مراتب حق مردم؛ منع ظلم و آزار

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم و صفر امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش سی و یکم با عنوان «مرتبه چهارم؛ حق منع ظلم و آزار» را می‌خوانید.

مرتبه چهارم حق مردم، ظلم نکردن و آزار نرساندن به آنهاست. براساس این مرتبه، اگر کسی حق تکریم و خوش‌رفتاری با مردم را به جا نمی‌آورد، توفیق خدمت به خلق خدا را ندارد و دفاع از هم‌نوعان و نیز نجات آنها در برنامه زندگی او نیست، دست‌کم باید از ظلم و بدرفتاری بپرهیزد، آزار نرساند و مردم را اذیت نکند. به قول سعدی: «مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان.»

کسانی که به رغم توانایی، حق انفاق را ادا نمی‌کنند و در تأمین نیاز‌های مردم، قدمی برنمی‌دارند، لااقل باید با گناهان بزرگی مانند احتکار یا برهم زدن تنظیم بازار، مانند زالو به جان مردم نیفتند و خون آنها را نمکند. کسانی برای رفع مشکلات مالی مردم کاری نمی‌کنند، به خوردن اموال آنها نیز باید مبادرت نداشته باشند.

ابی بصیر می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمودند: هرکس به ناحق اموال دیگران را بخورد، در قیامت باید آتش بخورد: «مَنْ أَکَلَ مَالَ أخِیهِ ظُلْماً وَلَمْ یَرُدَّهُ إِلَیْهِ أَکَلَ جَدْوَةً مِنَ النَّارِ یَوْمَ القیامة».

افرادی که به حق همسایه توجه ندارند، باید از همسایه‌آزاری نیز خودداری کنند. افرادی که قرض‌الحسنه نمی‌دهند دست‌کم باید ربا و رشوه نخورند. کاسبی که در کسب خود به فکر مستضعفین و نیازمندان نیست، دست‌کم باید از گران‌فروشی، کم‌فروشی، غش در معامله، تقلب و حقه‌بازی بپرهیزد. جوانی که به دفاع از ناموس مردم اهمیت نمی‌دهد، لااقل لازم است نگاه شهوت‌آمیز به همسر و دختر دیگران نیندازند.

دختری که در ازدواج سخت‌گیر است و به ازدواج با خواستگار خوش‌اخلاق و متدوین ولی بدون ثروت، راضی نمی‌شود باید از بدحجابی، بی‌حجابی و رفتار‌های زشت، بپرهیزد و دل جوانان مجرد را نسوزاند. خودنمایی این افراد در جامعه، ظلم و حق الناس است، جوان‌ها را اذیت می‌کند، باعث ناامنی اخلاقی اجتماع می‌شود و خداوند در قیامت از آن نمی‌گذرد.

کسانی که با کمک و دستگیری خود به فامیل یا همسایگان فقیر، آبروی آنها را نمی‌خرند، دست‌کم باید اهانت نکنند، از تفاخر و تکبر دوری گزینند و زخم زبان نزنند. به قول بابا طاهر: «تو که نوشم نه‌ای، نیشم چرایی؟/ تو که مرهم نه‌ای پیشم چرایی/ تو که مرهم نه‌ای بر داغ ریشم/ نمک پاش دل ریشم چرایی؟»

افرادی که فقرا و نیازمندان واقعی را از خود می‌رانند، باید از آزار و اذیت آنها نیز بپرهیزند. از نظر روایات، گناه اذیت کردن و آزار رساندن به فقرا به قدری بزرگ است که آن را با گناه تخریب مکه و خانه خدا و کشتن هزار ملک مقرب، یکسان شمرده‌اند. 

کسانی که به مردم احترام نمی‌گذارند و خوش‌رفتار نیستند، دست‌کم لازم است غیبت نکنند، تهمت نزنند، از تخریب شخصیت و تحقیر دیگران دست بکشند و از شایعه پراکنی اجتناب ورزند. افرادی که در اداره و محل کار، در صدد گره‌گشایی از کار و مشکل مردم نیستند، در رسیدگی به پرونده‌ها، فداکاری و از خودگذشتگی نمی‌کنند تا مردم زودتر و بهتر به حق خود برسند. لااقل انتظار می‌رود تأخیر در رسیدگی ایجاد نکنند، گره در کار مردم نیندازند و کارشکنی نکنند.

امیرالمؤمنین(ع) کسی که گره در کار مؤمنین بیندازد و علیه آنان اقدام کند را خارج از اسلام و مسلمانی می‌دانند. می‌فرمایند: «مَنْ أَعَانَ عَلَى مُؤْمِنٍ فَقَدْ بَرِئَ مِنَ الْإِسْلَامِ».

راوی می‌گوید: امام صادق(ع) به من فرمودند: آیا می‌خواهی به تو خبر دهم که چه کسی در قیامت عذابش از همه سخت‌تر و شدید‌تر است؟ گفتم: بله یا بن رسول الله. آنگاه فرمودند: «أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ أَعَانَ عَلَى مُؤْمِنٍ بِشَطْرِ کَلِمَةٍ»، کسی که ضد مؤمن و به ضرر او حرفی بزند، یعنی کسی که در کار مردم کارشکنی کند، عذابش از همه شدیدتر خواهد بود.