پرسش عظیم قرآن از انسان: با چه پشتوانه‌ای غفلت می‌کنی؟

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس در ادامه یادداشت‌هایی که با محور پرسشگری در قرآن کریم برای ایکنا ارسال کرده است، طی یادداشتی به تحلیل پرسش‌های مطرح شده در سوره انفطار پرداخته است. در بخش اول این یاداشت وی این پرسش قرآن را مطرح می‌کند که ای انسان تو حتی علم و آگاهی به اعمال خود نداری و همه وجودت را مدیون پروردگارت هستی، چرا نسبت به پروردگارت غره‌ای؟ پرسشی که پاسخی جز شرمساری انسان ندارد. در بخش دوم این یادداشت پرسش دوم این آیه تحلیل شده است که با هم می‌خوانیم. 

در آستانه دومین شب جمعه از ماه رجب، ماه وصول به رحمت بی‌منتهای الهی، گفتار دیگری از پرسشگری در قرآن کریم را تقدیم می‌کنم.

قبل از آنکه درباره محتوا و مضمون پرسش دوم در سوره انفطار سخن گفته شود، لازم است یادآوری شود که شیوه بیانی در پرسش دوم سوره انفطار، سبکی آشنا در قرآن کریم است: «و ما ادرئک؟/و تو چه دانی؟» این شیوه زبانی در سوره‌های مختلف قرآن، از جمله سوره‌های همزه آیه پنج؛ قارعه آیه سه و 10؛ قدر آیه دو؛ بلد آیه ۱۲؛ طارق آیه دو ؛ مطففین آیات هشت و 19؛ عبس آیه سه؛ مدثر آیه۲۷؛ مرسلات آیه 14 و سوره انفطار آیات ۱۷ و ۱۸ آمده است.

با ملاحظه سوره‌هایی که این پرسش در آن آمده است، مشاهده می‌کنید که این پرسش عموما درباره موضوعاتی گفته شده است که فراتر از فهم و تصور آدمی است. قرآن کریم درصدد است با چنین سبک بیانی افزون بر آگاهی دادن به اهمیت و عظمت موضوع، تامل و التفات انسان‌ها به موضوع را نیز افزایش دهد. شاید این سبک بیانی از معدود پرسش‌ها یا خطاب‌های قرآنی باشند که استفهامش حقیقی است.

در تمامی سوره‌هایی که چنین سبک بیانی (ما ادرائک) در آنها آمده، تنها سوره‌ای که این عبارت و موضوعی که به آن توجه داده شده بدون فاصله تکرار شده، سوره انفطار است. در این سوره آمده است که و تو چه دانی که روز جزا (دین) چیست؟ (آیه۱۷) باز(سپس) تو چه دانی که روز جزا چیست؟(آیه ۱۸)

پاسخی که این سوره در تعریف روز رستاخیز(یوم الدین) داده است هرچند کوتاه است؛ اما بسیار اساسی و بنیادین است. پاسخ چنین است، روزی است که هیچ نفسی بر نفس دیگر حکومت نمی‌کند (مالکیت ندارد). فرمان روز رستاخیز برای خداست.

آری حقیقتی که انسان‌ها در دنیا بر خود پوشیده می‌داشتند در آن روز به منصه حضور و ظهور می‌رسد که امر به دست خداست. با تامل در این سوره به خصوص در دو پرسش این سوره، انسجام آیات سوره انفطار نیز روشن می‌شود، افزون بر آنکه شیوه عالی و بی‌نظیر ارشاد و موعظه نیز مشخص می‌شود. همان گونه که اشاره شد، سوره با ذکر وقایای قیامت آغاز می‌شود. آنگاه که آسمان بشکافد، اختران پراکنده شوند و ... ، سپس در سیاق پرسش، انسان را مخاطب قرار می‌دهد که سبب غلفت یا فریب تو چیست؟ به عبارت دیگر با این بیان و روشنگری درصدد است از انسان بپرسد که با چه پشتوانه‌ای غفلت می‌کنی؟ سپس به فرجام انسان‌های منکر قیامت اشاره می‌کند و فرجام انسان‌ها و ناتوانی آنها را یادآور می‌شود و در پایان مجددا از آنها پرسش می‌کند که چه دانی که روز قیامت چیست؟ سپس روز قیامت را روزی معرفی می‌کند که برای تمامی انسان روشن می‌شود که اسباب غفلت از بین می‌رود و اختیار و امر تنها دست خداست.

در پایان و در این ماه پرفیض از همه حق داران و شهیدان به خصوص از دو شهید عزیزی یاد می‌کنیم که تا رسیدن به لقای الهی و فوز عظیم شهادت در کنار یکدیگر ایستادند و یاد و رسم خود را جاودانه ساختند. روح همه شهیدان و حق داران در جوار رحمت بی‌منتهای الهی.