ارائه خدمات اجتماعی و رفع دغدغه نیازمندان؛ شاخصه مهم مسجد تراز اسلامی

مسجد تراز تعریف و شاخص‌هایی دارد و در بیانات مقام معظم رهبری نیز به آن‌ها اشاره شده است. مسجد تراز علاوه بر برگزاری نماز جماعت و برنامه‌های مذهبی و فرهنگی مانند آموزش، مشاوره، خدمات اجتماعی، کارآفرینی، باید با تربیت والدین و جوانان انقلابی به الگویی برای سایر مساجد تبدیل شود. 

یکی از مهمترین مؤلفه‌های تأثیرگذار در زمینه ایجاد مسجد تراز اسلامی، وجود ائمه جماعت فعال است تا با استفاده از ظرفیت‌های مسجد و ارتباط با افراد محله، این مهم تحقق یابد.

درباره ویژگی‌های یک مسجد تراز اسلامی به گفت‌و‌گو با وحید یاوری، عضو هیئت علمی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) پرداختیم که مشروح آن را در ادامه مطالعه می‌کنید. 

ایکنا ـ مسجد تراز اسلامی چگونه باید مأمن و مایه خیر و برکت محله باشد؟

مسجد مایه خیر و برکت است؛ چراکه خانه خدا بوده و محل عبادت است. لذا در هر جایی که قطعه‌ای از زمین به مسجد و محل عبادت تبدیل شود، حتما برای آن منطقه مایه نزول برکات خداوند متعال خواهد بود. مهمترین موضوعی که باعث می‌شود این خیر به سمت نمازگزاران و اهالی آن منطقه سرازیر شود، همین عبادت است.

مأموریت اصلی و کارکرد محوری مسجد تراز اسلامی عبادی است. برای مساجد کارکردهای متعددی همچون کارکرد عبادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی کارکردهای علمی و بصیرت‌افزایی شمرده می‌شود و مساجد می‌توانند آگاهی‌های لازم در رابطه با موضوعات مختلف در اختیار مردم منطقه قرار دهند. لذا از بین تمامی این کارکردها، مهمترین، همان کارکرد اصلی یعنی عبادی است.

مساجد برای برقراری ارتباط با خداوند بنا شده‌اند و همین مسجد را پناهگاه معنوی مردم می‌کند و مردم با ورود به مسجد از عالم کثرت، اشتغالات و ارتباطات روزمره به سمت عالم وحدت حرکت کرده و به سوی ارتباط با خداوند رهسپار می‌شوند، یعنی از ارتباطاتی که با مخلوقات به سمت ارتباط با معنویت حرکت می‌کنند. همین کارکرد باعث می‌شود، مسجد امنیت روانی لازم را برای افراد به بار آورد و باعث آرامش و امنیت روحی و روانی در مردم شود. معنویت حاصل از مساجد موجب می‌شود تا به پناهگاهی معنوی برای اهل محل تبدیل شود. برای اینکه این مأمن بودن مسجد بیشتر نمایان شود باید مساجد ابعاد معنوی خود را تقویت کرده و کارکرد عبادی و ارتباط با خداوند را در درون خود تقویت کند.  

نماز و به ویژه برپایی نماز جماعت در مساجد، مهمترین محور ایجاد یک پایگاه معنوی است، اما بعد از نماز جماعت، تبلیغ دین با روش‌های مختلف از جمله برپایی سخنرانی‌های مذهبی، برگزاری مراسم در مناسبت‌های دینی، برگزاری جلسات جشن در اعیاد و ولادت موالید اهل بیت(ع)، بعد معنوی مسجد را تقویت می‌کند. برگزاری مراسم دعا و نیایش در طول هفته در مساجد مرسوم است و مردم از آن‌ها بهره معنوی می‌برند. همچنین، برخی مساجد در غروب روزهای جمعه زیارت آل یاسین را برای امام زمان(عج) برپا می‌کنند. 

برگزاری چنینی مراسمی از مراسم دعا و ذکر اهل بیت(ع) چه به صورت عزاداری یا جشن می‌تواند جنبه مأمن بودن مسجد را تقویت کرده و آن را بیش از پیش به پناهگاهی معنوی تبدیل کند. 

ایکنا ـ مسجد تراز اسلامی چگونه به عنوان پایگاه فعالیت‌های اجتماعی مظهر آمیختگی دنیا و اخرت فرد و جامعه خواهد بود؟

یکی از مسائل دیگری که می‌تواند برکت مساجد را بیشتر کند، پرداختن به فعالیت‌های اجتماعی است. همان‌گونه که مقام معظم رهبری بیان کردند، مساجد باید به پایگاه فعالیت‌های اجتماعی تبدیل شوند و تلاش کنند تا از کار مردم گره‌گشایی کنند.

نمازگزاران و به قول معروف مسجدی‌ها باید در کنار عبادت و تلاوت قرآن، برای محرومان کار کنند. برخی مساجد چنین فضاهایی را ایجاد کرده‌اند و دیگر مساجد نیز باید چنین مسیری را پیگیری کنند. مردم و نمازگزاران مساجد می‌توانند خدمات مختلفی از تأمین خوراک و معیشت اولیه گرفته تا هزینه تحصیل فرزندان و آموزش‌های مختلف را به افراد بی‌بضاعت ارائه دهند.

همچنین، مساجد در محلات مختلف می‌توانند نسبت به برپایی کارگاه‌ها و دوره‌های مختلف فنی و علمی برای توانمندسازی محرومان اقدام کرده و زمینه را برای زندگی آبرومندانه ایشان در جامعه فراهم کنند. چنانچه چنین فعالیت‌هایی انجام شود، خداوند متعال نیز رحمت خود را بیشتر شامل آنها می‌کند.

فعالیت‌های اجتماعی زمانی که با انگیزه الهی در مساجد انجام می‌‌شود، مصداق درهم آمیختن دنیا و آخرت است. انفاق یکی از وظایفی است که همه مؤمنان به عهده دارند و حتی فراتر از خمس و زکات. بنابر این، فعالیت‌های اجتماعی موجبات خشنودی خداوند متعال را فراهم می‌کند. برخی از مردم سواد حقوقی و توانمندی لازم را ندارند و با نهادهای قانونی و حقوق شهروندی آشنا نیستند. مساجد می‌توانند با برپایی دوره‌های ویژه مشاوره، مردم را در جریان حقوق خود قرار دهند. حتی خود نمازگزارانی که با مسائل حقوقی آشنا هستند نیز می‌توانند به اهالی محل در مسجد خدمت‌رسانی کنند. زمانی که مردم احساس کنند که از سوی مسجدی‌ها از امام جماعت گرفته تا هیئت‌ امنا و نمازگزاران حمایت می‌شوند، جذب مسجد شده و خود ایشان نیز در زمره مسجدی‌ها قرار می‌گیرند.

رفع آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد، طلاق و ... نیز از دیگر کارکردهای مسجد تراز اسلامی است. مسجدی‌ها می‌توانند با ارائه طرح‌های خلاقانه در یک محله، زمینه را برای کاهش آسیب‌های اجتماعی فراهم کنند. همچنین،  می‌توانند پایگاه‌های فرهنگی و ورزشی ویژه نوجوانان و جوانان را ایجاد کنند. مسجدی‌ها می‌توانند نهادهای مختلف عمومی و دولتی را پای کار بیاورند تا مشکلات محله خود را حل کنند. مساجدی که علاوه بر برنامه‌های معنوی، فعالیت‌های اجتماعی بیشتری دارند، معمولا از مساحد دیگر شلوغ‌تر هستند. 

آبادانی مسجد فقط به زیبایی ظاهری و پاکیزگی آن نیست، بلکه آبادانی مساجد به حضور مردم و فعالیت‌های اجتماعی که در آن انجام می‌شود، است. اینطور نیست که ما فقط با نماز خواندن به خدا نزدیک شویم، بلکه همین فعالیت‌های اجتماعی در مساجد که با نیت و انگیزه‌های الهی انجام می‌شوند، مایه قرب به خداوند است. رقت قلبی که در اثر این فعالیت‌های اجتماعی برای انسان حاصل می‌شود، شاید از قربی که در اثر نماز و دعا برای انسان حاصل می‌شود؛ کمتر نباشد. دست کشیدن بر سر یتیمان یا رفع نیازهای محرومان، باعث قرب الهی بیشتر با خداوند متعال خواهد شد. 

ایکنا ـ مسجد تراز اسلامی چگونه و در چه صورتی به هسته مقاومت فرهنگی، سیاسی، امنیتی و نظامی تبدیل می‌شود؟

مبنای مقاومت در برابر دشمنان، نبرد حق و باطل است. این نبرد حق و باطل از ابتدای خلقت آغاز شده و تا ظهور امام زمان(عج) ادامه خواهد داشت. انسان در درون خود دائما با نفس‌های عماره و لوامه درگیر است  و اعمال او در طول زندگی براساس تصمیم‌گیری بر مبنای این دو نفس انجام می‌شود. لذا اعمال انسان نیز تجلی حق و باطل در وجود او هستند که این مسئله نوعی امتداد بیروی در جامعه نیز دارد. جریان حق در جامعه پیامبران و رهروان راه آن‌ها و جریان باطل نیز دشمنان خدا و پیامبران هستند. لذا جریان نبرد حقو باطل همواره در عالم وجود داشته و دارد. 

اینکه بیان می‌شود مسجد باید هسته مقاومت باشد، باید بدانیم که این مقاومت در برابر دشمنان خدا و دین و حکومت الهی شکل می‌گیرد. انسان برای اینکه بتواند در برابر نفس اماره و شیطان مقاومت کند، نیازمند رفت و آمد به مساجد و افزایش ارتباط با خدا است. از طرفی افراد جامعه باید در برابر دشمن بیرونی خود که همان دشمنان دین خدا هستند، مقاومت کند. مسجد در این زمینه یکی از مکان‌های بسیار مهم در تقویت هسته مقاومت میان مردم است. 

مسجدی‌ها با ارتباط بیشتر با یکدیگر و بیان معارف دینی و اجتماعی، می‌توانند بصیرت یکدیگر افزایش داده و به قول معروف بصیرت‌افزایی کنند که این کار بیشتر از روحانیت و ائمه جماعت برمی‌آید. این روحیه مقاومت در مرحله بعدی موجبات انسجام مردم و ایجاد نوعی هسته مقاومت در میان مردم خواهد شد. این همان چیزی است که در دوران دفاع مقدس رخ داد. در آن زمان هسته‌های مقاومت فراوانی در مساجد تشکیل شده و زمینه برای مقابله با دشمن خارجی فراهم شد. 

امروز جریان مقاومت به ویژه از سال‌های دهه 90 به عنوان دفاع از حرم و سپس، به عنوان دفاع از مظلومان عالم به ویژه مردم مظلوم فلسطین و لبنان مطرح می‌شود. مردم غزه و لبنان امروز زیر بمباران فراوان رژیم ددمنش صهیونیستی قررا دارند. ائمه جماعت و افراد آگاه به مسائل امنیتی و سیاسی می‌توانند در مساجد نسبت به آگاه‌سازی از مردم از جنایات رژیم صهیونیستی و ضرورت مبارزه با آن‌ها اقدام کنند. از سوی دیگر ائمه جماعت باید با بیان دغدغه‌های ایمانی و اسلامی، روحیه ظلم‌ستیزی را تقویت کنند. این مسئله نشان‌دهنده همان تقابل جریان حق و باطل است.