امام(ره) در ادله فقهی انقلاب ایجاد کردند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رنجبر؛ عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع)، 28 بهمن‌ماه در نشست علمی «روش تبدیل خرده مسائل فقهی به کلان مسائل فقهی» با بیان اینکه در عصر علمای اولیه صدر اسلام حتی فاصله پرسش‌های فقهی مردم نسبت به دوران ائمه(ع) تفاوت چندانی نداشته است، گفت: هرقدر جلوتر آمدیم فاصله ایجاد شد و سؤالات جدیدی هم مطرح شد که سابقه نداشته است و عین آن در متون روایی نبوده است که بنده نام این مقطع را فقه استنباطی استفتائی می‌نامم و فقیه باید با اجتهاد در متون روایی پاسخ را دریافت کند. 

 

وی افزود: هرقدر پیشتر می‌آییم به مسائلی برخورد می‌کنیم که هیچ ارتباطی با سؤالات مطرح شده در روایات ندارد مانند مالیات، بیمه، نظم جهانی، سازمان‌های بین‌المللی و ...؛ اینجا فقها سراغ این نکته می‌روند که خرده مسائل را از دل روایات بیرون بیاورند و برای سائل مکلف تعیین تکلیف فقهی کنند لذا از دل قواعد اولیه و اصولی که درست می‌کردند پاسخ می‌دادند ولی امام بزرگوار، انقلابی در این خرده‌ مسائل ایجاد کردند و فرمودند ما به جای این خرده‌ مسائل آن را به کلان مسائل و ام المسائل برمی‌گردانیم و پاسخ آن را از متون درخواهیم یافت.

 

رنجبر با اشاره به نمونه‌هایی اظهار کرد: قبل از انقلاب زیست مردم در شرایط طاغوتی بود و هیچ فردی نمی‌توانست بگوید من می‌توانم بدون دخالت حکومت زندگی کنم؛ مثلا یک معلم از حکومت دستمزد می‌گرفت و نزد فقیه می‌رفت که من مامور حکومت هستم... با اینکه می‌دانم غاصب و نامشروع است و اجازه تصرف در حقوق خود را از فقیه دریافت می‌کرد و فقیه هم بنابر قواعدی چون اضطرار، جواز می‌داد یا مامور شهرداری می‌گفت به من دستور تخریب خانه‌ها و مساجد و .. را در مسیر تعریض شوارع را داده‌اند در حالی که طاغوت حق تصرف نداشت ولی فقیه از باب اضطرار به زمانه غیبت و از باب نیاز به رفاه جامعه اجازه می‌دانند و دیگری مامور پلیس و ... هم چنین مراجعه‌هایی داشتند.

 

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه امام(ره) رهیافت و رویکرد به این مسئله را تغییر دادند، اظهار کرد: امام وجود حکومت طاغوت را منشا همه این مسائل خرد می‌دانستند و هم خود و هم مردم را مسئول در رفع این نقیصه می‌دانستند و با انقلاب منشا این خرده‌ مسائل را عوض  کردند.

 

وی افزود: امروزه هم خرده مسئله‌های زیادی ایجاد می‌شود؛ مرحوم آقای شیخ‌الاسلام که در وزارت خارجه بودند از بنده برای بحثی با عنوان نظم بین‌الملل و جایگاه ایران دعوت کرد و بنده حضور پیدا کردم و متوجه شدم توقع این‌ها از بنده به عنوا یک روحانی این بود که شما مسئله دست‌دادن با نامحرم در کشورهای دیگر را برای ما حل کنید زیرا معتقد بودند از ما در جلسات مختلف دعوت می‌شود و این مشکل درست می‌کند یعنی قرار نبود من در مورد نظم نوین جهانی نظر ارائه بدهم.

 

رنجبر بیان کرد: شاید در ذهنشان این بود که تحلیل نظم نوین جهانی ارتباط چندانی با حوزه ندارد و متاسفانه فقه معاصر هم با این نوع خرده‌ مسائل درگیر است و خود را در چنبره این موضوعات قرار داده است که این یک نوع رهیافت است و نوع دیگر اینکه خرده مسائل را به کلان‌مسائل برگردانیم.

وی ادامه داد: گاهی تعامل ما با سازمان‌های جهانی مانند انرژی هسته‌ای و یونسکو و سازمان ملل و ... پاسخ به خرده‌ مسائلی است که برای ما درست می‌کنند ولی گاهی تعامل ما اینگونه است که چه باید بکنیم که نظم کنونی جهانی را که ظالمانه و غیرموحدانه است به نظم عادلانه و موحدانه برگردانیم؟ این را باید پاسخ دهیم. 

 

وی اضافه کرد: همه تلاش ما نباید صرف پاسخ به مسائل جزیی و کوچک باشد؛ اگر این نگاه کلان را داشته باشیم نگاهمان به ادله قرآنی روایی هم عوض خواهد شد. به جای اینکه ما آیه به آیه و روایت به روایت جلو برویم باید کل آیات و روایات پیرامون یک موضوع را جمع کنیم یعنی جوامع قرآنی برای پاسخ به سؤالات ایجاد کنیم که همان کار صاحب جواهر است. لذا امام در بحث ولایت فقیه و حکومت اسلامی نوع ورود صاحب جواهر و مرحوم نراقی را ندارند که با اشکالات زیاد سندی و دلالی مواجه شوند چون از دل آن مخالفت با ولایت مطلقه فقیه بیرون می‌آید.

رنجبر با بیان اینکه امام چون خرده مسائل را به کلان‌ مسائل ارجاع می‌دهند به این حکم می‌رسند که الاسلام هو الحکومه، گفت: لذا امام در ادله و مسائل انقلابی ایجاد کردند وگرنه ایشان روایات و آیات متفاوتی نیاوردند. الان مهمترین مسئله در فقه بین‌الملل جنگ و صلح است و اینکه چه کنیم صلح برقرار شود و جنگ به حداقل برسد.

 

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، اظهار کرد: این موضوع آنچنان آیه و روایت در خرده مسائل ندارد ولی وقتی کلان‌ مسئله داشته باشیم خواهیم دید قرآن می‌تواند در این زمنیه نظریه‌پردازی کند کما اینکه لیبرالیسم پاسخ داده و گفته است از آنجا که انسان ذات خوبی دارد می‌تواند به صلح پایدار برسد منوط به این دموکراسی و شفافیت‌ در قراردادها بیشتر شود و یکسری هنجارها را تعریف می‌کند. 

 

وی افزود: از طرف دیگر رئالیست‌ها می‌گویند چون انسان‌ها ذات شروری دارند و دولت‌ها هم دنبال بیشینه‌سازی منافع خود هستند امکان ایجاد نظم بین‌الملل وجود ندارد لذا باید دنبال بیشینه‌سازی قدرت باشیم تا بر دیگران غلبه کنیم؛ قرآن کریم نسبت به چنین زاویه دید هستی‌شناسی و جهان‌شناسی رویکرد مختلفی دارد.

 

رنجبر تاکید کرد: بنده در جمع استادان دانشگاه در جلسه‌ای که در وزارت خارجه بود دیدم یکی از استادان گفت اصل در اسلام بر عدم دخالت در امور دیگران است و به یک آیه هم مستند می‌کرد (لست علیهم بمصیطر) دیگری اصل را بر دخالت می‌دانست و به آیه دیگری استناد می‌کرد یا برخی می‌گفتند اصل در اسلام بر جنگ است و عده دیگر اصل را بر صلح می‌دانستند و همه این‌ها ناشی از توجه به خرده‌مسائل است.

 

وی افزود: بنده توضیح دادم شما باید همه آیات حول سیاست خارجی را یکجا جمع کنید زیرا یکی ناسخ و دیگری منسوخ و یکی محکم و دیگری متشابه است و یکی عام و دیگری خاص است و مباحث اصول فقیه نیاز دارد که با کلان مسائل و جوامع قرآنی حل می‌شود. تلاش امام(ره) بر این بود که خرده مسائل را به کلان مسائل برگردانند و به جای پرداختن به نگاه آیه به آیه، نگاه کلان به قرآن داشته باشند و این دو را کنار همدیگر قرار دهند و تصور درستی از ادله ارائه دهند. 

 

رنجبر در خاتمه گفت: الان در فقه بین‌الملل باید به شیوه امام(ره) وارد شویم تا بتوانیم نظریه‌پردازی کنیم و به کلان مسائل حوزه بین‌المللی جواب دهیم؛ اینکه آیا نظم سلسله مراتبی است یا آنارشیک؟ در نظم سلسله مراتبی نظم عادلانه چگونه باید طراحی شود و هداف از این نظم چیست و نظر دین در اعتلای خود چیست؟ وگرنه براساس مقوله‌ای چون جهاد ابتدایی و .. نمی‌توان به رهیافت درستی برسیم مگر اینکه آن را به کلان مسائل ارجاع دهیم.