احتکار؛ خصلت فاجران

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن (سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه، مشروح بخش پنجاهم با عنوان «احتکار» را می‌خوانید.

یکی از گناهان بزرگ و یکی از مهمترین مصادیق حق‌الناس مالی، احتکار است. احتکار به تعبیر نورانی امیرالمؤمنین(ع)، خصلت فاجران و عامل محرومیت دسته‌ای از مردم است. محتکر نیز در روایات خطاکار و اهل معصیت شمرده شده و رسول خدا(ص) او را از رحمت الهی به دور دانسته‌اند؛ «الْمُحْتَکِرُ مَلْعُونَ». احتکار یعنی اینکه انسان چیزی را که امت اسلامی به آن احتیاج دارند، نگاه دارد و در معرض فروش قرار ندهد. امام صادق(ع) فرمودند: احتکار آن است که انسان ارزاق عمومی را خریداری کند و در حالی که غیر از آن در شهر نیست، آنچه خریده است را انبار کند و نفروشد. 

چنین عمل زشتی در احادیث اهل بیت(ع) به شدت نهی شده است. عواقب سختی هم برای آن ذکر گردیده است. در روایتی می‌خوانیم، جبرئیل امین به پیامبر اکرم(ص) گفت: نگاهی به جهنم انداختم و در آن دره‌ای دیدم که می‌جوشید. گفتم این دره جایگاه چه کسانی است؟ مأمور عذاب گفت: جایگاه سه گروه است؛ «محتکران، اشخاص دایم الخمر و دلالان زنا». گرچه احتکار بیشتر در اقلامی مثل گندم و جو، مشهور شده است، اما باید دانست که منحصر به آنها نیست. بلکه در هر چیزی، حتی در پول، سکه طلا یا نقره نیز احتکار مصداق دارد. قرآن کریم به کسانی که طلا و نقره می‌اندوزند و در راه خدا انفاق نمی‌کنند، وعده عذاب دردناک داده، «وَالَّذِینَ یَکنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یَنْفِقُونَها فِی سَبِیلِ اللَّهِ، فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ». یکی از شکل‌های بسیار قبیح احتکار، آن است که انسان چیزی را با هدف در مضیقه گذاشتن مردم یا حکومت انبار کند و بدین وسیله، به اقتصاد کشورش ضرر بزند. معلوم است که گناه این قسم احتکار بزرگ‌تر است.

گاهی افراد گران خریدن جنس را بهانه‌ای برای احتکار قرار می‌دهند؛ این در حالی است که اگر کسی جنسی را به قیمت گران خرید و بعداً آن جنس ارزان شد، نیز نمی‌تواند برای رسیدن به پول خود آن جنس را احتکار کند و باید هر چه زودتر اگر مردم به آن احتیاج دارند، آن جنس را به قیمت روز بفروشد. همچنین اگر کسی برای اختلال در تنظیم بازار و با هدف ایجاد بازار سیاه، جنس یا کالایی را نگاهداری کند تا بعد به قیمت گران بفروشد، محتکر شمرده می‌شود و گناهش بزرگ است. امام صادق(ع) فرمودند: هر احتکاری که عامل افزایش قیمت‌ها و سبب زیان رسیدن به مردم شود، خیری در آن نیست.

حتی نگاه داشتن چیزی که خود انسان به آن احتیاج دارد، نظیر نگاه داشتن گندم برای مصرف سال خود، در حالی که دیگران محتاجند، سزاوار نیست و از مسلمان نیکوکار انتظار می‌رود که ایثار و فداکاری داشته باشد.