آنچه بر مادر امام محمدباقر(ع) در کربلا گذشت

تاریخ را از اول خلقت بشر زنان و مردان در کنار هم ساخته‌اند. از همان زمان که آدم و حوا بنا به گفته قرآن هر دو از گندم ممنوعه خوردند و هر دو از بهشت به زمین فرستاده شدند و با هم بنای بشریت را گذاشتند تا همین امروز، اگرچه مجامع بشری مسئولیت‌های متفاوتی برایشان ترسیم کرده‌اند اما آنها همیشه مکمل هم بوده و خواهند بود.

اما هر جای تاریخ زنان و مردان بزرگ با اندیشه‌ها و عمل‌های والا در کنار هم بوده‌اند، روند تاریخ را متحول و نقشی جاودانه و عظیم خلق کرده‌اند؛ مثل زمانی که حضرت محمد(ص) در کنار خدیجه(س) و حضرت علی(ع) در کنار حضرت فاطمه(س) به تحول تاریخ پرداختند.
عاشورا یکی از بزرگ‌ترین بزنگاه‌های تاریخ بشریت است. این بزنگاه بزرگ را نیز مردان و زنان شجاع در کنار یکدیگر ترسیم کرده‌اند، اما چه تاسف‌بار که زنان این عرصه آنچنان که شایسته است معرفی نشده و جامعه از درک عظمت آنها محروم مانده است.

کتاب زنان عاشورایی؛ نقش زنان در نهضت امام حسین علیه‌السلام(از عاشورا تا سقوط امویان)، اثری از زهره یزدان‌پناه قره‌تپه است که به معرفی جمعی از بانوان حاضر در واقعه عاشورا پرداخته است.

خبرگزاری ایکنا در تلاش برای معرفی بانوان حاضر در واقعه عاشورا از مطالب این کتاب یاری گرفته است. چهارمین قسمت از این مجموعه، به مطالب مطرح در خصوص «رقیه(س)، دختر امام حسین(ع)»، «فاطمه(س) دختر امام حسن(ع)، همسر امام سجاد(ع) و مادر امام محمد باقر(ع)» و «زینب صغری(س)، دختر امیرالمؤمنین(ع)» اختصاص دارد که در ادامه می‌خوانیم.

رقیه(س)؛ دختر امام حسین(ع)

براساس گزارشات منابع، امام حسین(ع) شش پسر و دختر داشته‌اند که دختران عبارتند از سکینه دختر رباب بنت امری القیس، «فاطمه» دختر ام‌اسحاق بنت طلحه بن عبدالله، «زینب» که او نیز خواهر فاطمه و هر دو از یک مادر بوده‌اند. در بیشتر منابع به نام این سه دختر اشاره شده و کمتر از رقیه نامی دیده می‌شود.

احتمال می‌رود رقیه نام دیگر زینب بوده باشد و اینکه از زینب برخلاف فاطمه و سکینه نقش مؤثر و فعالی در کربلا گزارش نشده که به نظر می‌رسد به سبب کودکی او بوده باشد. زیرا او در سال ۵۷ هجری در مدینه زاده شده بود.

دختر سه چهار ساله ابا عبدالله الحسین(ع) که در سفر کربلا همراه اسرای اهل بیت(ع) بوده و در مکانی کنار باب الفرادیس شام که در آن زمان خرابه‌ای بود استقرار یافت، شبی پدر را به خواب دید و پس از بیدار شدن بسیار گریست و بی‌تابی کرد و پدر را خواست. خبر به یزید رسید به دستور او سر مطهر امام حسین(ع) را نزد او بردند و او از آن منظره بیشتر ناراحت و رنجور شد. چون رقیه(س) آن سر خونین را دید از غم و اندوه فراوان پس از چند روز در خرابه شام که محل اقامت موقت اهل بیت(ع) بود جان داد. آن معصومه کنار آن مکان که مقبره عمومی به نام مقبره باب‌الفرادیس بود به خاک سپرده شد. البته درباره این دختر و شهادتش میان مورخین نظر واحدی وجود ندارد.

مقام ایشان در منطقه‌ای به نام «عماره» در نزدیکی دروازه قدیمی شام بنام فرادیس قرار دارد. خردسالی این دختر و عواطفی که نام و یادش و کیفیت جان باختنش و مدفن او برمی‌انگیزد شگفت است و شیعیان به او علاقه خاصی دارند.

فاطمه(ع)؛ مادر امام محمد باقر(ع) 

فاطمه دختر امام حسن بن علی(ع) و همسر امام علی بن الحسین(ع) و مادر امام محمد باقر(ع) و برادرانش حسن(ع) و حسین(ع) و عبدالله است. کنیه او ام‌عبدالله و مادرش ام ولد بوده است. وی به همراه همسرش امام زین‌العابدین(ع) و فرزندش محمد باقر(ع) همراه عموی بزرگوارش امام حسین‌(ع) رهسپار کربلا شد و پس از آن در سلک اسیران به شام رفت و در تمامی مصائب با سایر اهل بیت(ع) شریک و سهیم بود. 

محلاتی می‌نویسد چه گذشت به این مخدره که از یک سو شوهر بیمار خود را در زیر غل و زنجیر بالای شتر بنگرد و طفل چهار ساله محمد باقر(ع) خود را گرسنه و تشنه ببیند و خودش محتاج خرقه‌ای باشد که خود را از نامحرمان بپوشاند و از سوهای دیگر سرهای خویشاوندان خود را به نیزه بنگرد. 

امام صادق(ع) درباره‌اش فرمود، بانویی راستگو و درستکار بود. زنی همپایه او در خاندان امام حسن(ع) نبوده است. فاطمه(س) شاهد همه ظلم‌ها و مصیبت‌های وارد شده بر اهل بیت(ع) بوده و با صبر و بردباری، بیماری و شکنجه‌های همسرش، شهادت عزیزان و اسارت زن‌ها و بچه‌ها و حقارت‌ها و توهین‌ها را ضمن حفظ حجاب متحمل شد.

زینب صغری(ع)؛ دختر امیرالمؤمنین(ع)

براساس گفته زبیربن بکار، نسب‌شناس مشهور عرب زینب صغری(س) به ازدواج محمدبن عقیل درآمد. محلاتی می‌نویسد: ظاهراً این همان زینب مدفون در شام است که به نام زینب کبری اشتهار پیدا کرده چون روی سنگ قبر شریفش زینب صغری است و ظاهراً با محمد بن عقیل بن ابیطالب(ع) در زمین کربلا بود پس از شهادت محمدبن عقیل با اهل بیت(ع) به شام رفته و رنج اسیری کشیده و پس از مراجعت به مدینه، فراس بن جعده بن هبیره المخزومی او را به حباله نکاح خود در آورد. جعده بن هبیره پسر خواهر امیرالمومنین(ع) است که مادرش امهانی دختر حضرت ابوطالب(ع) است و شیخ در رجال خود ابن فراس بن جعده را ذکر کرده و او را از اصحاب حضرت سیدالشهدا(ع) به شمار آورده و مامقانی با وصف مجهول او را ذکر کرده است.

لیکن محلاتی در جای دیگر ذیل نام ام‌الحسن(ع) دختر امیرالمؤمنین(ع) می‌نویسد: ام‌الحسن(ع) نام یکی از دختران امیرالمؤمنین(ع) است. مادر او ام سعید دختر عروهین مسعود ثقفی است. این امالحسن را به نکاح جعده بن ابی هبیره بن ابی و هب مخزومی در آوردند و این جعده پسر امهانی خواهر امیرالمؤمنین(ع) و از خواص شیعیان و جان نثاران آن حضرت بود.

بعد از او جعفربن بن‌عقیل او را به نکاح خود درآورد و آمدنش به سرزمین کربلا نامعلوم است.