میقات موسی کلیم (ع) با پروردگار و هم ایام تدارک سفر معنوی به حج و هم خجسته زادروز ولادت کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س) است که بدین مناسبت، روز دختر نیز در کشور ما نامگذاری شده است.

ضمن تبریک و شادباش این فرخنده مناسبت‌ها، گفتار دیگری از سلسله گفتار‌های پرسشگری در قرآن کریم را تقدیم می‌داریم. وقوع قیامت یکی از ارکان و مسلمات گفتمان قرآن کریم است و به تصریح قرآن، شکی در وقوع آن نیست هر چند که اکثر مردم به آن ایمان نمی‌آورند. از این رو در گفتمان قرآن به توصیف آن زلزله عظیم پرداخته است.

صد و یکمین سوره قرآن کریم به نام «القارعه»، توصیفی مجمل از این واقعه بزرگ ارائه کرده است. به نظر ارکان حوادث قیامت نیز در این سوره ذکر شده است. این سوره در سیاق پرسشی چنین صورت‌بندی شده است: القارعة! (کوبنده) ماالقارعه، (قارعه چیست؟) و ما ادرئک ما القارعه (و تـو چـه دانـى کـه آن کوبنده چیست؟)

اسلوب مزبور و نام‌گذاری این سوره به القارعه (کوبنده) نشان‌دهنده عظمت و اهمیت این واقعه است. گویا این رخداد کوبنده به قدرى عظیم است که درک حقیقت آن فراتر از تصور افراد است. آیات بعد در این سوره بخشی از وقایع این حادثه شگفت و مهیب را توصیف می‌کند و نشان می‌دهد که وقوع این رخداد قطعی، نظم و انتظام جامعه انسانی و ساختار طبیعت را به آشفتگی و بهم پاشیدگی تبدیل می‌کند. این دگرگونی چنان است که زمین در آن هنگام دیگر این زمین نیست. سپس، بی‌تردید افراد مورد رسیدگی و سنجش قرار می‌گیرند که چنین ارزیابی خود یکی از وقایع قیامت است.

نکته حائز اهمیت این است که چه چیزی مورد ارزیابی و سنجش قرار می‌گیرد؟ پاسخ بسیار روشن و البته قابل توجه و تامل است. پاسخ در این سوره و سایر سوره‌های قرآن «موازین» است. اما موازین چیست؟ که در قیامت افراد با آن ارزیابی و سنجش می‌شوند؟ کلمه موازین، جمع است، مفرد آن، میزان یا موزون است، چنانکه موازین جمع میزان باشد، پس اعمال افراد با میزان‌ها و ملاک‌های حق ارزیابی می‌شود.

هر قدر عمل مشتمل و منطبق بر حق باشد، به همان اندازه اعتبار و ارزش دارد و هر میزان که مشتمل و منطبق بر حق نباشد، بی‌وزن است. با توجه به جمع بودن کلمه موازین، میزان‌هایی برای اعمال افراد وجود دارد که هر عمل متناسب با معیار و میزان دقیق و صحیح خودش، سنجش و توزین می‌شود. اگر جمع موزون باشد، به معنای وزن اعمال یعنی مجموعه عملکردهاست که مورد ارزیابی و سنجش قرار می‌گیرد.

حاصل ارزیابی‌ها دو صورت پیدا می‌کند یا اعمال افراد در تطبیق با قرآن و سنت (موازین) وزانت، سنگینی و قیمت پیدا می‌کند. چنین افرادی کامیاب و زندگی رضامندانه دارند یا اعمال افراد با معیار‌های قرآن و سیره و سنت رسول خدا (ص) و جانشینان به حق آن حضرت منطبق نیست، بدین معنا که مشتمل به ظلم، تعدی، ناحقی و ... است، پس وزنی و ارزشی پیدا نمی‌کنند، در نتیجه این افراد مستحق ورود به «هاویه» یا آتش سوزان می‌شوند.