کارکردهای فرهنگی و اجتماعی اوقات فراغت + فیلم

اوقات فراغت فرصتی طلایی برای رشد و شکوفایی است. وقتی از تعهدات روزمره و فشار‌های کاری رها می‌شویم، ذهنی آزاد و زمانی برای خود داریم تا بتوانیم، علاقه‌مندی‌های خود را کشف کنیم، یعنی اوقات فراغت می‌تواند زمینه مناسب برای پرورش استعداد‌ها و علایق نهفته درونمان باشد. همچنین می‌توانیم مهارت‌های جدید بیاموزیم، خلاقیت خود را شکوفا و روابط اجتماعی خود را تقویت کنیم، به خودمان فکر کنیم تا به آرامش بیشتری دست یابیم و انرژی بیشتری برای فعالیت‌های بهتر دریافت کنیم. با بهره‌مندی هوشمندانه از اوقات فراغت می‌توانیم پویاتر شویم.

ایکنا در راستای رسالت آگاهی‌بخشی، بسته‌های آموزشی برای خانواده‌ها در رابطه با موضوع «اوقات فراغت» تهیه کرده است تا کودکان و نوجوانان به ویژه والدین آنها را با اوقات فراغت و چگونگی بهره‌گیری از این فرصت طلایی برای پویایی آشنا کند.  

رضا تبریزی، نویسنده و پژوهشگر حوزه اوقات فراغت کودک و نوجوان در این درس‌گفتار‌ها به بیان نکات مهمی در موضوع یاد شده می‌پردازد. در قسمت ششم از این مجموعه «کارکردهای فرهنگی و اجتماعی اوقات فراغت» تبیین شده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید و می‌بینید.

در ادامه سلسله درس‌گفتارهای مرتبط با اوقات فراغت، امروز قصد داریم به بررسی کارکردهای فرهنگی و اجتماعی اوقات فراغت بپردازیم. برنامه‌های اوقات فراغت در سطح جهانی به سمتی در حال حرکت است که فعالیت‌های فردی کمتر شود، یعنی عملاً خانه‌نشینی و انزوا کاهش یابد و در مقابل، برنامه‌های جمعی و اجتماعی پررنگ‌تر شود.  

تقویت تعاملات اجتماعی و فرهنگی

به عنوان نمونه، یکی از برنامه‌ها در این زمینه، برگزاری جشنواره‌هایی همچون جشنواره فجر است که می‌تواند جمعیت قابل توجهی از جوانان و علاقه‌مندان به حوزه‌های فرهنگی و هنری را گرد هم آورد. هنرمندان عرصه‌های موسیقی، سینما و ... با حضور در چنین رویدادهایی، فرصتی برای تعامل و بهره‌گیری سازنده از اوقات فراغت خود پیدا می‌کنند. همچنین، برنامه‌های ورزشی در مناسبت‌هایی مانند دهه فجر، شرایطی را فراهم می‌آورد تا علاقه‌مندان در فضایی پویا و جمعی، اوقات خود را سپری کنند.  
 
زمانی که جام جهانی آفریقای جنوبی برگزار شد، عملاً شرایط اجتماعی آن کشور تغییر یافت به این دلیل که آنها می‌خواستند شرایط اجتماعی جدیدی را تجربه کنند، قرار بود توریست‌ها از کشورهای مختلف به آن کشور سفر کنند؛ از این رو مسئولان این کشور شرایطی را ایجاد کردند تا مردم در تعاملات بیشتری باشند و صنعت گردشگری آنها رشد یافت و زیرساخت‌های اجتماعی و فرهنگی جدیدی در این کشور ایجاد شد. در ایران نیز، برگزاری بازی‌های آسیایی سال ۱۳۵۳ در تهران، آثاری ماندگار همچون ورزشگاه آزادی را به جای گذاشت که تا امروز به عنوان نمادی از کارکردهای فرهنگی و اجتماعی اوقات فراغت شناخته می‌شود.  

 
جمع‌بندی ما در این قسمت می‌تواند این باشد که؛ اگر قرار است بحث غنی‌سازی کیفیت زندگی و برنامه‌های اوقات فراغت را مدنظر داشته باشیم، باید توجه کنیم، برنامه‌ریزی‌های مسئولان در تقویت مناسبات اجتماعی در سطح ملی یا بین‌المللی می‌تواند به پویایی و سرزندگی مردم کمک کند. 

جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی

یکی از نکات مهم در کارکردهای فرهنگی و اجتماعی اوقات فراغت، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است. وقتی در برنامه‌ریزی‌ها، خانواده نقش اصلی را دارد، فرهنگ خانواده از بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی در آینده جلوگیری می‌کند، یعنی خانواده می‌تواند فرهنگ و ارزش‌های فرهنگی خود را به کودک و نوجوان منتقل کند و نقش محوری در پیشگیری از بزهکاری داشته باشد. بنابراین در زمان‌های آزاد و تنهایی است که اتفاقات ناخوشایندی پیش می‌آید و فکرهای ناشایستی در ذهن افراد ایجاد و باعث ارتکاب بزهکاری می‌شود، بنابراین باید این زمان‌ها را کنترل کرد تا فرد بتواند خودکنترلی و توان برنامه‌ریزی اوقات فراغت را به دست آورد.

تقویت ارتباطات بین‌نسلی

 در مناسبت‌های مختلف چون یلدا، نوروز و ... پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در کنار نوه‌ها می‌نشینند و این ارتباط بین نسلی در میان آنها ایجاد می‌شود. بنابراین مناسبات فرهنگی و جشن‌های ملی در تقویت این ارتباط مؤثر هستند. کما اینکه رویدادهایی در میانه جنگ‌ها رخ داده و باعث ارتباطات بین دو کشور شده است. به عنوان نمونه، در جنگ جهانی اول، تیم فوتبال انگستان و آلمان با هم بازی کردند و عملاً ارتباط صمیمانه در حین جنگ برقرار شد و این مثال مناسبی از ارتباط میان گروهی و بین نسلی است.
 
اگر برنامه‌های اوقات فراغت را در محله‌ها، ساختارمند کنیم، افراد آن محله با همدیگر وابستگی و پیوستگی فرهنگی خواهند داشت و این مسئله کمک می‌کند تا آنها در کنار هم بتوانند مشکلاتشان را حل کنند و اگر کسی توان مالی ضعیف‌تری داشت، دیگران به کمک او بشتابند و اگر بیماری داشت، به دلیل ارتباطی که در اوقات فراغت ایجاد شده، این مشکل برطرف شود.

تقویت همبستگی محلی و اجتماعی

 یکی از مسائل دیگر در رابطه با افرادی است که دارای معلولیت هستند، برنامه‌ریزی برای مشارکت گروه‌های خاص مانند افراد دارای معلولیت در فعالیتهای فراغتی، نه تنها به بهبود سلامت روانی آنها کمک می‌کند، بلکه پیوستگی اجتماعی را نیز تقویت می‌کند.

حفظ سلامت و کاهش بار اقتصادی

 یکی از کارکردهای دیگر اوقات فراغت، حفظ سلامت و اقتصاد است و بروز عادتهای ناسالم در حوزه‌هایی مانند ورزش، سلامت و تغذیه، می‌تواند منجر به ایجاد بیماریها و تحت‌الشعاع قرار گرفتن شرایط سلامتی افراد شود. اما اگر عادتهای مناسب در قالب برنامه‌ریزی اوقات فراغت شکل گیرد، نه تنها به بهبود سلامت کمک می‌کند، بلکه از بار اقتصادی ناشی از بیماریها نیز می‌کاهد. با ایجاد عادتهای درست و برنامه‌ریزی مناسب در حوزه اوقات فراغت، می‌توان به طور عملی از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کرد.  
 
حفظ هویت فرهنگی
 
زندگی فرهنگی در اوقات فراغت یکی از کارکردهای بسیار مهم است. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که از نظر فرهنگ و هنر در میان کشورهای جهان سرآمد است، اما امروزه با چالش‌هایی در حوزه هویت فرهنگی مواجه هستیم. به همین دلیل، باید بر غنی‌سازی فعالیتهای فرهنگی تمرکز ویژه‌ای داشته باشیم تا کودکان و نوجوانان با فعالیتهای فرهنگی و هنری آشنا شوند و آنها را در اجتماع به صورت کاربردی تجربه کنند. این امر باعث می‌شود که کودکان و نوجوانان همواره عزت نفس و اعتماد به نفس خود را به عنوان یک ایرانی، با توجه به پیشینه فرهنگی غنی خود، حفظ کنند. این نکته مثبتی است که در کارکردهای فرهنگی و هنری اوقات فراغت وجود دارد.