اجتماعی‌سازی؛ محور اندیشه مقام معظم رهبری در الهیات

به گزارش ایکنا، محمود قاسمی؛ پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه، 23 مهرماه در نشست علمی «متفکران انقلاب اسلامی و الهیات کاربردی» با موضوع بررسی اندیشه مقام معظم رهبری درباره الهیات کاربردی با بیان اینکه مقام معظم رهبری طرح اسلام را به صورت مسلک اجتماعی و زندگی جمعی طراحی کرده و آن را ضروری‌ترین تفکر مذهبی برشمرده‌اند، گفت: ایشان به دنبال این هستند که تفکر اسلامی را ناظر به زندگی اجتماعی مطرح کنند همچنین دنبال ایجاد سازواری میان عناصر و مؤلفه‌های فکری اسلام به عنوان کل واحد هستند که با هم کنش و تعاطی دارند و رابطه بین هست و بایدها در قالب یک سیستم وجود دارد. 

وی با بیان اینکه استنباط اجتهادی از دین و قرآن به عنوان مهمترین سند دینی از دیگر مختصات الهیاتی رهبری است، افزود: ایشان توجه به غایت و نهایت عملی و سازنده معارف اسلامی در عرصه اجتماعی را مورد تاکید دارند لذا گفتمان علم نافع را هم در این راستا مطرح کرده‌اند و اینکه باید نسخه شفابخش برای زندگی امروز بشر ارائه دهیم.

قاسمی بیان کرد: نکته دیگر مورد توجه ایشان آن که امتدا عملی معارف در عرصه اجتماعی باید با یک روش عقلانی ارائه شود؛ یکی از نقاط ضعف مباحث عقیدتی که در قرون گذشته شاهد آن بوده‌ایم این است که در مباحث اعتقادی استدلال‌های صرف و خشک بدون تعهد اجتماعی و واقعیات اجتماعی مطرح شده که ثمره چندانی ندارد لذا فرموده‌اند باید این معارف طوری مطرح شود که بازخورد اجتماعی داشته باشد؛ لذا از منظر ایشان در قرآن هر جا هستی‌شناسی مطرح است تکلیف اجتماعی هم وجود دارد.

مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: در نگاه الهیاتی ایشان، برداشت نادرست از قرآن باعث برداشت نادرست از تاریخ و برعکس خواهد شد لذا برای تبیین دقیق حوادث تاریخی باید چارچوب و رویکرد قرآنی را بشناسیم. در بحث غرب‌شناسی ایشان از همین بنیادهای قرآنی استفاده کرده و به شناخت غرب پرداخته‌اند. 

وی افزود: ایشان مطرح کرده‌اند که جریان ایمان، کفر و نفاق اساسا اختصاص به صدر اسلام نداشته است و در تمام ادوار زندگی بشر جاری و ساری است؛ همچنین نکته برجسته در دیدگاه ایشان بحث سنن الهی است که قدرت پیش‌بینی‌پذیری نسبت به حوادث آینده را در اختیار ما قرار می‌دهد؛ ایشان تاریخ را به مثابه کل و یک واحد سیال در نظر می‌گیرند.

تاکید بر توحید همراه با نفی طاغوت

قاسمی با بیان اینکه مسئله دیگر در اندیشه رهبری این است که رسالت انبیاء تحقق جامعه ایمانی است، اضافه کرد: یعنی بیان دین بدون الزام اجتماعی، معرفی ناقصی از دین است لذا ایشان در تبیین توحید، نفی طاغوت را در دل آن قرار می‌دهند.

وی افزود: ذات کلام خدا هویت جمعی و سازگاری در ابعاد مختلف دارد لذا برخی معارف و آیات مبین و مفسر برخی معارف دیگر است و همه یک حقیقت و بنیان مستحکمی را ایجاد می‌کنند.

این پژوهشگر با بیان اینکه خصیصه دیگر الهیات کاربردی رهبری، آشنایی‌زدایی از مفاهیم دینی است که در غرب از آن عقلانیت یاد می‌شود، تصریح کرد: اساسا مصلحان دینی صرف عمل به دین را مشکل جامعه نمی‌دانند بلکه داشتن معرفت صحیح از معارف دینی را مدنظر دارند لذا رهبری به عنوان یک مصلح دینی دنبال آشنایی‌زدایی از معارف دینی هستند.

تقلید از تفاسیر گذشته در اندیشه رهبری نفی شده

وی تاکید کرد: ایشان معتقدند باید بازآفرینی در مفاهیم دینی داشته باشیم لذا در کتب تفسیری مفهوم انفاق، ولایت، توکل و تقیه و ... را مورد بازآفرینی قرار می‌دهند و فهمی ارائه می‌دهند که تکلیف ایجاد کند؛ همچنین تدبر در سنن تفسیری مورد توجه ایشان بوده است و اینکه آن را به امروز مرتبط کنند؛ از دید ایشان رکود، تقلید و اقتباس از تفاسیر گذشته بدون توجه به نیاز امروز نباید وجود داشته باشد لذا ایشان بر بازبینی تفاسیر گذشته تاکید دارند و البته از دید ایشان نباید روابط بینامتنی در سنن تفسیری خود را به دین تحمیل کند.  

مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: موضوع دیگر در دیدگاه الهیاتی رهبر انقلاب این است که اساسا ما مورد خطاب قرآن کریم و متون دینی هستیم لذا ایشان سنت شفاهی وحی را مورد توجه قرار می‌دهند از این رو تلاوت و استماع قرآن در فرمایشاتشان، بسامد بالایی دارد تا برانگیختگی در مخاطب ایجاد شود. 

وی افزود: ایشان وقتی بر مباحث اعتقادی تمرکز دارند بر بعد اجتماعی تاکید می‌کنند و معتقد به بازگشت به منابع اولیه دینی و قرآن هستند؛ طبق اندیشه ایشان ما به طرح و نقشه جامع به صورت یک مکتب نیاز داریم؛ الهیات ایشان متعهدانه و مسئولانه است که بر التزام عملی و اجتماعی آن تاکید دارد نه اینکه صرفا یکسری معارف را فارغ از تاثیرگذاری اجتماعی مطرح کنند.

وی تاکید کرد: این مسئله، فعال‌سازی ظرفیت‌های الهی برای جبران نقائص در عقل مدرن نیست بلکه این فعال‌سازی مدل‌گرایانه و سیستماتیک است نه اینکه عارضی باشد.