وفای به عهد مهمترین شاخصه انسانیت و تقوا است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد ورعی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شامگاه ۱۲ اسفندماه در نشست علمی «وفاداری به عهد و پیمان» که از سوی مؤسسه فیهم برگزار شد با بیان اینکه در این موضوع می‌توان در سه ساحت سخن گفت، افزود: اول ساحت حقوق خصوصی و روابط انسان‌ها با یکدیگر، دوم قلمرو حقوق عمومی یعنی رابطه بین حکومت و مردم و سوم قلمرو حقوق بین‌المللی یعنی بین دولت‌ها با همدیگر که مسئله عهد و پیمان در هر سه حوزه مهم است و در معارف دینی در هر سه ساحت می‌توان نمونه‌هایی را جست‌وجود کرد و ببینیم قرآن و معارف پیامبر و ائمه(ع) چه سخنانی در این زمینه دارد. 

 

ورعی افزود: مسئله وفاداری به عهد و پیمان در درجه اول یک حکم عقلی است؛ به تعبیر علامه طباطبایی آنچه در قرآن و روایات درباره عهد و پیمان داریم ارشاد به یک امر فطری است؛ پیمان‌شکنی نزد هر قوم و قبیله و انسانی مورد سرزنش و نکوهش است و در آیات متعدد به این مسئله اشاره شده است. در منطق قرآنی، بدترین جنبندگان انسان‌هایی هستند که عهد و پیمان خود را با دیگران بشکنند. در سوره انفال فرموده است: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ؛ الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ؛ آیه فرموده است کفاری که ایمان نیاورده و به دنبال هر پیمانی، پیمان‌شکنی می‌کنند بدترین جنبندگان روی زمین هستند. آیه صرفا معطوف به کفار نیست بلکه کفاری است که به پیمان خودشان متعهد نیستند. 

 

وی افزود: در سوره برائت خداوند با اینکه نسبت به مشرکین اعلام بیزاری نموده است ولی باز حساب مشرکانی را که به پیمان خود وفادار بوده‌اند از دیگرانی که وفادار نبوده‌اند جدا کرده است؛ آیه نشان می‌دهد پیمان‌شکنی در منطق قرآن خلاف عقل و فطرت انسانی عمل کردن است. حساسیت قرآن نسبت به پیمان‌شکنی شبیه حساسیت نسبت به شرک به خداوند است و تعابیر تندی در قرآن در این مورد داریم. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: در انتهای آیه فرموده است این کفار، تقوا ندارند یعنی مسئله تقوا فراتر از ایمان و اسلام است؛ مقتضای تقوا این است که انسان با هر دین و مذهب و مکتبی بر پیمان خویش متعهد باشد؛ در سوره مبارکه رعد هم آیه جالبی وجود دارد و به ویژگی اولی الالباب معرفی کرده است: إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ؛ حضرت علی(ع) خطاب به مالک فرموده است عهد و پیمانی را که با دشمن داری زیر پا قرار نده و در مورد علت آن فرمودند: هیچ فریضه‌ای از فرایض الهی نیست که مردم به رغم آراء و خصوصیات مختلف آن را مهمتر از وفای به عهد و پیمان بدانند یعنی حتی مشرکین جاهلی هم به عهد و پیمان وفادار بودند؛ البته هر قوم و قبیله که پیمان زیر پا می‌گذاشت مورد شماتت و سرزنش بود و همه قبایل این حق را قائل بودند که اگر طرف مقابل پیمان شکست آنان هم بتوانند این کار را بکنند. 

ورعی بیان کرد: وقتی در جریان صلح حدیبیه، مشرکین پیمان خود را شکستند پیامبر(ص) هم فرمودند که دیگر عهدی میان ما وجود ندارد؛ ابوسفیان از مکه به مدینه آمد و عذرخواهی کرد که ما از این پیمان‌شکنی مطلع نبودیم ولی پیامبر(ص) آن را نپذیرفت زیرا خلاف رسم و رسوم خود آنان بود و این زمینه را فراهم کرد تا فتح مکه صورت بگیرد؛ براساس مفاد صلح حدیبیه، قرار بود که ده سال نبردی میان پیامبر و مشرکین نباشد ولی با این عهدشکنی دو سال بیشتر داوم نیاورد. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: پیمان از منظر الهی، حریم امن انسان‌ها و بندگان است و هر کسی این حریم امن را ناامن کند دیگران هم حق دارند وارد حریم امن طرف مقابل بشوند؛ در قرآن تعبیر عقد و عهد آمده است که عهد فراتر از عقد است و عهد حتی ممکن است نوشته شده نباشد. علامه طباطبایی ذیل آیه اول سوره مائده که با اوفوا بالعقود، شروع شده، می‌آورد این آخرین سوره نازله بر پیامبر(ص) است و در آن تاکید بر عهد و پیمان‌هایی است که بین مردم وپیامبر(ص) وجود دارد لذا لزوم وفاداری به عهد و پیمان بین مردم و حکومت و دو کشور از شقوق دیگر مهمتر است.   

 

ورعی با بیان اینکه آثار منفی پیمان‌شکنی بین حکومت و مردم یا دو کشور نسبت به یکدیگر فراگیر و با سرنوشت همه مرتبط است و با پیمان بین دو نفر فرق دارد، تصریح کرد: گاهی شکستن پیمان بین دو دولت منجر به جنگ می‌شود و گاهی عدم وفای به عهد در بین مردم و حکومت آثار نفی در سرنوشت همه جامعه دارد.  

 

وی افزود: گاهی در روایات داریم نگاه به نماز و روزه افراد نکنید بلکه ببینید چقدر امانتدار و وفادار به عهد و پیمان است زیرا تقید به نماز و روزه از روی عادت انجام می‌شود و اگر ترک کند دچار وحشت می‌شود ولی آنچه شاخص واقعی دینداری است رعایت حقوق دیگران و حق‌الناس است. در روایت بیان شده است که سه چیز داریم که خداوند نسبت به آن فرصت عبور از مرز نداده است؛  اول ادای امانت به انسان نیکوکار یا فاسق و فاجر است. حضرت صادق(ع) فرمودند اگر قاتل پدرم شمشیرش را نزد من به امانت بگذارد آن را به او برمی‌گردانم. دیگری هم وفای به عهد نسبت به انسان نیکوکار و فاجر است. 

ورعی اظهار کرد: ما حق نداریم به بهانه شیعه نبودن و یا مسلمان نبودن یک نفر امانت او را نپردازیم؛ مسئله دیگر نیکی به پدر و مادر است ولو اینکه پدر و مادر فاجر و فاسق و کافر  و بد باشند. واقعیت اینکه در قلمرو حقوق خصوصی در جامعه امروز ما حساسیت لازم وجود ندارد و این آسیب بزرگ جامعه است و در عین اینکه ما مفتخر هستیم که پیرو پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هستیم؛ چقدر چک برگشتی در کشور ثبت می‌شود؟ آیا این غیر از عهدشکنی است؟ خیلی‌ها هستند که اهمیت به قول و قرارشان نمی‌دهند ولو اینکه در سختی هم نباشند. گاهی پیمان‌شکنی را زیرکی و زرنگی هم می‌دانیم و این طرف و آن طر ف هم تعریف می‌کنیم و این سبب شده است تا انسان از انجام کارهای نیک پرهیز داشته باشد. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امیرمؤمنان(ع) از تعهدات دوطرفه بین مردم و حکومت سخن گفته است و اگر طرفین به وظایف خودعمل کنند فلان پیامدهای مثبت را دارد و برعکس، گفت: امروزه در دنیا برای اینکه صاحبان قدرت به تعهداتشان پایبند باشند قانون اساسی نوشته می‌شود که در حقیقت منشور ملی است و تعهدات طرفینی مردم و حکومت در آن مطرح است؛ به راحتی حکومت‌ها این میثاق را زیر پا نمی‌گذارند و گاهی با لطایف الحیلی این کار را می‌کنند. 

 

وی افزود: آیت‌الله مهدوی کنی نقل می‌کردند که من روزی خدمت امام رسیدم و از ایشان پرسیدم آیا حکومت می‌تواند قانون اساسی را زیر پا بگذارد؟ امام فرمودند که اگر اسلام و کشور آسیب جدی ببیند گاهی مجبور می‌شویم و ایشان می‌گوید من عرض کردم جز موارد استثنا که خطر جدی برای کشور پیش می‌آید؟ ایشان فرمودند خیر و وقتی نامه‌ای به ایشان در مورد نقض قانون اساسی ارسال شد ایشان پذیرفتند و تشکر کردند و آن را از روی ناچاری شرایط جنگ و ... تبیین فرمودند و مجمع تشخیص مصلحت نظام هم از آن زمان به بعد ایجاد شد.

 

ورعی با اشاره به قلمرو حقوق بین‌الملل، اضافه کرد: قرآن کریم حتی بر اجرای عهد با دشمنان هم تاکید دارد و آن را نشانه تقوا می‌داند نه زرنگی. مرحوم علامه ذیل آیات سوره توبه آورده‌اند که برخی وقتی قدرت دارند قراردادها را زیر پا می‌گذارند کما اینکه صدام وقتی دید انقلاب هنوز مستقر نشده است پیمان‌شکنی کرد ولی اسلام به وفای به عهد و پایبندی به خود عهد به صورت ذاتی تاکید دارد. امام وقتی برخی فرماندهان بعد از آتش‌بس با صدام گفتند ما الان می‌توانیم بخش‌هایی از شهرهای آنان را بگیریم امام(ره) مخالفت کردند و فرمودند ما به عهدی که بستیم پایبندیم البته دو مورد استثنا دارد؛ اول اینکه طرف مقابل پیمان را نقض کند و دیگر اینکه خوف خیانت حس شود که برخی مفسران خوف را هم جایز نمی‌دانند و می‌گویند باید خوف طوری باشد که منجر  به خطر شود.