ائمه(ع) شر را خیر می‌بینند؛ چون نگاهشان به دنیا متفاوت است
عضو هیئت علمی دانشگاه ضمن اشاره به رویکرد خیر انگارانه اولیای الهی نسبت به شر تصریح کرد: اولیا نگاه خیر انگارانه به شر دارند چون انگاره‌شان از دنیا چیز دیگری است، غایتشان در دنیا چیز دیگری است و روشی که برای رسیدن به این غایت انتخاب کردند چیز دیگری است.
به گزارش ایکنا، دوازدهمین همایش بین‌المللی فلسفه دین معاصر با موضوع «مسئله شر در اندیشه جدید و اسلامی» صبح امروز 25 اردیبهشت در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.
در این نشست حوران اکبرزاده؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با موضوع «رویکرد خیرانگارانه به رنج و ابتلاء اولیا الهی در نسبت با خداوند (با نگرش حکمت متعالیه)» سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
پرسش این است که مگر ائمه(ع)، بشری مثل دیگر انسان‌ها نیستند پس چرا شرها را خیر می‌بینند؟ آیا بیان حضرت زینب(س) که فرمودند «ما رایت الا جمیلا» هذیان بوده که در اثر شدت فاجعه این بیان را فرموده یا عبارت استعاری و کنایی بوده. اگر غیر از این است آیا چنین چیزی برای بشر عادی ممکن است؟ آیا اولیای الهی انسانی از سنخ دیگر هستند و بدنی مقاوم‌تر و عاطفه و احساسی مقاوم‌تر از سایر انسان‌ها دارند؟ آیا آنها فرشته‌ای هستند در کنار انسان‌ها که رنج و ابتلائات را درک انسانی نمی‌کنند؟ در زیارتی که از حضرت زهرا(س) می‌خوانیم خطاب می‌کنیم «يَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَكِ اللّهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صابِرَةً»، یعنی تو یافت شدی از آنچه مایه ابتلا قرار گرفتی و صابر از پس آن امتحان بیرون آمدی. حالا من بحث نمی‌کنم ابتلای قبل از خلقت چه معنایی دارد عرض بنده در مورد امتحان و ابتلا است که این ابتلا چه معنایی دارد. این مسئله ما است.
برای اینکه این مسئله را در ساختار اندیشه صدرا بررسی کنیم باید دو اصل اصالت وجود و تشکیک وجود را به عنوان امهات اندیشه صدرا مطرح کنیم منتهی با یک رویکرد جدید. در دو نگرش صدرا در بحث وجود، عالم ماده و عالم دنیا آخرین حلقه تنزلات وجودی است. طبق ساختار وحدت تشکیکی وجود، عالم ماده آخرین حلقه تنزل است و در نگرش توحید خاص الخاص دنیا رقیقه‌ترین مرحله وجودی عالم هستی است. وقتی می‌گوییم عالم ماده رقیقه‌ترین است به ما نشان می‌دهد ناقص‌ترین و پایین‌ترین حالت وجودی را در عالم ماده می‌شود یافت.
هر شیئی در عالم ماده است جسم است و جسم ابعاد ثلاثه دارد. وقتی چیزی طول و عرض و عمق دارد مکان‌مند است و جهت دارد. از طرفی نحوه وجودش نحوه سیلانی است و همه موجودات مادی علاوه بر اینکه مکان‌مند هستند از نقص به کمال، حرکت اشتدادی جوهری را طی می‌کنند. بنابراین همه موجودات مادی دارای حرکت هستند و اقتضای حرکت زمان است. پس هر موجود مادی نحوه وجودش زمان‌مندی و مکان‌مندی است. زمان‌مندی و مکان‌مندی منجر به محدودیت است. اقتضای زمان و مکان ضیق وجودی است. چون رقیقه‌ترین عالم، عالم ماده است، عالم ماده دارای یک ضیق وجودی است و این ضیق وجودی اقتضای درگیری و تزاحم منافع موجودات را دارد. اگر آتش قرار است مرا گرم کند اگر به لباس من بیفتد مرا می‌سوزاند. بنابراین در عالم ماده موجودی نیست که مزاحم دیگر موجودات نباشد.
حال ما می‌خواهیم با نگرش اصالت وجود بازخوانی از مفهوم عدمی بودن شر داشته باشیم. برخی دانشجویان سوال می‌کنند اینکه شر عدمی است معنایش چیست؟ عرض بنده این است عدمی بودن شر برای ما تفهیم نشده. در نگاه صدرا شر عدم مطلق نیست، عدم مضاف است. طبق اصالت وجود می‌گوییم آنچه اصیل است وجود است و ماهیت اعتباری است که به تبع وجود، موجود است. شر هم مثل ماهیت است و در واقع محدوده خیر است. منظور از عدمی بودن، امر فقدانی است یعنی عدم وجود، مثلا مرگ به معنای عدم حیات است، کوری عدم بینایی است. پس وقتی می‌گوییم شر عدمی است عدمی بودن به معنای عدم مطلق نیست بلکه طبق اصالت وجود مثلا مرگ یک حقیقت در زندگی است ولی به این معنا که وقتی حیات به پایان می‌رسد مرگ فرامی‌رسد.
تلقی ولی الله این است که اصل با وجود است و عالم خیر محض است مگر خلافش ثابت شود، عدم هستی، شر است و شر هم نسبی است و نکته دیگر اینکه مرگ را پایان حیات دنیوی می‌داند، نه حیات به طور مطلق. از سویی اولیای الهی زندگی بامعنایی دارند. اگر معنای زندگی را در دو معنای غایت زندگی و ارزش زندگی در نظر بگیریم زندگی اولیا هم غایتمند است و هم ارزش‌گذار. غایتمند است چون هدفشان تشبه به حق است، ارزش زندگیشان هم رسیدن به جاودانگی است و شعارشان جاودانه ماندن است. بنابراین دغدغه جاودانه شدن نگرش آنها را نسبت به مرگ و حتی رنج کشیدن و حتی شادی کردن تغییر داده است و هر دو را کلاس خودسازی برای رسیدن به حق می‌دانند. بنابراین این زندگی جمیل است. انسان‌های کمال‌یافته اصالت وجودی هستند چون همه امور دنیا را عدمی می‌دانند. دنیا برایشان زیبا است چون باب ورود به جاودانگی و لقای الهی است. پس اگر اولیا نگاه خیرانگارانه به شر دارند چون انگاره‌شان از دنیا چیز دیگری است، غایتشان در دنیا چیز دیگری است و روشی که برای رسیدن به این غایت انتخاب کردند چیز دیگری است. بنابراین با توجه به اینکه هدفشان بقا است به این فنا اهمیت نمی‌دهند.
در ابتدای این نشست حمیدرضا آیت‌اللهی؛ پژوهشگر فلسفه دین سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
تحولات فکری فلسفه دین جلوه خود را در همایش‌های فلسفه دین به خوبی نشان می‌دهد. دوازده سال پیاپی تلاش شد برآیند این فعالیت‌های فکری در میان اندیشمندان پیشتاز این جریان فلسفی در تعامل با اندیشه‌های موثر معاصر و بروز دنیا خود را در قالب این همایش‌ها نشان دهد.
انجمن فلسفه دین ایران افتخار می‌کند از این تلاش در این دوازده سال فروگذار نکرده است و ثمره این تلاش‌ها به جایی رسیده که پژوهشگران فلسفه دین در دنیا ایران را از مهمترین مراکزی می‌دانند که در فعالیت‌های علمی مداومت دارد. اینگونه شده که فلسفه دین توانسته یکی از بیشترین پویایی‌ها را از خود نشان دهد. با نگاهی گذرا به مقالاتی که در این همایش ارائه شده شاهد رشدی فزاینده در اندیشه‌ورزی در این رشته هستیم. انجمن علمی فلسفه دین ایران ثمره تلاش خود را در این می‌بیند که شاخه‌های دیگر فلسفه در کشور در این زمینه پویا شدند و کلام فلسفه اسلامی را به زایش اندیشه به کار آوردند و نشاط علمی بخشیدند.
دوازدهمین فلسفه دین به مسئله شر اختصاص پیدا کرده است. استقبال بسیاری خوبی در این زمینه صورت گرفته. در نهایت 132 چکیده به زبان فارسی و 32 چکیده به زبان انگلیسی به شورای علمی همایش واصل شد. مقالات انگلیسی از ده کشور واصل شده و خلاصه مقالات نشان می‌دهد مسئله شر از بسیاری وجوه مورد بررسی قرار گرفته و این یکی از مزیت‌های همایش امسال است.
انتهای پیام
