قبح تصرف در محصولات فرهنگی

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.» 

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.  

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هشتادم با عنوان «حق‌الناس فرهنگی؛ تصرف در محصولات فرهنگی» را می‌خوانید.

تصرف در محصولات فرهنگی، نظیر سرقتی است که در آثار علمی اتفاق می‌افتد؛ با این تفاوت که این تصرف، الزاماً به معنای تغییر نام و تصاحب محصولات فرهنگی نیست، بلکه بیشتر اوقات با انتشار و استفاده بدون اجازه به صاحبان آن محصولات، دستبرد می‌زنند. نظیر اینکه فیلم یا نرم‌افزار دیگران را بدون پرداخت مبلغ آن منتشر و استفاده کنند. بعضی اوقات افراد یا مؤسسه‌ها، چندین میلیون یا حتی چند میلیارد برای تولید یک فیلم یا نرم‌افزار هزینه می‌کنند که آن هزینه‌ها با فروش محصول جبران می‌گردد. اما متأسفانه در آن، بدون اجازه تصرف می‌شود و صاحبان آن، محصول با زیان و خسارت مواجه‌ می‌شوند.

این مصداق از حق‌الناس فرهنگی، با سرقت مالکیت فکری و معنوی اثر و تغییر نام تولید‌کننده محقق نمی‌شود، ولی همین مقدار که با انتشار بدون کسب رضایت مانع فروش و بهره‌برداری از آن شوند، حق‌الناس و نوعی دزدی است.

شکستن قفل نرم‌افزار‌ها، برداشتن رمز فیلم‌ها و انتشار بدون اجازه صاحب اثر، سرقت است و باید از آن اجتناب شود. تصرف در تولیدات دیگران از جمله تصرف در محصولات فرهنگی مثل تصرف در خانه مردم و دزدی از آن است. یعنی همان طور که رفتن بدون اجازه به خانه مردم و برداشتن اشیا آن، حرام است، تصرف در فیلم و نرم‌افزار دیگران بدون اجازه یا بدون پرداخت پول آن نیز حرام است. متأسفانه این شکل از حق‌الناس بین برخی از مردم به ویژه جوانان، عادی و مشهور شده و این شهرت، شهرت بد و خطرناکی است. اگر کسی می‌خواهد فیلم ببیند یا از نرم‌افزار استفاده کند، باید آن را بخرد یا از صاحبش اجازه بگیرد و تصرف، بدون کسب رضایت صاحب اثر، مثل سرقت است.

در این مبحث یادآوری یک نکته مفید و لازم است و در خصوص آنچه قبلاً بیان شد یا بعداً ارائه می‌گردد نیز کاربرد دارد. آن نکته، چیزی جز تأکید بر رعایت «انصاف» و عمل به قانون «عدل و انصاف» نیست. یکی از فضائل بزرگ، انصاف است و اگر همه، انصاف داشته باشند، انواع دزدی و اقسام حق‌الناس از جامعه رخت برمی‌بندد. اگر انصاف در اجتماعی حکم‌فرما شود، غیبت، تهمت، اهانت و شایعه در آن جامعه یافت نمی‌شود. اگر انصاف، مراعات گردد، جامعه، یکپارچه خدایی خواهد شد و زندگی مردم عاری از فقر، کمبود و نارسایی و نیز منهای دروغ، فریب و حقه‌بازی می‌شود. انصاف را خود ائمه طاهرین(ع) در روایاتی معنا کرده‌اند. از جمله می‌فرمایند؛ «إِنْصَافَ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ حَتَّى لَا یَرْضَى لِأَخِیهِ مِنْ نَفْسِهِ إِلَّا بِمَا یَرْضَى لِنَفْسِهِ مِنْهُ». معنایش این است که هر چه برای خود می‌پسندی، برای دیگران نیز همان را بپسند و هرچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگران هم نپسند. محتوای این روایت در روایات فراوانی از اهل بیت(ع) آمده است. در برخی از این روایات این فضیلت اخلاقی، حق مؤمنین بر همدیگر شمرده شده و در بعضی، به عنوان علامت مؤمنین بیان شده است، همه آن روایات، حاکی از این است که اگر انسان دوست ندارد به او خیانت شود، پس باید خودش به دیگران خیانت نکند.

اگر نمی‌خواهد زیان ببیند، باید زیان نرساند و دیگران را فریب ندهد، اگر خواهان ظلم، نیست پس به کسی ظلم نکند. در واقع همه باید در موقع اتخاذ تصمیم یا موضع خود را به جای طرف مقابل بگذارند و ببینند که اگر به جای او بودند و چنین رفتاری با آنها می‌شد، چه می‌کردند؟ مثلاً آنکه می‌خواهد، بدون اجازه و بدون پرداخت پول از یک فیلم یا نرم‌افزار استفاده کند باید فوراً تصور کند که خودش محصولی تولید کرده، چند میلیارد هم برای آن هزینه نموده و اکنون با تصرف دیگران، تمام سرمایه‌اش تلف خواهد شد. آیا راضی است که با خودش چنین معامله‌ای شود یا خیر؟ اگر راضی نیست، دست از حق‌الناس بردارد.