برخی از تبعات غش در معامله

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم و صفر امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه، مشروح بخش چهل و هفتم با عنوان «برخی از تبعات غش در معامله» را می‌خوانید.

یکی از تبعات غش در معامله این است که امنیت اقتصادی را در جامعه مختل می‌کند، پیغمبر اکرم(ص) می‌فرمایند؛ دو نعمت مجهول است؛ یکی از آن دو، نعمت امنیت است، «نعمتان مجهولَتَانِ الْأَمَنُ وَالْعَافِیةُ»، امنیت اقسامی دارد که یک قسم آن، امنیت اقتصادی است. وقتی اقتصاد اجتماع ثبات نداشته باشد، ناامنی اقتصادی پدید می‌آید. اهمیت امنیت اقتصادی، اگر از امنیت اجتماعی بیشتر نباشد، کمتر نیست.

از نشانه‌های ناامنی اقتصادی، رواج غش در معامله بین مردم است؛ زیرا اعتماد و اطمینان بین مردم از بین می‌رود و همین برای ناامنی اقتصادی کافی است. به همین جهت در تعالیم دینی ضرر رساندن به کسی که به انسان اطمینان دارد، بسیار مذموم دانسته شده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «غَبْنُ الْمُسْتَرْسِلِ سُحْت وَ غَبْنُ الْمُؤْمِنِ حَرَام». وقتی یک طرف معامله به طرف دیگر اطمینان می‌کند و کار را به وی واگذار می‌نماید به او «مسترسل» می‌گویند. امام(ع) می‌فرمایند: فریب دادن و مغبون کردن چنین کسی، نه تنها حرام و گناه است، بلکه خبیث است و مال حاصل از آن را آلوده می‌کند.

جامعه‌ای که یافتن کالای سالم، خالص و مرغوب در آن مشکل باشد، امنیت اقتصادی ندارد. زمانی که جلوه ظاهری اجناس، با حقیقت و باطن آن متفاوت است و خریدار در خرید کالا مغبون‌ می‌گردد، اقتصاد ناامن است.

راوی می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) از بازار مدینه رد می‌شدند و دیدند، میوه‌فروشی، میوه‌هایش جلوه خاصی دارد. جلو رفتند و دست زدند زیر میوه‌ها و دیدند زیر و رو دارد و زیرش خراب است. فرمودند: چرا چنین است؟ بعد فرمودند: کار تو جمع بین خیانت و غش در معامله است؟

از دیگر تبعات غش در معامله رفع برکت از مال و زندگی انسان است. در روایتی نقل شده است که رسول خدا(ص) فرمودند: آگاه باشید! هر کس به ما غش زند، از ما نیست. ایشان سخن خویش را سه مرتبه تکرار کرده، سپس فرمودند: هر کس به برادر مسلمان خود غش زند، خدا برکت را از روزی او بر می‌دارد و زندگی او را تباه می‌سازد و او را به خودش واگذار می‌کند. یعنی دست عنایت و نظر لطفش را از وی برمی‌دارد، مصیبتی که بدتر از آن یافت نمی‌شود.

همچنین توسل به قسم، حتی قسم راست، در معامله صحیح نیست و سبب سلب برکت می‌شود. امیرالمؤمنین(ع) سوگند در معامله را سبب کسادی جنس و از میان رفتن برکت سود دانسته‌اند: «منفقَةٌ للسَّلْعَةِ مَمحَقَةٌ للرِبح». به هر حال، مالی که با غش در معامله گردآوری شود، بی‌برکت خواهد بود و محکوم به زوال و نابودی است. شخصی می‌گفت: دردی در کربلا آمده بود که دارویش آب لیمو بود. یک نفر که آب لیمو فروش بود، در آن زمان حسابی پول‌دار شد.

بعد از اینکه آن مرض رفت، آبلیمو فروش بیماری صعب‌العلاجی گرفت که همه پول‌ها را خرج آن کرد. می‌گوید: من رفتم بالای سرش و دیدم که او به پسرش گفت: فقط این کاسه مانده است، برو این کاسه را بفروش و فلان دارو را بگیر یا خوب می‌شوم یا می‌میرم. وقتی پسرش رفت به من گفت: من آب لیمو فروش بودم و وقتی دیدم خوب می‌خرند، نه تنها آب، بلکه آب کاه به آبلیمو اضافه کردم و به خورد مردم دادم. این حالت برایم جلو آمده که هنوز نمرده‌ام، ولی تمام مالم را صرف بیماری کرده‌ام. می‌گوید: او فردای آن روز مرد. مگر می‌شود مسلمان، غش در معامله کند؟ مگر می‌شود مسلمانی، مسلمان دیگر را فریب دهد و جنس ناخالص به او بفروشد؟ مگر می‌شود، مسلمان تعریف جنسش را بکند و پشت سرهم اندازی کند و جنس را با تعریف یا با اجحاف بفروشد؟ این، اعمال شیطانی است و هرکس تابع شیطان باشد، نمی‌تواند ادعای مسلمانی کند. پیامبر گرامی(ص) فرمودند: هر کس مسلمانی را در خرید یا فروش فریب دهد، از ما نیست و روز قیامت با یهودی‌ها محشور خواهد شد. به خاطر آن که آنها نسبت به مسلمان‌ها فریب‌کارترین مردمانند.