کمرنگ شدن بعد حماسی عاشورا بعد از دفاع مقدس

به گزارش ایکنا، نسیم کاهیرده؛ پژوهشگر جامعه‌شناسی تشیع و مولف کتاب «عاشورا، مناسک، معنا» ۳ مرداد در نشست علمی «بازنمایی شخصیت حضرت زینب(س) در مداحی‌های عاشورایی» با بیان اینکه آثار دکتر شریعتی به صورت کلی ادبیات جدیدی داشت و به خصوص این مسئله درباره عاشورا نمود بیشتری داشت و باعث جذب جوانان و نوجوانانی مانند بنده بود، گفت: مقام معظم رهبری هم واجد چنین ویژگی بودند و در مورد دکتر شریعتی این تعبیر را به کار برده‌اند که او به نوعی با آثار خود افق‌گشایی ایجاد کرد و همین باعث جذب جوانان و دانشجویان به مباحث دینی شد. 

کاهیرده با بیان اینکه علاقه‌ای که به شخصیت حضرت زینب(س) پیدا کردم از همین آثار بود، اظهار کرد: شریعتی از حضرت زینب(س) زنی مبارز و ظلم‌ستیز و مستحکم و قوی به تصویر کشیده است و نه زنی که بلاکش و مصیبت‌زده است و زیر بار این مصیبت خموده شده است؛ در مجالس عزاداری هم کمتر به حماسه شهدای کربلا پرداخته می‌شود و بیشتر به فجایعی که یزیدیان ایجاد کرده‌اند توجه می‌شود لذا برای اغلب محبان امام حسین(ع) چنین ذهنیتی ایجاد شده است. 

این پژوهشگر دین با بیان اینکه حضرت زینب(س) در آن دوران شخصیتی مستقل داشته‌اند که با آزادی کامل ترک وطن کرده و به کیلومترها دورتر از وطن خویش به همراه برادر حرکت می‌کنند و همه سرمایه و توان خود را برای انجام یک جهاد عظیم و رسالت الهی هزینه می‌کنند و این در حالی است که همسر ایشان در این سفر انتخاب دیگری داشته است و این مسئله برای ما الگوست.

وی افزود: امروز ما از این جهت مورد هجمه هستیم که زنان را محدود می‌کنیم ولی دختران ما اگر این جزئیات را از زندگانی بزرگانی مانند حضرت زینب(س) بدانند این تصوراتی که مغرضان برای آنان ایجاد می‌کنند از بین خواهد رفت؛ اینکه بانویی در 1400 سال پیش در یک حرکت اجتماعی، سیاسی شرکت می‌کند آن هم در دورانی که غالبا حقوق زنان رعایت نمی‌شد و گاهی زنان، مایملک مردان محسوب می‌شدند و این گناه بر گردن ماست که دختران را با امثال حضرت زینب به عنوان زنانی مستقل، توانمند، انتخابگر و با اراده معرفی نکرده‌ایم؛ ایشان علاوه بر اینکه زن پارسا و عفیفه در خانواده است در عرصه سیاسی و اجتماعی هم حضور نقش‌آفرین دارد تا جایی که گفته‌اند کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود.

کاهیرده با بیان اینکه حضرت زینب(س) در دوره خلافت امیرالمؤمنین(ع) هم نامشان آمده است، اظهار کرد: در دوران امام حسن(ع) هم از حضور ایشان در فعالیت‌های اجتماعی نام برده شده است و ایشان جلسه درس و بحث دینی و تفسیر و ... داشتند؛ تاریخ اسلام تاریخی مشتمل بر فعالیت زنان و مردان است ولی ما عمدتا بر حضور مردان تاکید داریم و از سوی دیگر در بیان عاشورا صرفا بر مصائب و گریه و اشک تاکید می‌کنیم. شریعتی تلاش کرد تا بعد حماسی و علم و توانایی انسانی حضرت زینب(س) را پررنگ کند که نمونه بارز آن خطابه‌های آن حضرت در برابر عمرسعد در کربلا و بعدا در کوفه و در مجلس یزید در شام است. او عمرسعد را به شدت سرزنش کرد و در برابر یزید چنان سخن گفت که باعث رسوایی او شد.

پژوهشگر جامعه‌شناسی تشیع و مولف کتاب «عاشورا، مناسک، معنا» اضافه کرد: برای ما شیعیان صرف برپایی مناسک و تاثیر عاطفی و یا ثواب اخروی آن، اثرگذاری زیادی نخواهد داشت لذا نیاز داریم تا مرثیه‌ها و ابراز ارادت‌ها را هدفمند کنیم و آن را در جهت اصلاح رفتارهای اجتماعی و سیاسی به کار بگیریم. شخصیت حضرت زینب(س) آن هم در 1400 سال قبل واقعا شگفت‌انگیز است؛ ایشان معروف به عقیله بنی‌هاشم هستند یعنی زنی نبودند که طبق احساسات وارد ماجرای کربلا شوند.

کمرنگ شدن بعد حماسی عاشورا

کاهیرده با بیان اینکه شریعتی بر معرفی زینب(س) مصیبت‌زده نقد وارد کرده است، گفت: با پیروزی انقلاب اسلامی بعد حماسی کربلا پررنگ شد و در دفاع مقدس هم از گفتمان عاشورا بهره زیادی بردیم ولی متاسفانه بعد از پایان دفاع مقدس، این وجه کمرنگ شد و این مسئله در اشعار شاعران و مرثیه‌ها هم دیده می‌شود.  

کاهیرده با بیان اینکه منابع در مورد حضرت زینب(س) به مراتب کمتر از سایر شخصیت‌ها است، افزود: مثلا در دانشنامه امام حسین(ع) مطالب خیلی پراکنده در مورد ایشان وجود داشت و به سختی می‌شد چند خط از دل مداخل بیرون بیاوریم لذا بنده در قالب تحلیل محتوا به بررسی بازنمایی شخصیت حضرت زینب(س) در اشعار و مداحی‌ها پرداختم و برای این کار صدها شعر و مرثیه و مداحی را بررسی کرده‌ام که در چند محور قابل بحث است.

وی با بیان اینکه یکی از این محورها که در اشعار زیادی وجود دارد، توصیف خواهری مصیبت‌زده و سوگوار است که پیوند عاطفی شدیدی با بردار دارد، ادامه داد: از جمله بیتی داریم که: مشت بر این خاک می‌کوبم حسین/ حق بده اینقدر آشوبم حسین/ این شب آخر به بالینم بمان... در این مصرع‌ها کلماتی مانند مشت کوبیدن بر خاک، آشوب و ماندن بر بالین و ... از شخصیت زینب(س) بازنمایی می‌شود که نشانه آشفتگی و بهم ریختگی این بانوی گرامی است.

القای وهن در برخی اشعار

این پژوهشگر ادامه داد: در ابیات دیگری می‌خوانیم: ببیین نرمی زیر حنجرم را/ فرود نیزه‌ها اینجاست زینب/ مبادا معجر از سر وانمایی/ عدوی بی حیا اینجاست زینب... این اشعار هم از زبان امام حسین(ع) خطاب به حضرت زینب(س) بیان شده است. در بیت آخر تصویری از یک زن عامی به تصویر کشیده شده است یعنی سراینده از زبان امام حسین(ع) به زینب(س) این تذکرات را لازم دانسته است که ارائه بدهد زیرا ممکن است حضرت زینب(س) در وقت مصیبت، معجر از سر بردارد که به نظر بنده نوعی وهن نسبت به ایشان است. 

پژوهشگر جامعه‌شناسی تشیع و مولف کتاب «عاشورا، مناسک، معنا» بیان کرد: در برخی اشعار هم ترس و وحشت در دل حضرت زینب(س) به تصویر کشیده شده است از جمله اینکه: بعد از تو داداش اگر زینبت بماند چه بر سر خیمه‌اش میارن/ خدا می‌داند ترس من اینه که دلت رو غم بگیره/ چیز  زیادی تا اسارتم نمونده/ فکر اسیری خواب رو از من ربوده... این ابیات با مقام والای حضرت زینب(س) سازگاری ندارد. 

وی با بیان اینکه حضرت زینب(س) در کربلا جانشین امام  بود و اطفال و حتی بزرگترها هم به ایشان دلخوش  بودند، ادامه داد: گفت‌وگو بین قاسم و عبدالله و رقیه با حضرت زینب(س) نشانگر صلابت و نقش هدایتگری آن حضرت در به میدان فرستادن کسانی مانند عبدالله و قاسم است که البته در برخی اشعار به خوبی بازنمایی شده ولی در برخی اشعار دیگر خیر.