اخلاق پرستاری؛ موفق در پژوهش نیاز به تلاش بیشتر در خدمات بالینی
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به افزایش مقالات اخلاق پرستاری و آموزش‌های خوب این حوزه، گفت: برای تحقق اخلاق در بالین نیاز به کار بیشتری داریم.
بیمار بودن یا بیمار شدن یکی از نزدیکانمان، بستری شدن و یا همراه بیمار در بیمارستان بودن و درد کشیدن یا دیدن درد کشیدن عزیزمان اتفاق‌هایی هستند که همه ما آنها را تجربه کرده‌ایم. این اتفاق‌ها سخت و دردناک هستند و قدر مسلم این سختی و درد اعصاب و روان انسان را نیز به هم ریخته ما را به شدت حساس می‌کند به نحوی که به هر رفتاری ممکن است واکنش منفی و حتی شدید نشان دهیم. در این شرایط متأسفانه اولین کسانی که شاهد و حتی مخاطب واکنش منفی و شدید ما می‌شوند پرستاران هستند.
گاهی ما که تحمل درد خودمان یا درد عزیزمان را نداریم با پرستاری بدرفتاری می‌کنیم که ساعت‌هاست در حال رسیدگی به ده‌ها بیمار است آن هم در شرایطی که می‌دانیم درآمد پرستاران در مقابل کاری که انجام می‌دهند ناچیز است و ساعات کاری طولانی و شیفت‌های شب، خستگی جسمی و روحی فراوانی به آنها وارد می‌کند؛ اما علی‌رغم همه این موارد خوش اخلاق بودن و واکنش اخلاقی حرفه‌ای انتظاری است که از پرستاران می‌رود یعنی همه انتظار دارند پرستاران طوری آموزش ببینند که در اوج و قله رعایت اخلاق حرفه‌ای پرستاری قرار داشته باشند.
اما سؤال اینجاست که آموزش اخلاق پرستاری در کشور ما به چه نحوی صورت می‌گیرد و آیا در این آموزش‌ها موفق بوده‌ایم؟ به بهانه روز پرستار فریبا برهانی، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به سؤال‌های ما در این خصوص پاسخ داد.
وی ابتدا به بیان اهمیت کار پرستاری پرداخت و گفت: نیاز به پرستاری یک نیاز جهانی است و همه دنیا به خدمات پرستاری نیازمند هستند. پرستاران نقش‌های متفاوت و متنوعی را در حوزه ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها و کاهش درد و رنج مردم انجام می‌دهند و در ارتقای مراقبت‌های پایان حیات نقش کلیدی دارند.
پرستاری حرفه نه شغل
این استاد دانشکده پرستاری ادامه داد: ذات پرستاری احترام به حقوق انسان‌ها و به خصوص احترام به حقوق بیماران است. وقتی یک نفر وارد حرفه پرستاری می‌شود به عنوان یک حرفه و نه به عنوان شغل پرستاری را انتخاب می‌کند و وقتی یک نفر می‌خواهد حرفه‌ای کار کند نیازمند این است که به یکسری ارزش‌ها پایبند باشد.
برهانی بر لزوم نهادینه کردن ارزش‌های حرفه‌ای در دانشجویانی که وارد حرفه پرستاری می‌شوند تأکید کرد و گفت: ما به عنوان اساتید دانشگاه‌ها باید این ارزش‌ها را به دانشجویانشان نشان دهیم، آموزش دهیم و نهادینه کنیم.
وی افزود: در هنگام تدریس، به دانشجویانم می‌گویم شما که حرفه پرستاری را انتخاب کرده‌اید با یک سری ارزش وارد این حرفه شده‌اید؛ مهم‌ترین ارزش ما این است که انسان‌ها را به طور واقعی دوست داشته باشیم و در امر مراقبت از بیماران و دیگران پیش‌قدم باشیم و اینکه برای دیگران نیکخواه و خیرخواه باشیم؛ خود آموزش دادن یک ارزش است اینکه به انسان‌ها آموزش دهیم از سلامت خود مراقبت کنند.
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تأکید بر اینکه باید در خصوص اخلاق پرستاری سیاست‌گذاری نیز بکنیم، گفت: باید برای اخلاق پرستاری سیاست‌گذاری کنیم تا پرستاران ارزش واقعی خدمت به انسان‌ها را درک کنند و این کار مطمعناً می‌تواند در عملکرد آنها مؤثر باشد.
وی ادامه داد: بسیار شاهد هستیم که در لحظه وقوع زلزله پرستاران به سرعت خود را به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان می‌رسانند و اول بچه‌ها را نجات می‌دهند در حالی که می‌توانند جان خود را نجات دهند و این نشان دهنده یک ارزش است؛ ما با همین ارزش‌ها تربیت شده‌ایم که دیگران را بر خود ترجیح دهیم و آمده‌ایم که به انسان‌ها و بیماران کمک کنیم و ذات پرستاری همین ارزش‌ها است.
وی در پاسخ به این سؤال که چقدر نیاز به تدوین کدهای اخلاق پرستاری داریم به خصوص در شرایط معاصر که مسائل اخلاقی متعددی مثل حفظ حریم بیمار مطرح است؟ گفت: وقتی از مبانی و اصول اخلاقی صحبت می‌کنیم اول باید بدانیم اخلاق در مورد رفتارهایی از انسان صحبت می‌کند که «می‌خواهیم» یعنی در آن خواستنی در کار است. وقتی کاری را انجام می‌دهید که در آن اجبار است، انسان مجبور است و این بیشتر به حوزه قانون مربوط می‌شود اما وقتی از اخلاق صحبت می‌کنیم بیشتر در حوزه کارهایی است که به خواست خودمان انجام می‌دهیم؛ پس اگر کسی می‌خواهد پرستاری اخلاق مدار باشد خواستن او مهم است.
این استاد دانشگاه افزود: البته گفته می‌شود که باید قانون هم بر مبنای اخلاق نوشته شود اما اخلاق برای همه حرفه‌ها و مجموعه‌های اجتماعی لازم است چون اخلاق است که ما را به کمال می‌رساند. یکسری از مبانی و اصول اخلاقی فرقی ندارد در ایران باشیم یا در کشور دیگری جهان شمول هستند؛ صداقت همه جا خوب است؛ امانت‌داری، وفای به عهد و ... اصول ثابتی هستند که جهانی هستند اما برخی مواقع موضوعاتی وارد حرفه‌ها یا مجموعه‌های اجتماعی می‌شوند که کاربردهای برخی از موضوعات اخلاقی را متفاوت می‌کند به عنوان مثال پیشرفت‌هایی که در تکنولوژی‌ها داریم مثل اهدای اسپرم، تخمک، آزمایش‌های دی ان ای و ... موضوعات جدیدی هستند که وارد حوزه سلامت شده‌اند که در کنار این موضوعات، موضوعات اخلاقی متعددی ایجاد شده است.
دستورالعمل‌ها باید به طور مرتب به روز شود
این پژوهشگر حوزه اخلاق پرستاری تشریح کرد: لازم است که به صورت مرتب دستورالعمل‌هایمان را به روز رسانی کنیم و در کنار دستورالعمل‌های استفاده از تکنولوژی، بهتر است به موضوعات اخلاقی آنها هم بپردازیم. پس موضوعات اخلاقی متعددی مطرح می‌شود که همین موضوعات اخلاقی متعدد موجب می‌شود نیازمند حرفه‌مندان، پزشکان و پرستانی باشیم که بتوانند تصمیم اخلاقی بگیرند.
روش تأثیرگذار کردن کدهای اخلاقی
برهانی ادامه داد: اینکه فقط یکسری کدهای اخلاقی تعیین کنیم کافی نیست و باید دید این کدها چه قدر ضمانت اجرایی دارند و چه قدر از آنها پیروی می‌شود. تعیین کدهای اخلاقی به نوبه خودش بسیار اهمیت دارد امام آن چیزی که از آن مهم‌تر است این است که چه قدر از این کدها استفاده کنیم و چه قدر پرستاران ما با این کدها آشنا باشند و از سوی دیگر اگر دستورالعمل‌هایی برای خدمات سلامت، بستری شدن، ترخیص بیمار و ... تدوین می‌کنیم، آنها هم پیوست اخلاقی داشته و حتی اخلاق در آنها مستتر باشد، آن زمان است که کدها تأثیرگذار خواهند بود.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه آشنایی پرستاران و حرفه‌مندان سلامت با این کدها و اینکه خودشان را ملزم به رعایت کدهای اخلاقی کنند مهم است وگرنه کسی از بیرون نمی‌تواند به ما بگوید اخلاقی باش و اخلاقی رفتار کن، گفت: زمانی ما در حوزه اخلاق پرستاری موفق می‌شویم که چه سوپروایزر باشد و چه نباشد و چه سیستم کنترلی باشد و چه نباشد پرستاران اخلاقی رفتار کنند.
وی در ادامه اولین رکن مهم اخلاق حرفه‌ای پرستاری را خودمختاری عنوان کرد و گفت: بر اساس این رکن انسان‌ها حق دارند راز و حریم خصوصی داشته باشند بنابراین من اگر بخواهم بگویم پرستار اخلاقی هستم باید ببینم چقدر اصل رازداری را رعایت می‌کنم. رازداری یک ویژگی قدیمی بین درمانگر و مددجو است و من به عنوان یک حرفه‌مند ضرورت دارد که رازدار باشم. اما اینکه چه قدر به این اصل ملزم هستم و به آن احترام می‌گذارم به آموزش‌های ما و ایجاد حساسیت‌های اخلاقی در کارکنان نظام سلامت و آموزش‌هایی که به صورت مداوم ارائه می‌شود بستگی دارد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: به اعتقاد من روزهای اول آموزش بسیار اهمیت دارد و مهم است استادی که روزهای اول به کلاس دانشجویان پرستاری می‌رود بداند این اصول اخلاقی را چطور به دانشجویان معرفی کند.
اصول اخلاقی استثنا دارند
وی به این مسئله مهم نیز اشاره کرد که برای رعایت اصول اخلاقی باید محیط بیمارستان و مراکز درمانی نیز مهیا باشد و گفت: البته باید بدانیم که اصول اخلاقی استثنا هم دارند؛ رازداری یک اصل است اما مواقعی که منفعت عمومی در کار است و دیگران ممکن است آسیب ببینند با شرایطی می‌توانیم راز بیمارمان را اعلام کنیم فقط به این خاطر که دیگران را نجات دهیم. مثلاً اگر بیماری هپاتیت B داشت و در بیمارستان بستری بود نمی‌توانیم بگوییم این راز بیمار است و نباید فاش شود، پزشک و پرستاری که به بیمار خدمات ارائه می‌دهند اگر از بیماری فرد مطلع نباشند ممکن است خودشان هم به هپاتیت B مبتلا شوند.
اخلاق علم است
وی در پاسخ به این سؤال که چقدر در نهادینه کردن اخلاق بین پرستاران موفق عمل کرده‌ایم؟ گفت: در طول دوران آموزشی و پژوهشی که داشته‌ام، شاهد بوده‌ام که وجود درس اخلاق پرستاری می‌تواند کمک کننده باشد؛ چون دانشجویان اول باید با مبانی دانشی اخلاق آشنا شوند. اخلاق عمومی مثل مهربان بودن و صادق بودن کافی نیست بلکه اخلاق علم است که باید آن را آموخت.
برهانی ادامه داد: پس اخلاق حرفه‌ای علمی است که باید با مبانی و اصول آن آشنا شویم. موضوع بعدی وجود اساتید و حرفه‌مندانی است که دانشجویان به صورت عملی از آنها اخلاق مداری را یاد می‌گیرند و در کنار آموزش و منتوری، الگوبرداری دانشجویان از مدرسان و پیشکسوتان می‌تواند کمک کننده باشد.
وی همچنین خاطرنشان کرد: به غیر از آموزش دانشگاهی آموزش‌های مداومی که در سایت «آموزش مداوم پزشکی» بارگذاری می‌شود همچنین کارگاه‌هایی که برگزار می‌کنیم نیز مؤثر هستند و بازخوردگی که در این کارگاه‌ها از دانشجویان دریافت می‌کنیم این است که می‌گویند که ای کاش زودتر با مباحث اخلاق حرفه‌ای آشنا می‌شدیم و یا مطرح می‌کنند که چرا زودتر با اصول اخلاقی و جو و مبانی فضاهای اخلاقی آشنا نشده‌ایم.
این استاد دانشگاه در خصوص سیاست‌گذاری نیز گفت: اینکه چقدر در سیاست‌گذاری‌هایمان به نهادینه شدن اخلاق توجه داریم نشان دهنده نقش مهم مسئولان وزارت بهداشت است.
افزایش مقالات اخلاق پزشکی و پرستاری
وی از افزایش قابل توجه مقالات و پژوهش‌های مربوط به اخلاق پرستاری خبر داد و گفت: در سال‌های اخیر به خوبی در پژوهش‌ها به مسائل اخلاقی توجه شده و در مباحث بالینی نیز توجه به آن بیشتر شده است اما راه زیادی داریم تا به قله برسیم و باید تلاش و مطالعه بیشتری صورت گیرد.
وی در پاسخ به این سؤال که در چه بخش از اخلاق پرستاری موفقتر بوده‌ایم؟ گفت: از جنبه پژوهشی اگر 15 سال قبل به دنبال مقاله‌ای در خصوص اخلاق پزشکی یا پرستاری بودیم، شاید چند مقاله پیدا می‌کردیم. اما به مرور زمان پژوهش‌ها در حوزه اخلاق پزشکی و پرستاری توسعه پیدا کرد به نحوی که طی هفت سال اخیر کنگره اخلاق پرستاری برگزار شده است و سال گذشته بیش از 400 مقاله به این کنگره ارسال شد؛ این نشان می‌دهد اخلاق به دغدغه‌ای برای پژوهشگران تبدیل شده است. امسال نیز کنگره اخلاق پزشکی و پرستاری به صورت مشترک از 25 تا 27 دی ماه با شعار اخلاق در سلامت برگزار می‌شود.
موفق در پژوهش نیاز به کار بیشتر در بالین
برهانی در خصوص موفقیت در حوزه آموزش نیز گفت: در حوزه آموزش نیز وجود درس اخلاق پرستاری کمک کننده است اما در خدمات بالینی و اینکه چه قدر آموخته‌ها را در عمل بیاوریم هنوز نیاز به کار داریم و امیدواریم از طریق آموزش‌ها و پژوهش‌ها در خدمات بالینی هم مؤثرتر عمل کنیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا نیاز نیست توجه بیماران و همراهانشان را به این مسئله جلب کنیم که آنها هم در قبال پرستاران وظیفه‌های اخلاقی دارند؟ گفت: من همیشه به پرستاران می‌گویم وقتی در رفتارهایمان به سمت رفتار مدنی و شهروندی پیش می‌رویم که به دو موضوع «توجه» و «احترام» دقت نظر داشته باشیم. آنجایی که پرستار ما می‌خواهد خدمت ارائه دهد اگر توجه همه جانبه به بیمار، خانواده بیمار، دستورالعمل‌ها، قوانین و ارزش‌ها داشته باشد و به آنها احترام بگذارد، توجه و احترام را از مردم دریافت خواهد کرد.
احترام زمینه خشونت را کاهش می‌دهد
این استاد دانشگاه افزود: وقتی به هم احترام می‌گذاریم زمینه‌های خشونت کمتر می‌شود. من در مواجهه با خشونت‌ها همیشه می‌گویم باید به خودمان برگردیم و وقتی طرف مقابل به ما خشونت کلامی، فیزیکی و ... نشان می‌دهد ببینیم کجا بی‌توجهی و بی‌احترامی کرده‌ایم. ما به پرستارانمان همیشه گفته‌ایم که ما وظیفه خدمت‌رسانی به مردم را داریم و با این ارزش‌ها آمده‌ایم که مردم را دوست بداریم، مردم برای ما مهم هستند، کرامت انسانی مردم مهم است، ما صبور هستیم و باید اجازه دهیم مردم حتی اگر ناراحت هستند ناراحتی خود را به ما نشان دهند اما در مقابل هم از مردم انتظار داریم شرایط کاری سخت پرستاران و کمبود پرستار را درک کنند تا بتوانیم خدمات بهتری به مردم ارائه کنیم.
پرستاران رتبه اول اعتماد مردم را دارند
وی در پاسخ به این سؤال که چرا اخلاق در حرفه‌های مرتبط با سلامت مهم‌تر است؟ گفت: به این دلیل که باید از طریق اخلاق اعتماد ایجاد شود. وقتی شما اخلاق مدار باشید اعتماد ایجاد می‌شود. مردم قرار است جانشان را در اختیار ما پزشکان و پرستاران قرار دهند و چه چیزی مهم‌تر از جان و سلامتی مردم؟ پس باید مردم به پزشکان و پرستاران اعتماد کنند و اعتماد از طریق اخلاق حرفه‌ای ایجاد می‌شود. مؤسسه گالوپ از سال 1999 تا سال 2022 پژوهشی انجام داد و از مردم پرسید بین 21 حرفه مطرح به کدام حرفه بیشتر اعتماد دارید؟ طی بیشتر این سال‌ها پاسخ مردم حرفه پرستاری و پرستاران بود. من امیدوارم اخلاق به حدی در حرفه ما نهادینه شود که وقتی از مردم ایران سؤال شود که به کدام حرفه بیشتر اعتماددارید پرستاران در صدر قرار بگیرند.
وی در پایان گفت: این روزها ممکن است همه مسئله مشکلات مالی و معیشتی را مطرح کنند اما همه نیازها، نیازهای مالی نیستند. همکاران ما نیاز به امنیت شغلی، عزت نفس، احترام، تعلق سازمانی و جایگاه سازمانی مناسب دارند و اگر به شایسته‌سالاری پرستاران توجه شود و آنها در سیاست‌گذاری خدمات سلامت نقش داشته باشند مطمئن هستم که پرستاران ما می‌مانند و در ایران به مردم عزیز ایران خدمت می‌کنند.
گفت‌وگو از زهرا ایرجی
انتهای پیام
