لزوم تشکیل تیم هوش مصنوعی و کارشناسانی قرآنی؛ برای بهره‌مندی دقیق‌تر

به گزارش ایکنا، نشست ششم از سلسله نشست‌های نوآوری و فناوری در علوم انسانی و هنر با موضوع «کاربرد هوش مصنوعی در مطالعات قرآن» امروز 24 آذر در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. 

محمدعلی طباطبایی، عضو هیئت‌ علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این نشست گفت: پژوهش‌های بسیاری در حوزه‌های هوش مصنوعی و مطالعات قرآنی انجام شده است. بیشترین کارهای انجام شده به حوزه روان‌شناسی قرآن مربوط می‌شود که بیش از 90 درصد کارها مربوط به این حوزه است. در حوزه مطالعات زبان‌شناختی قرآن به موضوعاتی مانند صرف و نحو، معناشناسی و هستان‌شناسی پرداخته شده است و ساختارهای صرفی و نحوی قرآن را دیجیتال کرده‌اند که کار پایه‌ای در حوزه هوش مصنوعی محسوب می‌شود و از این طریق نرخ تکرار و ترکیب‌های عطفی قرآن را استخراج کرده‌اند. 

وی ادامه داد: مطالب در سه سطح حروف، کلمات و عبارات قرآنی به هوش مصنوعی داده می‌شود و طبق الگوریتمی داده‌هایی استخراج می‌شود که قابل توجه است. تعداد زیادی مقاله در زبان انگلیسی وجود دارد که در مطالعات قرآنی جای نمی‌گیرند و با توجه به کارهای انجام شده در این حوزه می‌توان دریافت که صرف و نحو در قرآن چیزی به کلی متفاوت از متون عربی‌ نیست. 

کاربرد هوش مصنوعی در حوزه صرف و نحو 

طباطبایی با بیان اینکه سیستم‌ها قواعد را آموزش نمی‌بینند بلکه نمونه‌هایی از متون به آنها داده می‌شود و بر اساس آنها تحلیل می‌کند گفت: می‌توان از هوش مصنوعی‌های موجود در حوزه صرف و نحو سؤالات و اختلافاتی که در حوزه صرف و نحو بین اساتید این حوزه وجود دارد را پرسید و پاسخ‌های روشن‌تری را با توجه به داده‌های موجود یافت. هوش مصنوعی در حوزه معناشناسی واژگان قرآنی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد البته نسبت به کارهایی که در سال 1960 ایزوتسو انجام داده است هنوز جای کار دارد و عقب‌تر است. 

وی با اشاره به مطالعات تاریخی قرآن و هوش مصنوعی بیان کرد: حوزه دیگری که می‌تواند کارهای هوش مصنوعی الهام بخش باشند مطالعات تفسیری است. مقالات را که بررسی می‌‌کنیم موضوع رفع ابهام از متن قرآن، تشخیص کلمات متضاد، بهبود جست‌وجو براساس روابط معنایی و... را می‌توان یافت. 

عضو هیئت‌ علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود:‌ طبق پژوهش‌هایی که بر سوره تحریم انجام دادیم چنین احساس کردیم که بین این سوره و چند سوره دیگر ارتباط‌هایی از منظر معنایی وجود دارد و با استفاده از هوش مصنوعی و ارائه سوره‌ها، تحلیلی از این گزاره ارائه شد که در حوزه مطالعات تفسیری بسیار کمک کننده بود. هوش مصنوعی در حوزه مباحث الهیاتی نیز می‌تواند کمک کننده باشد و به وسیله آن می‌توانیم در حوزه‌های مختلف الهیاتی استفاده کنیم.

اهمیت مباحث میان‌رشته‌ای

وی تصریح کرد: به عنوان یک حقیقت ساده، میان رشتگی پاسخی است به ناکامی متخصص در برآوردن انتظارات و تبلیغاتی که از خود ساخته است. متخصصان هوش مصنوعی به تنهایی نمی‌توانند کار کنند و اگر قرار است در هر کاری اتفاقی رخ دهد باید متخصص هوش مصنوعی با رشته مورد نظر، تیم بسازند؛ مثلاً متخصصان علوم قرآنی باید مسائل موجود را مطرح کنند و با ارائه آن به هوش مصنوعی بتوانند در این عرصه از آن کمک بگیرند.

طباطبایی افزود: متخصصان هوش مصنوعی مسائل واقعی حوزه مطالعات قرآنی، منابع معتبر برای داده‌های اولیه را نمی‌دانند و روش‌شناختی موضوع بحث را نمی‌دانند و امکان خطا رفتن بسیار است که جلوگیری از این خطاهای علمی با مشاوره متخصصان علوم قرآنی امکان‌پذیر است. نکته قابل توجه این است که اگر قرار است علوم انسانی دیجیتال داشته باشیم باید طبق مانیفست علوم انسانی علوم دیجیتال باشد و به مفاد آن توجه داشت. 

پیشنهاد به متخصصان هوش مصنوعی در حوزه مطالعات قرآنی

وی در پایان اظهار کرد: پیشنهاد می‌کنم متخصصان هوش مصنوعی در حوزه تاریخ‌گذاری سوره‌های قرآن؛ خوشه‌بندی و لایه‌شناسی متن قرآن؛ شناسایی روابط خویشاوندی میان قرائات مختلف قرآن و نزدیک شدن به قرائت اصلی؛ شناسایی روابط بینامتنی میان قرآن و سایر متون مقدس و غیرمقدس مقدم بر قرآن با معاصر با آن؛ بازسازی، ترمیم و خوانش نسخه‌های خطی کهن و فرسوده؛ استخراج اطلاعات ارزشمند تاریخی، جغرافیایی و محتوایی از تجزیه و تحلیل و مقایسه نسخ خطی قرآن؛ بهبود ترجمه‌‌های موجود؛ توسعه دستیار هوش مصنوعی برای تفسیر قرآن و.. کار کنند.