کانون‌های مساجد مجری برنامه‌های قرآنی و تحکیم خانواده می‌شوند

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام علی ملانوری، رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور ظهر سه‌شنبه 14 اسفند در نشست خبری با اشاره به مناسبت ۱۸ اسفند، سالروز تأسیس کانون‌های فرهنگی هنری مساجد و اهمیت کانون‌ها گفت: کانون‌های فرهنگی هنری مساجد از زمان تأسیس تاکنون، به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های فرهنگی کشور، نقش بسزایی در توسعه فعالیت‌های فرهنگی، هنری و دینی ایفا کرده‌اند. این کانون‌ها در بالاترین سطح، عناصر فرهنگی را در خود جای داده‌اند و به عنوان بستری برای تحقق فعالیت‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای عمل می‌کنند.

وی افزود: کانون‌های فرهنگی هنری مساجد در زمان شکل‌گیری خود، پدیده‌ای نو بودند و همچنان نیز به عنوان یک نهاد فرهنگی منحصر‌به‌فرد باقی مانده‌اند. اساس شکل‌گیری این کانون‌ها، بر پایه اندیشه‌ای بود که در دوره پس از جنگ تحمیلی و در آغاز رهبری مقام معظم رهبری مطرح شد. در آن زمان، نیاز به صیانت از ارزش‌های اصیل فرهنگی و پاسداشت آنها پس از جنگ، به شدت احساس می‌شد. جنگ تحمیلی، اگرچه یک میدان نبرد بود اما در عین حال، به عنوان یک دانشگاه و مرکز توسعه ارزش‌های دینی و الهی نیز عمل کرد. پس از جنگ، نگرانی‌هایی درباره آسیب‌پذیری جامعه وجود داشت و راه‌حل پیشنهادی، بازگشت به مساجد بود؛ مساجدی که خاستگاه انقلاب اسلامی بودند.

حجت‌الاسلام ملانوری ادامه داد: مسجد، به عنوان مرکزی که در دوران انقلاب و دفاع مقدس، نقش محوری در بسیج مردم ایفا کرد، همواره جایگاه ویژه‌ای در جامعه داشته است. در آن دوران، مسجد به عنوان محل تجمع و انسجام مردم از همه‌ اقشار و مشاغل، از دانشگاهیان و حوزویان گرفته تا کسبه و بازاریان عمل می‌کرد. این مکان، بستری برای تحول و انقلاب بود و روح کانون‌های فرهنگی هنری مساجد نیز بر همین اساس یعنی بازگشت به مساجد و احیای نقش آنها به عنوان مراکز فرهنگی و هنری شکل گرفت.

وی تصریح کرد: در طول بیش از سه دهه گذشته، کانون‌های فرهنگی هنری مساجد با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه بوده‌اند اما مسیر خود را به طور مستمر ادامه داده‌اند. امروز، پس از ۳۲ سال، این کانون‌ها به دستاورد‌های قابل‌ توجهی دست یافته‌اند. در حال حاضر، بیش از ۲۸ هزار کانون فرهنگی هنری در سراسر کشور فعال هستند که تقریباً به طور مساوی بین شهر‌ها و روستا‌ها توزیع شده‌اند. همچنین، بیش از دو و نیم میلیون نفر در این کانون‌ها عضو هستند که از این تعداد، حدود صدهزار نفر به عنوان فعالان فرهنگی، هنرمندان، نویسندگان و تولیدکنندگان محتوا در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری فعالیت می‌کنند. این کانون‌ها نه تنها به عنوان مراکز فرهنگی، بلکه به عنوان شبکه‌ای به هم پیوسته هستند که مدیریت آنها نیازمند همکاری و تلاش گسترده‌ای است چرا که اداره بیش از ۲۸ هزار کانون فرهنگی هنری، کار ساده‌ای نیست و نیازمند برنامه‌ریزی، مهارت‌افزایی و ارتقای مستمر است. در این مسیر، بیش از هزار کانون به عنوان کانون‌های برتر انتخاب شده‌اند که نشان‌دهنده تلاش‌های مستمر در جهت بهبود و توسعه فعالیت‌های فرهنگی است.

حجت‌الاسلام ملانوری بیان کرد: کانون‌های فرهنگی هنری مساجد، به عنوان تشکل‌های مردمی، همواره بر پایه اراده جمعی و علاقه مردم شکل گرفته‌اند. این کانون‌ها اگرچه ممکن است در معرض آسیب‌هایی قرار بگیرند، اما با حمایت و مشارکت مردم، همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین نهاد‌های فرهنگی کشور به فعالیت خود ادامه خواهند داد. بزرگ‌ترین آسیب فعلی، شاید عدم تناسب بین انتظارات و وظایف قانونی این ستاد با توانمندی‌ها، اعتبارات و منابع آن باشد. در قوانین بالادستی، سه وظیفه مهم بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد که این ستاد مسئول پیگیری آنهاست. یکی از این وظایف، تأسیس کانون‌های فرهنگی هنری است و بر اساس قانون، موظف هستیم به ازای هر هزار نفر جمعیت، چه در شهر و چه در روستا، یک کانون فرهنگی هنری ایجاد کنیم. این وظیفه، باوجود تأسیس ۲۸ هزار کانون، هنوز به طور کامل محقق نشده است و فاصله معناداری تا تحقق کامل آن وجود دارد. در حال حاضر، حدود ۹۰ هزار مسجد در کشور وجود دارد که فقط ۲۸ هزار مورد از آنها دارای کانون فرهنگی هنری هستند. بنابراین، بیش از دوسوم مساجد فاقد این امکان هستند.

وی در ادامه بیان کرد: وظیفه دوم، ایجاد مراکزی با عنوان «مسجد پایگاه قرآن» است که بر اساس دستور مستقیم مقام معظم رهبری و متن قانون برنامه هفتم توسعه، توسط این ستاد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری شود. در این مسیر، طی دو سال گذشته، حدود ۴ هزار مسجد در سامانه مربوط ثبت‌نام و ایده پایگاه قرآنی را آغاز کرده‌اند. البته، این تعداد هنوز با هدف نهایی فاصله زیادی دارد. وظیفه سوم، که از برنامه هفتم توسعه نشئت گرفته، طرح «مسجد محوری محلات» است. بر اساس این طرح، در هر محله، یک مسجد به عنوان پایگاه فرهنگی و مرکز انجام بخشی از وظایف حقوقی، اجتماعی، عمومی و حتی مسائلی مانند کارآفرینی و اشتغال، فعالیت‌های قضایی و حقوقی مردم عمل خواهد کرد. این مساجد، با کمک نیرو‌های داوطلب و مسجدی، بخشی از وظایف برزمین‌مانده سازمان‌های دولتی را انجام می‌دهند و حاکمیت از آنها پشتیبانی می‌کند. این وظایف گسترده، مستلزم تأمین امکانات و زیرساخت‌های لازم است که مهم‌ترین آسیب پیش‌روی مجموعه‌ فعالیت‌های فرهنگی و هنری مساجد محسوب می‌شود.

سیاست‌های مهم وزارت ارشاد در حوزه مساجد

حجت‌الاسلام ملانوری در ادامه به برخی از سیاست‌های دوره جدید در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین سیاست‌ها در این دوره، مخاطب‌شناسی و تمرکز بر نوجوانان است. نوجوانان به عنوان مهم‌ترین قشر مخاطب، در اولویت فعالیت‌های فرهنگی قرار دارند. البته، مخاطبان مساجد از همه اقشار جامعه هستند و مسجد به عنوان یک نهاد فرهنگی، جنسیت، سن یا طبقه اجتماعی خاصی را هدف قرار نمی‌دهد. اما برای مسائلی مانند دینداری، توسعه ارزش‌های دینی و صیانت از ارزش‌های انقلابی، نوجوانان به ویژه دانش‌آموزان مقطع اول و دوم دبیرستان، مخاطبان اصلی ما هستند.

وی افزود: سیاست دوم، توسعه فناوری و نوآوری است که نسل جدید، با ابزار‌ها و فناوری‌های نوین آشناست و انتظار دارد فعالیت‌های فرهنگی نیز با این فناوری‌ها همگام شود. هوش مصنوعی و دیگر فناوری‌های نوین، بستر‌های جدیدی برای فعالیت‌های فرهنگی فراهم کرده‌اند. این نوآوری‌ها ممکن است هم در مصادیق فعالیت‌های فرهنگی و هنری و هم در دسته‌بندی و اولویت‌بندی محتوا تغییر ایجاد کند. به عنوان مثال، کتابخانه‌های مساجد که یکی از ابزار‌های اصلی فعالیت‌های فرهنگی هستند، باید با نیاز‌های نسل جدید هماهنگ شوند. در حال حاضر، حدود ۱۲ هزار کتابخانه مسجدی در کشور وجود دارد که سهم بزرگی در ترویج کتابخوانی، به ویژه در مناطق روستایی ایفا می‌کنند اما برای نوجوانان امروزی، شاید کتاب به تنهایی کافی نباشد و نیاز به ابزار‌های جدیدتری مانند کتاب‌های صوتی یا محتوای خلاصه‌شده وجود دارد.

حجت‌الاسلام ملانوری ادامه داد: سیاست سوم، تمرکز بر توانمندسازی مدیران کانون‌های فرهنگی مساجد است. کانون‌های فرهنگی مساجد، تشکل‌های مردمی هستند و به دلیل تعداد زیاد این کانون‌ها، بودجه‌ها و امکانات دولتی کفاف پشتیبانی کامل از آنها را نمی‌دهد. بنابراین، توانمندسازی مدیران این کانون‌ها به عنوان یک راه‌ حل اساسی در دستور کار قرار دارد که در این راستا، ۱۲ هزار کانون منتخب ما نقش راهبری خواهند داشت و ارتباط بین ستاد و آموزش‌ها و مهارت‌های مورد نیاز را تسهیل می‌کنند. در این دوره، ما بر شبکه‌سازی، نیازسنجی آموزشی و مهارتی این افراد تمرکز خواهیم کرد و سرمایه‌گذاری لازم را برای ارتقای مهارت‌ها و آموزش آنها انجام خواهیم داد.

وی در ادامه به برخی از برنامه‌های سال آینده ستاد کانون مساجد اشاره و اظهار کرد: یکی از برنامه‌های نوآورانه ستاد، برگزاری یک رویداد ملی برای کودکان و نوجوانان مساجد در سطح شهرستان و استان است. این رویداد در حوزه‌های مختلفی مانند قرآن، هنر، نمایش و دیگر فعالیت‌های فرهنگی برگزار خواهد شد. در سال آینده، تمام رویداد‌های ملی ستاد را به شهرستان‌ها منتقل خواهیم کرد تا عدالت فرهنگی و توزیع عادلانه امکانات محقق شود و از توانمندی‌های کانون‌های قدرتمند در شهرستان‌ها و استان‌ها بهره‌برداری کنیم. این رویداد ملی با عنوان «بچه‌های مسجد» ترکیبی از نمایشگاه توانمندی‌های فرهنگی مساجد خواهد بود که تاکنون در سطح ملی دیده نشده‌اند. در حوزه‌هایی مانند کارآفرینی، نوآوری، فعالیت‌های فرهنگی و هنری، مساجد ظرفیت‌های زیادی برای عرضه دارند. این رویداد همچنین شامل رتبه‌بندی و درجه‌بندی مساجد خواهد بود زیرا مساجد از نظر فعالیت‌ها و سطح مشارکت با یکدیگر متفاوت هستند. برخی بسیار فعال و برخی دیگر کم‌رونق‌تر هستند. بنابراین، نیاز است که این مساجد سطح‌بندی، امتیازدهی و معرفی شوند. در واقع در این رویداد، چکیده تولیدات هنری، فرهنگی و رسانه‌ای مساجد عرضه خواهد شد.

برگزاری دو رویداد در حوزه تحکیم خانواده

وی تصریح کرد: ما به دنبال این هستیم که به جای برگزاری چندین رویداد در تهران، این رویداد‌ها را به عنوان پیش‌نیاز‌های رویداد ملی به شهرستان‌ها واگذار کنیم و یک رویداد ملی سالانه با عنوان «بچه‌های مسجد» در تهران برگزار کنیم تا مردم و مسئولان با توانمندی‌های مساجد آشنا شوند.

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور ادامه داد: در سال آینده، دو رویداد مهم در حوزه تحکیم بنیان خانواده و جوانی جمعیت برگزار خواهد شد که در همکاری با ستاد ملی جمعیت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برنامه‌های متعددی در راستای سیاست‌های کلی نظام برای تحکیم خانواده و جوانی جمعیت که از فرمایشات مقام معظم رهبری گرفته شده‌ است، اجرا خواهیم کرد. این برنامه‌ها شامل تربیت «سفیران جوانی» و برگزاری جشنواره‌ای با عنوان «منادیان امید» خواهد بود. یکی دیگر از فعالیت‌های مهم در سال آینده، تبدیل مساجد به پایگاه‌های قرآنی است. این یک تکلیف قانونی است و باید تلاش کنیم تا در هر مسجد، هفته‌ای یک روز، یک جلسه ثابت تلاوت حرفه‌ای قرآن همراه با تفسیر یا تدبر مختصر برگزار شود. این برنامه‌ها به مردم امکان می‌دهد تا بدون حواشی، صوت زیبای قرآن را استماع کنند. این فعالیت‌ها در کنار طرح‌هایی مانند «تلاوت نور» که در حال حاضر در ۴۰ هزار مسجد کشور اجرا می‌شود، ادامه خواهد یافت.

وی اضافه کرد: در حوزه کتاب و کتابخوانی، یک پویش ملی برای اهدای کتاب به کتابخانه‌های مساجد آغاز خواهد شد. ۱۲ هزار کتابخانه مسجدی داریم که بسیاری از آنها، به ویژه در روستاها، از کمبود کتاب رنج می‌برند. این پویش با هدف تأمین ۲۰۰ جلد کتاب مفید برای هر یک از ده‌هزار کتابخانه منتخب آغاز خواهد شد. این اقدام به کودکان و نوجوانان روستایی که دسترسی کمتری به منابع آموزشی دارند، کمک خواهد کرد.

مرکز ارتباط مردمی ۸۹۴۰

حجت‌الاسلام ملانوری در پاسخ به سؤالی درباره تعطیلی مساجد بعد از ساعات نماز گفت: مسجد به عنوان فضای عمومی و مذهبی، خانه خدا و در عین حال خانه مردم است. این فضا باید امکان ارائه خدمات به مردم را به شکل عمومی‌تر و گسترده‌تری فراهم کند و توسعه یابد. در این راستا، ستاد کانون مساجد تلاش کرده است تا به بخش‌های دیگر مسجد که ظاهراً به طور مستقیم به ستاد مرتبط نیستند، مانند بخش ساخت‌وساز و عمران مساجد، مسئله ائمه جماعات که از سوی نهاد‌های مربوط اعزام می‌شوند و همچنین هیئات مذهبی که توسط سازمان‌های دیگر اداره می‌شوند، توجه کند. هدف این است که بدون ایجاد موازی‌کاری یا مداخله غیر ضروری، هماهنگی بیشتری بین نهاد‌های فعال در مسجد ایجاد شود.

وی افزود: یکی از اقداماتی که به نظر می‌رسد توانسته تا حدودی به بهبود این وضعیت کمک کند، ایجاد یک مرکز ارتباط مردمی با شماره ۸۹۴۰ است. در این مرکز، به سوالات و مشکلات مربوط به مساجد پاسخ داده می‌شود. این مرکز نه‌تنها شنونده مسائل مربوط به کانون‌های مساجد است بلکه به تمامی مشکلات مساجد از جمله مسائل عمرانی، مشکلات مربوط به امام جماعت، یا حتی مسائلی مانند خرابی بلندگو‌ها و سایر تجهیزات مسجد رسیدگی می‌کند. در این مرکز، یک نظام ارجاع ایجاد شده است تا مشکلات گزارش‌شده به سازمان‌هایی مانند سازمان اوقاف، شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، یا تبلیغات اسلامی منتقل شود. 

ویژه‌برنامه‌های کانون‌های مساجد در نمایشگاه قرآن

مسیح لهراسبی، مدیر امور کتابخانه‌های ستاد در ادامه این نشست درباره برنامه‌ کانون‌های مساجد در نمایشگاه قرآن گفت: یکی از برنامه‌های اختصاصی در نمایشگاه قرآن، مربوط به حوزه کانون‌های مساجد و هنر است. در این بخش، نشان می‌دهیم که چگونه مساجد در سطح کشور از ابزار هنر برای بیان مفاهیم دینی استفاده کرده‌اند و چگونه قابلیت‌های حوزه‌ مسجد را از طریق زبان هنر به مردم معرفی کرده‌اند. همچنین، ارتباط با مساجد داخل کشور و مساجد بین‌المللی برقرار خواهد شد. هر شب برنامه‌های ارتباط زنده با این مساجد خواهیم داشت و نشست‌های تبیینی با موضوع «مسجد و جامعه» برگزار خواهیم کرد.

وی افزود: در بخش کتاب و کتابخوانی، دو نشست تخصصی داریم که محوریت آنها کتاب «طرح کلی اندیشه‌های اسلامی در قرآن» و مباحث مربوط به اندیشه‌های مقام معظم رهبری در حوزه اسلامی است. این نشست‌ها شامل پویش کتاب، بسته‌های آموزشی و بحث‌های تخصصی حول اندیشه‌های اسلامی خواهد بود. همچنین، برنامه‌های مختص به مهدکودک‌ها با همکاری دوستان و همکاران ارائه می‌شود. در بخش تدبر در قرآن، علاوه بر برنامه‌هایی مانند «تلاوت نور»، نشست‌های تخصصی در حوزه تدبر و مباحث تخصصی قرآن برگزار خواهد شد.

لهراسبی ادامه داد: ویژه‌برنامه‌هایی نیز برای تکریم مقام شهدا در نظر گرفته‌ایم. در این بخش، به‌ویژه به شهدای کانون‌های مساجد پرداخته می‌شود. سال آینده برنامه‌هایی برای بزرگداشت ۷۲ شهید کانون‌های مساجد خواهیم داشت که بسیاری از آنها شهدای مدافع حرم و وطن هستند. همچنین نشست‌هایی با حضور خانواده‌های معظم شهدا و مسئولین برگزار خواهد شد.