راهبردهای هستی‌شناسی در قرآن کریم
هر نوع هستی‌شناسی با خود مناسبات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خاص و متمایزی به دنبال دارد. راهبردهای گفتمان مزبور به تصریح قرآن کریم، تلاوت آیات الهی، تعلیم کتاب خدا و حکمت و تزکیه و طهارت نفس است.
حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، طی یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است، به تحلیل موضوع هستی‌شناسی در قرآن کریم پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
ارتحال جانسوز پیامبر خاتم حضرت محمد مصطفی(ص) و شهادت مظلومانه سبط اکبرش امام حسن مجتبی(ع) و امام علی بن‌موسی‌الرضا(ع) را تعزیت و تسلیت می‌گوییم.
به نظر می‌رسد که همزمانی سه مناسبت مهم مزبور در پایان ماه صفر، سبب شده است تا حق اولیای خاص خداوند به‌ویژه ارتحال رسول خاتم(ص) آن‌چنان که شایسته و بایسته است به جا آورده نشود.
برای بهره‌مندی نسبی از وجود نورانی و پرفیض پیامبر خاتم(ص) و دو فرزند ایشان به موضوعی می‌پردازیم که اشتراک گفتمانی میان آنان است، گفتمانی که خاتم‌الانبیا(ص) موسس و بنیانگذار آن و سائر ائمه معصومین(ع) از جمله امام حسن(ع) و امام رضا(ع) مفسر و مبین آن در زمانه خویش بوده و برای تثبیت، استقرار و نهادینه کردن آن تلاش و مجاهدت می‌کردند، رسالت مشترک آنان در گفتمانی ظهور یافته است که با هستی‌شناسی خاصی همراه بوده و راهبرد(رسالت) معینی دارد.
در تعریفی ساده، هستی‌شناسی نوع نگاه به ماهیت و ساختار واقعیت یا آنچه موجود یا فرض می‌شود که موجود است، گفته می‌شود. راهبرد به معنای تعیین اهداف و طرح کردن برنامه‌ای برای رسیدن به آنهاست. مهمترین مولفه‌های هستی‌شناختی در گفتمان اسلامی (گفتمان مشترک نبوی و علوی)، زندگی مومنانه توحیدمحور و معاداندیش است. هر چند هستی‌شناسی (دین و فرهنگ) در جامعه، قبل از پیامبر خاتم(ص) و همزمان و پس از پیامبر(ص) نیز وجود داشته و دارد؛ اما از منظر قرآن کریم آن هستی‌شناسی‌ها «ضلال مبین/ گمراهی آشکار» هستند؛ در حالی‌که برخورداران از هستی‌شناسی گفتمان اسلامی مشمولان فضل الهی به حساب می آیند.
بدیهی است هر هستی‌شناسی با خود مناسبات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خاص و متمایزی به دنبال دارد. راهبردهای گفتمان مزبور به تصریح قرآن کریم در سوره بقره، آیات ۱۲۷-۱۲۹، آل عمران، آیه ۱۶۴ و سوره جمعه، آیات ۲-۴؛ تلاوت آیات الهی، تعلیم کتاب خدا و حکمت و تزکیه و طهارت نفس است که در ذیل به اجمال به آن‌ها اشاره می‌شود. راهبردهای سه‌گانه ریشه در ادیان دینی داشته و از جمله دعاهای حضرت ابراهیم خلیل(ع) به هنگام ساختن دیوار خانه کعبه بود.
۱.تلاوت آیات الهی، اولین راهبرد در تمامی سوره‌های مزبور است. گویا گام نخست در دستیابی به هستی‌شناسی اسلامی، تلاوت آیات الهی است. تلاوت به معنای خواندن، فراخوانی و توجه دادن به آیات خداوندی است. در گفتمان اسلامی توجه دادن به نشانه‌های الهی، اولین گام برای شناخت واقعیت یا تحصیل هستی‌شناسی اسلامی است به‌ویژه آنکه امور معنوی و غیر محسوس جز از راه نشانه‌ها و آیات قابل دسترسی و انتقال نیستند. کارکرد و نقش نشانه‌ها و تلاوت مکرر آن‌ها از سوی پیامبر اکرم(ص) در گفتمان اسلامی، موجب بیداری و هوشیاری آدمی و برقراری ارتباط آنان با خالق نشانه‌ها و شناسایی کیفیت یا حالت پدید آورنده نشانه‌هاست.
۲.راهبرد دیگر تعلیم کتاب و حکمت است که بیداری و هوشیاری پیشین مقدمه حصول آن است. آدمی که مجموعه‌ای از عقل و غرائز است برای دستیابی به هستی‌شناسی اسلامی نیازمند تعلیم کتاب الهی و درس‌آموزی از دانشی متقن و مطابق با حقیقت پدیده‌ها(حکمت) است که از طریق آموزه‌های اطمینان‌بخش مرسلان و مربیان الهی قابل دستیابی است. به عبارت دیگر آدمی با تابش نشانه‌ها و تعلیم معلمان الهی است که به فیض دسترسی به هستی‌شناسی گفتمان اسلامی نائل می‌شود.
۳.تزکیه و طهارت نفس، راهبرد دیگر در رسیدن به هستی‌شناسی در گفتمان اسلامی است که در برخی آیات قرآن کریم حتی از تعلیم کتاب و حکمت نیز مقدم شده است. ضلع سوم این گفتمان، به بهره‌گیری و در معرض تزکیه و طهارت نفس قرار گرفتن انسان اشاره دارد. گویا جان آدمی با تزکیه نفس و مراقبت دائمی(تقوا) از سلامت معنوی برخوردار می‌شود و فربه شدن وجود معنوی او مستلزم مراقبت و محافظت نفس، میسر می‌شود به عبارت دیگر بدون تزکیه و اصلاح نفس، رشد آدمی و دستیابی او به هستی‌شناسی اسلامی ناممکن است. البته بهره‌مندی آدمی از هستی‌شناسی اسلامی نیز ذو ابعاد و ذو امتداد است. شاید حد بالای آن را می‌توان در این دعا ملاحظه کرد که؛ اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد(ص).
