بنیانگذاران انحراف در بحث امامت در تهران و حوزه قم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی یارمحمدیان؛ مدیر گروه مطالعات تطبیقی پژوهشکده بین‌المللی امامت، ششم آبان‌ماه در نشست علمی «بازخوانی تحولات امامت‌ پژوهی در یکصد سال حوزه علمیه قم» با بیان اینکه مقاله‌ای با رویکرد امامت‌پژوهی تدوین کرده و در آن پنج رویکرد از جمله امامت از منظر درون‌مذهبی، امامت تطبیقی، امامت فلسفی و عرفانی و امامت تاریخی مورد بحث قرار گرفته است، گفت: اگر امامت را با رویکرد درون‌مذهبی محور قرار دهیم خود این رویکرد چند روش دارد مثلا روش عرفانی فلسفی که این رویکرد در چند دهه اخیر پررنگ بوده است همچنین رویکرد درون‌مذهبی با روش اجتهادی هم می‌تواند انجام شود.

این پژوهشگر با بیان اینکه همه این رویکردها در صدسال اخیر با وجود فراز و فرودها در حوزه علمیه هم مسبوق به سابقه است، اضافه کرد: بخش دیگر مقاله، امامت‌پژوهی در آثار اعلام حوزه علمیه است که در چند سطح تبیین شده است؛ سطح اول مراجع تقلید و زعمای حوزه قم که بنده به ۲۰ مرجع تقلید اشاره داشته‌ام یعنی این ۲۰ مرجع تقلید با اینکه محور مطالعاتی آنان فقه و اصول بوده و با وجود کثرت اشتغالات علمی به بحث امامت هم پرداخته‌ و کتاب نوشته و کتابخانه تاسیس کرده و یا مؤسسه ایجاد کرده‌اند که نمونه بارز در بین این مراجع آیت‌الله العظمی سبحانی است که ۱۰۰ نوشته در این موضوع دارند. 

مدیر گروه مطالعات تطبیقی پژوهشکده بین‌المللی امامت با بیان اینکه در سطح پایین‌تر از مراجع، اندیشمندان و اندیشوران حوزه قرار دارند، تصریح کرد: یک گروه از این اندیشمندان فعالیت خود را منحصر به بحث امامت کرده‌اند ولی گروه دیگر هم اندیشمندانی هستند که در کنار فعالیت‌های دیگر خود، امامت‌پژوهی هم داشته‌اند که از جمله می‌توان به آقای ربانی گلپایگانی اشاره کنیم یا علامه طباطبایی که از بزرگان حوزه شیعه هستند و المیزان را نوشته ولی در مورد امامت آثاری دارند.

یارمحمدیان ادامه داد: بخش دیگر این مقاله هم به بحث کج‌اندیشان در بحث امامت پرداخته شده است که باز خود این افراد به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ اول منحرفان در بحث امامت، گروه دوم کسانی که مقام امام را فروکاهیده‌اند و گروه سوم کسانی که درباره امام غلو می‌کنند؛ البته منظور ما این نیست که غالی داریم ولی برخی غلوگرا هستند. کسانی که معتقد به امامت الهی امام نیستند و نصب الهی را قبول ندارند منحرفان در بحث امامت هستند یعنی از دیدگاه امامیه فاصله گرفته و به سلفیت و رویکرد اهل سنت نزدیک شده‌اند.

پژوهشگر پژوهشکده بین‌المللی امامت با بیان اینکه برخی امامت ۱۲ امام را قبول دارند ولی سعی دارند مقام امامت را کاهش بدهند؛ تصریح کرد: گروه فکری اول از نظام منسجم فکری برخوردار هستند ولی گروه فروکاهان از این نظم برخوردار نیستند و اختلافات زیادی در افکارشان وجود دارد؛ کسی هست که امامت شیعه را مانند علمای امامیه قبول دارد ولی اشکالاتی در علم و عصمت دارد ولی کسانی هم هستند که منکر بسیاری از مقامات امامت هستند.

بنیانگذاران انحراف در امامت

یارمحمدیان با بیان اینکه مهمترین بنیان‌های انحراف امامت در ایران در سده‌های اخیر مرتبط با چند گروه شیخیه، بهائیت و بابیت بوده است، گفت: این سه گروه بزرگ‌ترین انحراف در امامت را ایجاد کردند؛ توسعه نفوذ تشکیلات فراماسونری هم به انحرافات امامت دامن زد و گروه دیگر هم کسانی چون شریعت سنگلجی بود که دوست رضاخان بود و وقتی رضاخان به قدرت رسید مورد اعتماد صددرصد شاه قرار گرفت و ترکیب قدرت رضاخان و اندیشه این فرد مانند ترکیب سعودی و افکار محمدبن عبدالوهاب پیوند خورد و باعث توسعه و رشد انحراف در امامت شد.

وی افزود: وقتی شخصیت‌های منحرف در بحث امامت را بررسی می‌کنیم، همگی دارای یکسری مشکلاتی بودند مثلا معمولا افراد یتیمی بودند که با بدبختی بزرگ شده و مورد تحقیر زیادی قرار گرفتند یا نتوانستند از لحاظ اخلاقی روی خودشان کار کنند. فقر و تنگدستی هم در عمده این افراد وجود داشته است. انحراف در امامت در قم هم از زمانی شروع شد که جریان انحرافی امامت در تهران (عمدتا با محوریت سنگلجی) با قم و کسانی مانند حکمی‌زاده پیوند برقرار کرد؛ علی‌اکبر دهخدا با دایی خود یعنی طالقانی هم حجره‌ای بود و آقای طالقانی هم جلساتی در تهران با مرحوم بازرگان داشت و حکمی‌زاده هم به واسطه آقای طالقانی به این جلسات راه یافت. 

وی افزود: کم‌کم پای آقای کسروی هم به این جلسه و حجره حکمی‌زاده در قم باز شد. حکمی‌زاده سه دوره صفات و ویژگی‌های اعتقادی و اخلاقی را سپری کرده است؛ دوره خوش عقیدتی که دوره نوجوانی و جوانی بوده که به امامت باور داشت و حاشیه بر کفایه مرحوم آخوند نوشته است و نزد آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه منبر رفته است. دوره دوم او تقریبا از سال ۱۳۱۳ شروع می‌شود و او مقاله‌ای به نام بت‌پرستی را نوشت و بحث زیارت ائمه معصومین(ع) را شرک دانست و زیر سؤال برد. دوره سوم هم دوره انزوای او بود.

مبانی فروکاهان مقام امامت

یارمحمدیان با اشاره به سیدابوالفضل برقعی و انحراف او در بحث امامت، اظهار کرد: برقعی مهمترین آثار انحرافی را نوشت و پرکارترین نظریه‌پرداز جریان انحرافی است که بیش از ۷۶ اثر دارد و ۹ اثر او در مورد امامت بسیار مهم است؛ جریان فکری این افراد به تدریج به شهرهای دیگر کشور هم کشیده شد. شخصیت دیگر هم حیدرعلی قلندریان بود که ده کتاب و رساله نوشت و در سال ۱۳۱۹ به قم آمد. 

وی افزود: مبانی کلی امامت‌گریزی فروکاهان مقام امامت چند موضوع است از جمله؛ غالیانه‌انگاری باورهای امامت، برساخته‌بودن این اندیشه‌ها از سوی نزدیکان و یاران ائمه(ع)، قرآن‌گریزی، عقل‌ناپذیری و اقتباس باورها از اندیشه‌های باستانی است. 

تاثیر سنگلجی بر رضاخان

سعید طاووسی مسرور؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم در سخنانی گفت: اساسا تالیف این نوع مقالات با این نوع موضوعات کاری دشوار است و در حد یک پایان‌نامه ارشد خوب نوشته شده است زیرا یک بازه وسیع یعنی طول یک قرن مورد بحث است و انواع جریانات و چهره‌ها مورد بحث قرار گرفته است لذا بنده همه این مقاله را مطالعه کردم.

وی با اشاره به شخصیت شریعت سنگلجی، افزود: در برنامه‌ای که ما در شبکه چهار سیما با عنوان ماجرا داشتیم از برخی استادان دعوت کردیم که معتقد بودند که حتی بحث کشف حجاب رضاخانی هم به خاطر افکار شریعت سنگلجی بود و این موضوع را هم از مسیر تمدن و اینکه اگر پیامبر(ص) امروز بودند حجاب را برمی‌داشت به رضاخان خورانده بود. 

طاووسی مسرور با بیان اینکه در بررسی اعتقادات کلامی افراد باید به شخصیت آنان توجه شود که در این مقاله هم وجود دارد، اظهار کرد: کسی که پولدار است با کسی که فقیر است و کسی که ازدواج کرده با کسی که ازدواج نکرده یا کسی که چند ازدواج داشته است؛ همگی این مسائل در آراء و آثار افراد اثرگذار است. فردی داریم که در سن ۲۰ سالگی وارد حوزه شده بود و با او برخورد بدی صورت می‌گیرد لذا سراغ دانشگاه می‌رود و به مقام استادی می‌رسد و صاحب آثار متعدد است ولی در انتهای عمر هم حاضر نبود بپذیرد که قیام امام حسین(ع) کودتا نبود و این تفکر حاصل همان برخورد تند بود. 

مقاله سوگیری خاص دارد

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه برخی تعابیر در مقالات علمی بهتر است لحاظ نشود، افزود: مثلا وقتی ما از یک امامت‌پژوه مسلمان با تعابیری مثل حجت‌الاسلام، دکتر، آقای ... نام می‌بریم باید برای اتان کلبرگ هم از تعبیر پرفسور استفاده کنیم یا وقتی از یک مرجع نام می‌بریم نیازی نیست که بنویسیم حضرت آیت‌الله العظمی ...، مرجع عالیقدر و بزرگ شیعه و ...؛ اکتفا به نام ایشان کافی است یا تعبیر دانشمند نواندیش و برجسته برای برخی استادان ممکن است حتی خوشایند خود آنان نباشند. 

وی با بیان اینکه ما نسبت به افرادی که ارادت داریم یا نداریم در مقالات بهتر است سوگیری شخصی نداشته باشیم، افزود: ایشان در ابتدای مقاله آورده است که من سوگیری ندارم و در مواردی هم ثابت کرده است ولی در مواردی این موضوع رعایت نشده است مثلا ایشان در سراسر مقاله نسبت به فلسفه و عرفان موضع نگرفته است ولی در برخی موارد شاهد خلاف این رویکرد هستیم از جمله اینکه شهید جاوید را با تعبیر انحراف بدرقه کرده است ولی وقتی به نویسنده شهید آگاه می‌رسد از تعبیر «به بهترین وجه به وظیفه خود عمل کرد» استفاده کرده است همچنین غلظت انحراف آقای صالحی نجف‌آبادی در مقاله پررنگ است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: شما از تعبیر خط اصلی امامت در حوزه قم نام برده‌اید ولی مراد از آن چیست؛ به باور بنده اگر صالحی نجف‌آبادی را با برخی جریانات امامت مقایسه کنیم او به عنوان پیشگامان غلو از سوی آنان خطاب می‌شد. بنابراین مؤلف در مورد موضوعات اختلافی موضع گرفته است. 

طاووسی مسرور اظهار کرد: در برخی موارد نسبت مجعول به آثار محمدعلی موحد ابطحی داده شده است که درست نیست. همچنین دوره رصاخان در مقاله یکسان بیان شده است در حالی که رضاخان وقتی روی کار آمد بسیار دیندارانه رفتار می‌کرد و شیخ عبدالکریم هم برای او دعا می‌کرد که امنیت در کشور ایجاد کرده بود ولی در جریان کشف حجاب از رضاخان فاصله گرفت ولی در مقاله این تفاوت رویکرد وجود ندارد.