مالکیت فردی از نظر اسلام
تصرف در مال دیگران، بدون اذن برای احدی جایز نیست، حتی نزدیک‌ترین افراد، نظیر زن و شوهر حق ندارند، بدون اجازه در مال شخصی یکدیگر تصرف کنند.
«حق‌الناس» مهمترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن (سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی (ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»
اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.
همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم و صفر امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش سی و پنجم با عنوان «مالکیت فردی از نظر اسلام» را می‌خوانید.
در فصل سوم این نوشتار، دریافتیم که حق‌الناس به اعتبار جنس خود حق، به سه نوع حق‌الناس مالی، حق‌الناس آبرویی و حق‌الناس فرهنگی منقسم می‌گردد. همچنین در فصل چهارم و در خلال پی بردن به مراتب حق‌الناس، آموختیم که نازل‌ترین و کمترین مرتبه از مراتب حق مردم، خودداری از ظلم، آزار و اذیت بندگان حق تعالی است. در این فصل به شرح تفصیلی انواع حق‌الناس با رویکرد مرتبه چهارم از مراتب حق مردم پرداخته می‌شود.
لازم به توضیح است که عبارت «حق‌الناس» بیشتر برای رساندن دو نوع مفهوم، مشهور شده است. مفهوم اول، به اصطلاح «باید»های رفتار و گفتار است که انسان را به مراعات امتیازات و تنظیم روابط انسانی، مطابق با اختیارات و خواسته‌های دیگران، ملزم می‌کند. به عنوان نمونه، تکریم والدین، احترام به علما و دانشمندان، خدمت به مؤمنین و گره‌گشایی از آنها و دفاع از هم‌نوعان حقوقی است که باید ادا شود.
در واقع تأکید برادای حق پدر و مادر، حق همسایه، حق معلم، حق فقیر، حق یتیم و حقوقی از این قبیل که در فصل سوم کتاب، از نظر خوانندگان گرامی گذشت، ناظر به مفهوم اول حق‌الناس است.
مفهوم دوم «حق‌الناس»، در اصطلاح «نباید‌های رفتار و گفتار است، اذیت و آزار مردم و هر حرکتی که ضرر و زیان دیگران را در پی دارد، در این مفهوم می‌گنجد. این مفهوم «حق‌الناس» از حیث معنا، نزدیکی بسیاری به واژه «ظلم» دارد. در عرف مردم نیز وقتی افراد همدیگر را از ارتکاب حق‌الناس بر حذر می‌دارند، در واقع از ظلم به یکدیگر نهی می‌کنند.
در فصل پیش رو، به شرح مفهوم دوم حق‌الناس، پرداخته می‌شود. به بیان رساتر، مقصود از بیان و شرح حق‌الناس، مالی، آبرویی و فرهنگی در این فصل، در واقع تبیین ظلم مالی، ظلم آبرویی و ظلم فرهنگی مردم نسبت به یکدیگر است. در این راستا به ذکر مصادیقی از انواع حق‌الناس و به عبارت دیگر، نمونه‌هایی از انواع ظلم نیز پرداخته خواهد شد.
البته حق‌الناس، انواع دیگری از قبیل حل الناس خانوادگی، حق‌الناس اجتماعی و حق‌الناس سیاسی نیز می‌تواند داشته باشد، ولی از آنجا که در فصل سوم این کتاب، راجع به موضوعات اخیر مطالبی بیان شد و نیز با توجه به شهرت انواع حق‌الناس، به سه نوع مالی، آبرویی و فرهنگی، در این فصل تنها همین سه نوع از حق‌الناس تبیین می‌گردد.
حق‌الناس مالی
تصرف در اموال مردم، به ناحق و بدون رضایت آنان، حق الناس مالی یا ظلم مالی است و مال انسان را حرام می‌کند. برای درک بهتر این موضوع، لازم است دو عبارت «اموال مردم» و «مال حرام» تبیین گردد و پیش از آن، ناچار باید جایگاه «مالکیت فردی» را در تعالیم دینی بدانیم.
مالکیت فردی از نظر اسلام
از نظر اسلام هر انسانی نسبت به آنچه به نحو مشروع به دست می‌آورد، مالکیت دارد. به تعبیر روشن‌تر، مالکیت فردی و خصوصی اشخاص، از دیدگاه دین اسلام، محترم دانسته شده و امضاء گردیده است.
اساساً «مالکیت فردی» از دیدگاه دین اسلام و نیز سایر ادیان الهی، یک امر ضروری و بدیهی است. قرآن کریم در چند آیه، مالکیت شخصی را امری مسلم دانسته و بدون نیاز به اثبات، صرفاً به عنوان یک امر حتمی، به بیان آن پرداخته است. در برخی آیات نیز با صراحت، امضای مالکیت فردی را گوشزد می‌کند. مثلاً در آیه‌ای بهره کار هرکس و اموالی که زن یا مرد به دست می‌آورند را متعلق به خود آنها می‌داند: «للرّجالِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَبسبنَ». مالکیت شخصی، افراد در روایات نیز به رسمیت شناخته شده و بر حرمت تصرف آن تأکید گردیده است. از جمله در روایتی از حضرت ولی عصر(عج) می‌خوانیم: فَلَا یحِلُ لِأحَدٍ أَنْ یَتَصَرَّفَ فِی مَالٍ غَیْرِهِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ».
براین اساس، تصرف در مال دیگران، بدون اذن برای احدی جایز نیست، حتی نزدیک‌ترین افراد، نظیر زن و شوهر حق ندارند، بدون اجازه در مال شخصی یکدیگر تصرف کنند. از این گذشته در برخی روایات، حرمت اموال مردم، مثل حرمت خون آنها شمرده شده است. امام باقر(ع) از قول رسول خدا(ص) در خصوص حرمت مال مؤمن می‌فرمایند: «حُرِّمَةُ مَالِهِ کَحُرْمَةِ دَمِهِ»
نبی اکرم(ص) برای جان و مال آدمیان اهمیت و احترام ویژه‌ای قائل بودند. امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند؛ در سفر حجة‌الوداع، بعد از پایان مناسک حج، رسول خدا(ص) در سرزمین منا توقف کرده، فرمودند: ای مردم! به سخنم گوش فرا دهید و آن را دریابید که شاید پس از این سال، شما را در این مکان دیدار نکنم. سپس خطاب به مردم فرمودند: ای مردم! کدام روز حرمت بیشتری دارد؟ همه گفتند: همین امروز. فرمودند: حرمت کدام ماه بیشتر است؟ مردم پاسخ دادند: همین ماه. فرمودند: کدام شهر حرمت بزرگتری دارد؟ حاضرین گفتند: همین شهر.
سپس پیامبر اکرم(ص) فرمودند: بدانید که جان و اموال هر یک از شما بر دیگری حرام است؛ چراکه حرمت خون و مال شما همانند حرمت امروز، در این ماه و در این سرزمین است. این حرمت تا روز ملاقات با خداوند پابرجا است و در آن روز، خداوند از عملکرد شما سؤال خواهد کرد. پس آگاه باشید!
بعد فرمودند: آیا رسالت خدا را ابلاغ نمودم؟ مردم جواب دادند: آری. پیامبر(ص) گفتند خداوندا! گواه باش. سپس فرمودند: بدانید که هر کس امانتی نزد خود دارد، آن را به صاحبش بازگرداند؛ زیرا جان و مال هیچ مسلمانی بر دیگری حلال نیست. بر خود ستم نکنید و پس از من، به راه کفر نروید.
انتهای پیام
