چگونه زحمات والدین را جبران کنیم
یک پژوهشگر گفت: بررسی عمیق در آیات قرآن، روایات شریف و به ویژه دعای ۲۴ و ۲۵ صحیفه سجادیه نشان می‌دهد که حقوق والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر به صورت بسیار مبسوط، جزئی و دقیق بیان شده است که می‌توان طی دو مرحله شناختی و عملی آنها را انجام داد.
در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان، از جمله اسلام، حقوق والدین بر فرزندان به عنوان یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی شناخته می‌شود. در اسلام، احترام به والدین و رعایت حقوق آنها پس از عبادت خداوند، جایگاه ویژه‌ای دارد. قرآن کریم در آیات متعددی به نیکی کردن به والدین تأکید کرده است، حتی اگر آنها غیرمسلمان باشند. این حقوق شامل احترام، اطاعت (در چارچوب معقول و منطقی)، مراقبت در دوران پیری و بیماری و حفظ ارتباط عاطفی با آنها می‌شود. فرزندان موظف هستند با مهربانی، صبر و قدردانی با والدین رفتار کنند و از هرگونه بی‌احترامی یا بی‌توجهی به آنها بپرهیزند. این مسئولیت نه تنها به عنوان یک وظیفه اخلاقی، بلکه به عنوان عاملی برای تقویت بنیان خانواده و جامعه نیز شناخته می‌شود.
در همین راستا، فاطمه احمدی، پژوهشگر و نویسنده کتاب «فرزانگی و فرزندی» مباحثی را در زمینه حقوق والدین نسبت به فرزندان از دیدگاه قرآن و صحیفه سجادیه به خبرگزاری ایکنا ارائه کرده است که در ادامه از نگاهتان می‌گذرد؛
در بررسی عمیقی که روی آیات قرآن، روایات شریف و به ویژه دعای ۲۴ و ۲۵ صحیفه سجادیه انجام شده، حقوق والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر به صورت بسیار مبسوط، جزئی و دقیق بیان شده است. از این بررسی‌ها می‌توان نتیجه گرفت که فرزندان نسبت به والدین خود در چند مرحله باید وظایفی را انجام دهند؛
مرحله اول: وظایف شناختی
فرزندان ابتدا باید وظایف شناختی خود را نسبت به والدین انجام دهند. یعنی باید یکسری مسائل را بشناسند تا بتوانند در عمل آنها را اجرا کنند. این شناخت از این جمله است؛
شناخت حدود محبت و اطاعت: فرزندان باید بدانند که حدود محبت و اطاعت از والدین چیست. مثلاً اگر والدین آنها را به گمراهی دعوت کنند، فرزندان حق اطاعت ندارند. در جایی که اطاعت از خدا با اطاعت از والدین در تضاد باشد، اطاعت از خدا قطعاً مقدم است. هرچند جایگاه والدین محفوظ است، اما پیروی کورکورانه از والدینی که مسیر حق را نمی‌شناسند یا مسیر دیگری را دنبال می‌کنند، نباید انجام شود.
شناخت حقوق و منزلت والدین: فرزندان باید حقوق و منزلت والای والدین خود را بشناسند. مثلاً باید بدانند که عظمت جایگاه والدین چیست و چرا باید به آنها احترام گذاشت. این شناخت باید از منظر فطری و طبیعی نیز بررسی شود که جایگاه والدین در آیات و روایات مشخص شده است.
شناخت رنج‌ها و زحمات والدین: فرزندان باید رنج‌ها و زحماتی که والدین متحمل شده‌اند را بشناسند. مثلاً مادر در دوران بارداری، شیردهی و تربیت فرزند چه رنج‌هایی را تحمل کرده است و پدر در مدیریت و اداره خانواده چه زحماتی کشیده است.
شناخت پیامد‌های احسان و عاق والدین: فرزندان باید بدانند که احسان به والدین چه پیامد‌های مثبتی دارد و عاق والدین شدن چه عواقبی به دنبال خواهد داشت.
شناخت قیاس‌ناپذیری حقوق والدین و فرزندان: فرزندان باید بدانند که حقوق والدین با حقوق فرزندان قابل قیاس نیست. فرزند نمی‌تواند بگوید، چون والدین برای او فلان کار را انجام داده‌اند، پس او هم حق دارد مقابله به مثل کند. باید بدانند و بفهمند که، محبت‌ها و زحمات والدین اساساً جبران‌ناپذیر است و هیچ‌کس در هر مرحله‌ای از تلاش، محبت، ادب و احترام نمی‌تواند آنها را جبران کند و همه این موارد از بطن قرآن و روایات استخراج شده است.
شناخت احسان زیاد به والدین: فرزندان باید بدانند که هرچه به والدین خود نیکی کنند، باز هم کم است. یعنی باید احسان خود را کم ببینند و محبت والدین را بسیار بزرگ بدانند.
شناخت دوران کودکی و ناتوانی خود: فرزندان باید دوران کودکی و ناتوانی خود را به یاد بیاورند و نسبت به والدین خود حسن ظن داشته باشند. یعنی اگر در جایی کوتاهی از سوی والدین دیده‌اند، آن را به خیر تعبیر کنند و والدین را متهم نکنند. شاید بهترین شناخت عملی، مطالعه عملکرد اسوه‌های رفتار با والدین است. افراد بسیاری در تاریخ غیر از معصومین(ع) هستند که صالح و شایسته هستند و رفتارشان با والدین بسیار خاضعانه و مؤدبانه بودند و از این راه توانستند، سیر و سلوک متعالی نائل شوند.
مرحله دوم شناخت وظایف رفتاری و عاطفی است که پس از شناخت، فرزندان باید وظایف رفتاری و عاطفی خود را نسبت به والدین انجام دهند که مصداق روایت و به ویژه از دعای ۲۴ و ۲۵ صحیفه سجادیه وجود دارد که باید آنها را مورد توجه قرار داد. این وظایف عبارتست از؛
مهرورزی و تکریم: فرزندان باید با والدین خود با مهرورزی و تکریم رفتار کنند. این مهرورزی باید مشفقانه، دلسوزانه و مهربانانه باشد، نه تصنعی یا برای رفع تکلیف.
اطاعت با رغبت: اطاعت از والدین باید با رغبت و میل باشد، نه از سر اکراه.
سخن گفتن کریمانه: فرزندان باید با والدین خود به صورت کریمانه و محترمانه سخن بگویند، نه با گستاخی و بی‌ادبی.
تعمیق رابطه: فرزندان باید تلاش کنند تا رابطه خود با والدین را حفظ و تعمیق بخشند. این کار به تقویت رابطه و ایجاد صمیمیت بیشتر کمک می‌کند.
سپاسگزاری و حق‌شناسی: فرزندان باید اهل سپاسگزاری و حق‌شناسی باشند و قدردان زحمات والدین خود باشند که پاداش بسیاری از سوی خداوند دارد.
احسان به والدین: جایگاه احسان به والدین در قرآن و روایات آمده است. اینکه احسان با رعایت حقوق واجب متفاوت است و احسان فراتر از این مسئله است، حتی احسان نسبت به والدین خطاکار. این احسان فقط به دوران حیات والدین محدود نمی‌شود، بلکه بعد از مرگ آنها نیز باید ادامه یابد. حال چگونه این احسان انجام شود، در روایات به تفصیل بیان شده است.
ترجیح خواسته‌های والدین بر خود: از دیگر وظایف رفتاری و عاطفی فرزندان این است که خواسته‌های والدین را بر خود و دیگران ترجیح دهند. یعنی در انفاق و هزینه‌کردن، اولویت را به والدین بدهند، حتی نسبت به خود و هر فرد دیگری.
نادیده گرفتن خطاهای والدین: فرزندان باید خطاهای والدین را نادیده بگیرند. والدین نیز انسان‌هایی معصوم نیستند و ممکن است خطاهای زیادی داشته باشند. فرزندان باید طوری رفتار کنند که گویا اصلاً این خطا‌ها را ندیده‌اند.
دعا کردن برای والدین: یکی دیگر از وظایف فرزندان، دعا کردن برای والدین است. والدین کرامت‌های بسیاری در حق فرزندان داشته‌اند و خداوند این کرامت‌ها را جبران می‌کند. ما به عنوان فرزندان، امکان جبران کامل این زحمات را نداریم، اما می‌توانیم دعا کنیم که خداوند کوتاهی‌های ما را جبران کند. دعا برای تعالی والدین و جبران زحمات آنها نیز بسیار مهم است. مثلاً می‌توانیم دعا کنیم: «خدایا، ما در حق پدر و مادرمان کوتاهی کرده‌ایم، لطفاً این کوتاهی‌ها را جبران کن.» در صحیفه سجادیه، دعا‌های بسیار زیبایی برای این موارد وجود دارد. حتی توصیه شده است که پس از هر نماز، فرزندان برای پدر و مادر خود دعا کنند و از خدا بخواهند که در خدمت به آنها یاری شوند و موفق باشند. همچنین، از خدا بخواهند که شکرگزاری پدر و مادر را از طرف آنها انجام دهد، چرا که ما قادر به جبران کامل زحمات آنها نیستیم.
شفاعت والدین: یکی دیگر از وظایف فرزندان این است که اگر از نظر شرافت، مقام، تقوا، توحید و ایمان در جایگاه بالاتری قرار دارند، برای والدین خود شفاعت کنند. یعنی از مقامی که نزد خدا دارند، برای والدین خود استفاده کنند و از خدا بخواهند که والدینشان را مورد لطف و رحمت خود قرار دهد. این توجه و شفاعت به ویژه در دوران سالمندی والدین بسیار مهم است. در این دوران، والدین حساس‌تر و روحیه‌شان شکننده‌تر می‌شود و نیاز آنها به حمایت و محبت بیشتر می‌شود. این توجه باید با تکریم و احترام همراه باشد، نه با تحقیر یا بی‌توجهی.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
