نوزایی خانواده گسترده به مثابه خانواده مقاوم

به گزارش ایکنا، رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم با تأکید بر معنویت و اخلاق به مثابه نیاز اصلی جامعه و جهت‌دهنده همه حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی و با توجه به تهاجم روزافزون دشمنان و کانون‌های ضداخلاق و معنویت به دل‌های پاک جوانان و نوجوانان و نونهالان مسئولیت خطیر نهاد‌های حاکمیتی، غیر حاکمیتی و اشخاص را برای ایفای نقش هوشمندانه و مسئولانه خود خاطرنشان کرده‌اند. در همین راستا پژوهشکده زن و خانواده، موضوع رویکرد مقاومتی به خانواده را به مثابه یک کلان‌پروژه، در برنامه راهبردی خود جای داد که برگزاری همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم؛ چالش‌های اخلاقی در جهان متحول» یکی از آنهاست و چکیده مقالات پژوهشگران و اندیشمندان براساس محور‌های این همایش در قالب کتاب منتشر شده است.

خبرگزاری ایکنا بنابر رسالت خود در راستای تقویت ارزش‌های اخلاقی در نهاد خانواده اقدام به انتشار این مقالات به صورت روزانه کرده است. در ادامه چکیده مقاله علیرضا بیات، دکترای فلسفه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و زینب سادات حسینی دیباجی، پژوهشگر مطالعات زن و خانواده با عنوان «نوزایی خانواده گسترده به مثابه خانواده مقاوم با تأکید بر باز تعریف الگو‌های ارتباطی و مدیریت فضامندی خانه‌های ایرانی» را با هم می‌خوانیم.

انسان در طول تاریخ، همواره در دامان خانواده پرورش یافته است. ادوار تاریخی تمدنی و شرایط گوناگون زندگی همواره در این اصل مشترک هستند که انسان از درون خانواده وارد اجتماع می‌شود و روابط خانوادگی، اولین و مهمترین پایه‌های تربیت عاطفی، عقلانی، اقتصادی و اجتماعی است. وضعیت خانواده، هر چه به سامان‌تر باشد و نهاد آن مستحکم‌تر، خروجی آن خانواده، انسانی عمیق‌تر و کارآمدتر خواهد بود. محیط خانواده، محل رشد و تربیت نسل آینده و جامعه‌پذیر کردن افراد است. 

انتقال ارزش‌های اخلاقی و اعتقادی به نسل بعدی، بدون وجود خانواده غیرممکن است؛ بنابراین خانواده یکی از بنیادی‌ترین ارکان جامعه است. کوچک‌ترین تغییر در این نهاد مهم، تغییر‌های بزرگی را در سطح جامعه به دنبال دارد. به همین جهت «شکل خانواده» در چگونگی تربیت اعضای خانواده تأثیری جدی دارد. تحولات و دگرگونی‌ها در عرصه جهانی و تغییر در سبک زندگی، صنعتی شدن جوامع، گسترش زندگی شهری و شکل‌های نوین مسکن‌گزینی، تغییرات زیادی را در نهاد خانواده به همراه داشته است. 

یکی از اساسی‌ترین تغییرات در سطح روابط خانوادگی، تغییر شکل خانواده از «گسترده» به «هسته‌ای» به ویژه در دهه‌های اخیر است. مراجعه به پژوهش‌های انجام شده در ایران و جهان نشان می‌دهد که این تغییر، در ابعاد گوناگونی، خانواده را دستخوش چالش‌های عمیقی کرده است؛ از این رو امکان‌سنجی شرایط «احیای خانواده گسترده» و بازسازی نظام ارتباطی با خویشاوندان، بسیار مهم و حیاتی خواهد بود. تغییر خانواده در قرن اخیر و ظهور و گسترش الگوی خانواده هسته‌ای، تبعات فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای را پدید آورده است. 

تغییرات سبک زندگی در ابعاد مختلف از جمله سبک مسکن‌گزینی، معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، روابط خویشاوندی در خانواده را دستخوش تغییرات جدی کرده است. در این تحقیق تلاش شده با استفاده از ظرفیت آموزه‌های اسلامی، سنت‌ها و ریشه‌های فرهنگی خانواده ایرانی، الگو‌های رایج فضامندی خانه‌های ایرانی مورد مطالعه قرار بگیرد و زمینه‌های احیای خانواده گسترده امکان‌سنجی شود.

این تحقیق با تمسک بر معنای «زیارت» در منظومه فکر اسلامی، به دنبال ایجاد تحول در نظام خویشاوندی است. در همین راستا بازطراحی، ساخت و بهره‌برداری از خانه‌ها براساس نظام ارتباطی ولایت‌پایه و احسان‌محور با تأکید بر افزایش امکان حضور میهمان و ارتقای فرهنگ میهمان‌پذیری مورد تأکید قرار گرفته است. 

این تحقیق با معرفی گونه نوینی از خانواده در ایران و جهان، با عنوان «خانواده نوگسترده» آن را به مثابه «خانواده مقاوم» معرفی می‌کند و ضمن بیان برخی کارکرد‌های مثبت آن، در‌صدد بررسی لوازمی مانند تحول در مسکن‌گزینی و شهرسازی، متناسب با این تحول تدریجی است. نتایج تحقیق، گویای امکان ظهور انواع مختلفی از مسکن‌گزینی است که در شرایط کنونی، امکان پشتیبانی از نظام ارتباطی انسان معاصر مسلمان، بر پایه احسان به خویشان و میهمان‌پذیری را فراهم آورد.

 تحول در نظام خویشاوندی و توجه به مفاهیمی، چون زیارت، صله ارحام و احسان، فضا‌های مسکونی را به مکان‌هایی معنا‌دار و هویت‌ساز تبدیل می‌کند و به تبع آن، زمینه تحولی مثبت در نظام خویشاوندی و افزایش مقاومت و تاب‌آوری خانواده معاصر را فراهم می‌آورد.