4 عامل تغییر جایگاه سالمندان در ایران
رئیس انجمن علمی سالمندان ایران تحولات ساختاری، رشد شهرنشینی، رسانهها و شبکه‌های اجتماعی و مسائل اقتصادی را از عوامل مؤثر بر تغییر جایگاه سالمندان در ایران دانست و گفت: فرهنگ عمومی نیازمند تقویت احترام به سالمندان است.
سالمند شدن مردم ایران؛ این خبر هشداری به جامعه ایران است که به زودی ترکیب سنی جوان خود را از دست خواهد داد و بخش عظیمی از جمعیت وارد سن سالمندی خواهد شد؛ اما در کنار این هشدار، یک هشدار جدی دیگر نیز مطرح و آن از دست رفتن جایگاه ارزشمند سالمندان در فرهنگ ایرانی است.
متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد از دست رفتن جایگاه ارزشمند سالمندان در برخی خانواده و جامعه هستیم و این مسئله‌ای است که باید در کنار هشدار‌های مربوط به پیری جامعه ایران مطرح شود.
در همین زمینه احمد دلبری، رئیس انجمن علمی سالمندان ایران و مشاور عالی سازمان بهزیستی کشور در امور سالمندان در گفت‌وگو با ایکنا در پاسخ به این سؤال که آیا جایگاه اجتماعی و فرهنگی سالمندان ایران نسبت به گذشته تغییر کرده است؟ گفت: بله؛ جایگاه اجتماعی و فرهنگی سالمندان در ایران طی سال‌های اخیر به دلایل مختلفی دچار تغییر شده است که این تغییرات تحت تأثیر تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی در جامعه ایران بوده‌اند. در گذشته، سالمندان به‌عنوان ستون‌های اصلی خانواده و تصمیم‌گیرندگان مهم مورد احترام بودند و جایگاه ویژه‌ای در خانواده‌های گسترده داشتند، اما در جامعه امروزی، با تغییر الگوی خانواده از گسترده به هسته‌ای، سالمندان کمتر در کانون تصمیم‌گیری‌ها قرار دارند.
چه عواملی جایگاه سالمندان در ایران را تغییر داد
وی در خصوص عوامل تأثیرگذار بر تغییر جایگاه سالمندان در ایران، به چهار مسئله اشاره کرد و گفت: تحولات ساختاری خانواده یکی از عوامل تأثیرگذار بر تغییر جایگاه سالمندان است. با گذار از خانواده‌های گسترده به خانواده‌های هسته‌ای، بسیاری از سالمندان استقلال بیشتری یافته‌اند، اما از سوی دیگر، روابط عاطفی میان نسل‌ها کاهش یافته است. مطالعات نشان می‌دهد که با کوچک‌تر شدن خانواده‌ها، سالمندان احساس تنهایی و کاهش ارتباطات اجتماعی بیشتری را تجربه می‌کنند.
دلبری رشد شهرنشینی را عامل مهم دیگری در این خصوص دانست و گفت: مهاجرت جوانان به شهرها برای تحصیل و کار موجب شده تا فاصله جغرافیایی بین سالمندان و فرزندانشان افزایش یابد. این موضوع تأثیر مستقیمی بر کاهش نقش اجتماعی سالمندان دارد. همچنین رسانهها و شبکه‌های اجتماعی نیز در این زمینه نقش دارند؛ رسانهها و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، نقش دوگانه‌ای در تغییر جایگاه سالمندان داشته‌اند. از یک سو با ایجاد امکان ارتباط بیشتر به سالمندان فرصت تعامل داده‌اند و از سوی دیگر گاهی با ارائه تصویری نادرست و کلیشه‌ای از سالمندان به تغییر دیدگاه جامعه منجر شده‌اند.
وی عامل چهارم را مسائل اقتصادی دانست و گفت: افزایش هزینه‌های زندگی و نیاز به اشتغال جوانان باعث شده است که زمان کمتری به مراقبت از سالمندان اختصاص داده شود. بسیاری از خانواده‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی، سالمندان را در مراکز نگهداری سالمندان اسکان می‌دهند که این امر باعث دور شدن آنها از محیط‌های خانوادگی می‌شود.
فرهنگ عمومی نیازمند تقویت احترام به سالمندان
رئیس انجمن علمی سالمندان ایران تصریح کرد: به‌طور کل جایگاه اجتماعی سالمندان در ایران کاهش یافته است و بسیاری از آنها از انزوای اجتماعی و بی‌توجهی رنج می‌برند. اگرچه برخی سیاست‌های حمایتی در حال اجراست، اما هنوز فرهنگ عمومی جامعه نیازمند تقویت احترام و توجه به سالمندان است.
وی در پاسخ به این سؤال که در فرهنگ ایرانی - اسلامی، ارج نهادن به سالمندان مورد تأکید است؛ در فرهنگ غالب کنونی، این باور چه مقدار دستخوش تغییر شده است؟ گفت: در فرهنگ ایرانی - اسلامی، سالمندان همواره مورد احترام قرار داشته‌اند و توصیه‌های دینی بسیاری در مورد تکریم آنها وجود دارد. در گذشته، احترام به سالمندان یک ارزش نهادینه‌شده بود و آنها به‌عنوان مرجع تجربه و خرد مورد مشورت قرار می‌گرفتند. با این حال، امروزه برخی از این باورها دستخوش تغییر شده است که تغییر سبک زندگی از جمله عوامل مؤثر بر این تغییر است. افزایش زندگی‌های فردگرایانه و مشغله‌های روزمره موجب شده است که تعامل با سالمندان کاهش یابد.
دلبری نفوذ فرهنگ‌های غربی را دیگر عامل مؤثر بر تغییر فرهنگ رفتار با سالمندان برشمرد و گفت: گسترش سبک زندگی مدرن و ارزش‌های فردگرایانه موجب شده است که احترام سنتی به سالمندان کمرنگ شود. همچنین تحولات اقتصادی و اجتماعی موجب شده برخی از سالمندان به‌دلیل مشکلات مالی، عدم استقلال اقتصادی و احساس سربار بودن، جایگاه خود را در خانواده‌ها از دست بدهند.
وی در نتیجه‌گیری از این بخش از سخنان خوداظهار کرد: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که میزان ارج نهادن به سالمندان کاهش یافته است، به‌ویژه در میان نسل جوان که به دلیل تغییرات سبک زندگی و ارزش‌های اجتماعی، ارتباط کمتری با نسل‌های گذشته دارند.
وی در پاسخ به اینکه تغییرات ایجاد شده چه صدمات فرهنگی به ایران آینده خواهد زد؟ گفت: کاهش احترام به سالمندان می‌تواند آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی مختلفی را در پی داشته باشد، از جمله تضعیف همبستگی خانوادگی و روابط بین نسلی.
افزایش بحران‌های روانی سالمندان
دلبری نسبت به افزایش بحران‌های روانی سالمندان هشدار داد و گفت: تنهایی و احساس کنار گذاشته‌شدن می‌تواند منجر به افزایش افسردگی و اضطراب در سالمندان شود. این مسئله همچنین می‌تواند منجر به از بین رفتن دانش بومی شود؛ سالمندان حامل فرهنگ و دانش سنتی هستند و بی‌توجهی به آنها می‌تواند باعث از بین رفتن ارزش‌های فرهنگی و تجربه‌های مفید شود.
مشاور عالی سازمان بهزیستی کشور در امور سالمندان در پاسخ به این سؤال که چه نهادهایی موظف هستند در زمینه فرهنگ احترام به سالمندان فعالیت فرهنگی انجام دهند؟ گفت: در کاهش جایگاه سالمندان، عوامل و نهادهای مختلفی مسئول هستند از جمله رسانهها؛ ارائه تصویرهای کلیشه‌ای از سالمندان و تمرکز بر جوان‌گرایی، باعث تغییر نگرش نسبت به این قشر شده است. رسانهها باید نقش خود را در بازنمایی مثبت سالمندان بازنگری کنند.
وی ادامه داد: نظام آموزشی نیز در این زمینه نقش دارد. مدارس و دانشگاه‌ها باید برنامه‌هایی برای آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان در خصوص اهمیت احترام به سالمندان داشته باشند. والدین نیز باید از سنین پایین به فرزندان خود احترام به بزرگ‌ترها را آموزش دهند و به ایجاد تعامل میان‌نسلی کمک کنند.
دلبری در خصوص وظایف سازمان‌های دولتی، گفت: سازمان‌هایی مانند بهزیستی و وزارت بهداشت می‌توانند از طریق برنامه‌های فرهنگی و حمایتی به ترویج احترام به سالمندان کمک کنند.
وی در پایان سخنانش تصریح کرد: احترام به سالمندان یک ارزش فرهنگی و اجتماعی مهم است که در سال‌های اخیر تحت تأثیر تغییرات اجتماعی و اقتصادی دچار تحول شده است. برای بازگرداندن جایگاه سالمندان در جامعه، باید رسانهها، خانواده‌ها و نهادهای آموزشی به‌صورت هماهنگ عمل کنند.
انتهای پیام
