جامعه ترومایی؛ از افزایش بی‌اعتمادی اجتماعی تا ضعف در گفت‌وگو
یک استاد برجسته حوزه ارتباطات در تبیین ویژگی‌های جامعه ترومایی از افزایش بی‌اعتمادی اجتماعی، افزایش اضطراب و ناامنی، ضعف در گفت‌وگو، روایت‌های منفی و پاسخ‌های واکنشی به جای پاسخ‌های نهادی سخن گفت.
به گزارش خبرنگار ایکنا، پنل «تکثر، برابری، هم‌افزایی» چهارشنبه یکم اسفندماه در چهارمین دوره همایش سالانه سلامت روان و رسانه با موضوع «آرزومندی، نابرابری و سلامت روان» و با دبیری مقصود فراستخواه برگزار شد. در این پنل هادی خانیکی، درباره «تسلای اجتماعی، رسانه و ارتباطات»، سمیه توحیدلو درباره «ثبات اقتصادی و سلامت روان» و حسن رفیعی درباره «نابرابری و سلامت روانی ـ اجتماعی» به سخنرانی پرداختند.
هادی خانیکی در این پنل گفت: موضوع «تسلای اجتماعی رسانه و ارتباطات» را انتخاب کردم، این موضوع مبتنی بر آخرین تجربه‌های زیسته من است و به مقوله تسلای اجتماعی و مراقبت می‌پردازد که هر دو در مسئله تکثر، برابری و هم‌افزایی اهمیت دارند. مسئله‌ای که اکنون با آن مواجه هستیم، این است که در شرایط بحرانی و ترومایی، تسلای اجتماعی یکی از عوامل مهم ترمیم روانی، عاطفی و اجتماعی است. جامعه ما در وضعیت ترومایی قرار دارد و این فقط به بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله، جنگ یا بیماری‌هایی مانند کرونا محدود نمی‌شود. گسیختگی‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی و سیاسی نیز جامعه را در این وضعیت قرار می‌دهند. در چنین شرایطی، ارتباطات دچار تنزل می‌شود، صداها شنیده نمی‌شوند یا بد فهمیده می‌شوند و افراد نمی‌توانند به‌درستی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. رسانه‌ها نیز در این شرایط اثربخشی لازم را ندارند و حتی گاهی بر زخم‌های موجود در جامعه نمک می‌پاشند. به‌ویژه رسانه ملی، در شرایطی که شهروندان نیاز به همدردی و همراهی دارند، گاهی آن‌ها را در موضع اتهام قرار می‌دهد.
وی افزود: پرسش اصلی من این است که در شرایط ترومایی، هزینه‌های مادی و معنوی به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. شهروندانی که در ناامیدی، خشونت، بیم و هراس به سر می‌برند، با شهروندانی که در شرایط آرام و همدلانه قرار دارند، تفاوت بسیاری دارند. اگر مسئله ترومایی بودن به‌عنوان یک موضوع مشترک در نظام سیاست‌گذاری و حکمرانی ما قرار گیرد، می‌تواند هزینه‌ها را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد. حتی در نظام قضایی، برخوردهای دلسوزانه‌تر و تسهیلات بیشتر می‌تواند به کاهش این هزینه‌ها کمک کند. ساده‌ترین مثال در این زمینه، مسائل مربوط به دارو و درمان است.
خانیکی تصریح کرد: از منظر ارتباطی، در چنین وضعیتی، مسائل واقعی جامعه به‌درستی فهمیده نمی‌شوند و توافقی بر سر اینکه مسئله اصلی چیست، وجود ندارد. در شرایط ترومایی، مشکلات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی بین‌المللی تشدید می‌شوند. معمولاً تصور می‌شود که ارائه اطلاعات صحیح در هر شرایطی می‌تواند مفید باشد، اما در وضعیت ترومایی، حتی اطلاعات صحیح نیز مورد قبول و اعتماد قرار نمی‌گیرد. بنابراین توجه به مسئله ترومایی بودن جامعه و تلاش برای تسلای اجتماعی و بهبود ارتباطات در چنین شرایطی، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و هزینه‌ها کمک کند و جامعه را به سمت بهبود سوق دهد.
این استاد برجسته حوزه ارتباطات گفت: من پنج ویژگی اصلی برای جامعه ترومایی در نظر گرفته‌ام که افزایش بی‌اعتمادی اجتماعی یکی از این ویژگی‌هاست. این بی‌اعتمادی پیوندهای اجتماعی را تضعیف می‌کند و شکاف بین گروه‌های مختلف را افزایش می‌دهد. برای مثال، امروزه شاهد شکل‌گیری گروه‌هایی مانند بیماران در مقابل پزشکان هستیم. این گسست فقط بین حکومت و جامعه نیست، بلکه بین گروه‌های مختلف اجتماعی نیز وجود دارد. افزایش اضطراب و ناامنی ویژگی دیگری است. درواقع تجربه‌های نگران‌کننده و دائمی، اضطراب را در جامعه افزایش داده‌اند. این وضعیت باعث ضعف در گفت‌وگوهای سازنده شده است. جامعه در ایجاد دیالوگ‌های مؤثر بسیار ضعیف عمل می‌کند. ویژگی سوم ضعف در گفت‌وگو است که حتی میان متخصصان نیز گفت‌وگوی مؤثر وجود ندارد. برای مثال، در تجربه شخصی من از بیماری سرطان، پزشکان مختلف(گوارش، آنکولوژیست و جراح) با وجود دوستی نزدیک، نتوانستند به‌طور مؤثر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این مسئله نشان می‌دهد که مشکل فقط بین بیمار و پزشک نیست، بلکه بین خود پزشکان نیز وجود دارد.
وی در ادامه بیان کرد: روایت‌های منفی ویژگی دیگر جامعه ترومایی است که در رسانه‌ها، به‌ویژه در رادیو و تلویزیون، روایت‌های بازنمایی فاجعه‌ها به‌طور مداوم تکرار می‌شوند. این روایت‌ها اغلب بر رنج و درد متمرکز هستند و کمتر به روایت‌های امید، بهبود و سلامت پرداخته می‌شود. در جامعه ترومایی، اخبار منفی بسیار بیشتر از اخبار مثبت شنیده می‌شوند. ویژگی دیگر پاسخ‌های واکنشی به جای پاسخ‌های نهادی است که در شرایط بحرانی، جامعه به‌جای دریافت پاسخ‌های اجتماعی و نهادی، به پاسخ‌های واکنشی و موقت روی می‌آورد. این در حالی است که جامعه ترومایی نیازمند شکل‌گیری نهادهای قوی و تقویت همبستگی اجتماعی است.
انتهای پیام
