تعطیلی خلاقیت و تفکر با استفاده غلط از هوش مصنوعی

حمیدرضا کفاش، دکتری مدیریت آموزش و پژوهشگر و مدرس هوش مصنوعی در گفت‌وگو با ایکنا، در ابتدا تعریف ساده‌ای از هوش مصنوعی ارائه کرد و گفت: هوش مصنوعی یا Artificial Intelligence (AI)، شاخه‌ای از دانش کامپیوتری است که بر پایه‌ ریاضیات و الگوریتم‌ها بنا شده و هدف آن بازسازی قابلیت‌های هوش طبیعی انسان در خارج از ذهن ماست. به بیان ساده، هوش مصنوعی تلاش می‌کند تا توانایی‌هایی مانند تفکر، تحلیل، یادگیری و خلاقیت را با سه ویژگی سرعت، دقت و کیفیت در ماشین‌ها شبیه‌سازی کند.

وی تشریح کرد: برای درک بهتر این مفهوم، می‌توان به ماشین‌های محاسباتی اشاره کرد. از ماشین‌حساب‌های ساده گرفته تا کامپیوترهای پیشرفته، همه‌ این دستگاه‌ها توسط انسان ساخته شده‌اند و الگوریتم‌هایی دارند که به جای ما محاسبات را انجام می‌دهند. براب مثال، ما در ذهن خود می‌توانیم جمع و تفریق اعداد تک‌رقمی را به راحتی انجام دهیم، اما محاسبه‌ ضرب اعداد بزرگ مانند ۹۸۵۴ در ۶۷۴۳ برای ما دشوار است. در حالی که یک ماشین‌حساب یا کامپیوتر می‌تواند این کار را به سرعت و دقت انجام دهد.

کفاش اضافه کرد: هوش مصنوعی فقط به محاسبات محدود نمی‌شود. هوش انسان شامل توانایی‌هایی مانند تجزیه و تحلیل، ترکیب، تفسیر، خلاقیت و نوآوری است. هوش مصنوعی تلاش می‌کند این توانایی‌ها را در ماشین‌ها بازسازی کند تا بتوانند به جای انسان، وظایف مختلف را با سرعت، دقت و کیفیت بالا انجام دهند.

هوش مصنوعی را به چت‌بات‌ها محدود نکنیم 

وی با اشاره به اینکه هوش مصنوعی ابعاد گسترده‌ای دارد و نباید آن را صرفاً به چت‌بات‌ها محدود کرد، گفت: متأسفانه برخی افراد، به ویژه نسل جوان، هوش مصنوعی را فقط در قالب ربات‌های گفت‌وگو می‌شناسند. استفاده محدود دانشجویان، دانش‌آموزان، افراد توانمند و مستعد از هوش مصنوعی فقط در قالب چت‌بات‌ها، کوچک‌انگاری هوش مصنوعی است و این نگاه، ابعاد گسترده و پیچیده‌ هوش مصنوعی را کوچک می‌شمارد.

وارد عمق هوش مصنوعی شویم

کفاش با اشاره به سخن مقام معظم رهبری که فرمودند در لایه‌های عمیق این علوم وارد شوید و بهره‌برداری صرف از آن نکنید، گفت: هوش مصنوعی مانند ابر بزرگی است که بر فراز زندگی انسان گسترده شده و تکه کوچک آن حوزه‌هایی مانند لیزر، کوانتوم، تراشه‌های کامپیوتری (از سیم‌کارت‌ها تا تراشه‌های پیشرفته‌ای که در مغز انسان جاسازی می‌شوند)، رباتیک و ... هستند.

وی با تأکید بر اینکه همه ما معلمان، دانشگاهیان، اصحاب رسانه و اساتید باید نوجوانان، جوانان و افراد مستعد را تشویق کنند که وارد لایه‌های مهم‌تر و عمیق‌تر هوش مصنوعی از جمله رباتیک شوند، گفت: رباتیک یکی از شاخه‌های مهم هوش مصنوعی است. بخشی دیگری از هوش مصنوعی ماشین‌لرنینگ است که هدف آن آموزش توانمندی‌های انسان به ماشین‌هاست تا بتوانند در حوزه‌هایی مانند کشاورزی، اقتصاد، بهداشت، پزشکی و سایر زمینه‌ها، کارهای انسان را با سرعت و دقت بیشتری انجام دهند.

مصرف کننده نباشیم، خودمان چت‌بات بسازیم

این مدرس هوش مصنوعی ادامه داد: باید فرزندان و نیروهای مستعد خود را از مدارس تا دانشگاه‌ها هدایت کنیم تا به لایه‌های عمیق‌تر هوش مصنوعی وارد شوند. یک تکه از گستره عظیم هوش مصنوعی که بر سپهر زندگی انسان سایه افکنده چت‌بات‌ها از جملهChatGp ، Gemini، Claude، DeepSeek و ... هستند که بهره‌برداری از این موارد چیز بدی نیست اما نیروهای ما باید بتوانند چنین ابزارهایی را خودشان تولید کنند و مشابه آنها را بسازند. البته این کار سنگین و بزرگی است و نیاز به تلاش و برنامه‌ریزی دقیق دارد.

وی ضمن هشدار نسبت به این مسئله که چت‌بات‌ها همانند چاقو هستند که می‌توان هم با آن جراحی کرد و انسانی را نجات داد و هم می‌توان با آن به انسان‌ها صدمه زد، گفت: به همین ترتیب، چت‌بات‌ها می‌تواند هم به پیشرفت انسان کمک کند و هم او را به تنبلی بکشاند. اگر چت‌بات‌ها در دست دانش‌آموزان قرار گیرند، ممکن است به عنوان حل‌المسائل استفاده شوند یا دانشجویان به جای تفکر و تحقیق، از هوش مصنوعی برای نوشتن مقالات استفاده کنند و خلاقیت خود را تعطیل کنند.

معاون اسبق پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: اگر به جای تولید سؤال و محتوا، یافتن راه‌حل‌های متعدد حل یک مسئله، پژوهش و تحقیق و ... هوش مصنوعی صرفاً برای حل سؤالات درسی ساده مورد استفاده قرار گیرد، اینجاست که خطر هوش مصنوعی آشکار می‌شود. یعنی اگر عاملیت، تفکر و خلاقیت انسان را کنار بگذاریم، هوش مصنوعی می‌تواند به عاملی برای تنبلی و کاهش توانمندی‌های ذهنی تبدیل شود.

وی اضافه کرد: اما اگر از هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار و دستیار استفاده کنیم، در مسئله یابی و توسعه علمی می‌تواند به توسعه ذهنی و علمی ما کمک کند. پس هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی. ما به جای اینکه فقط پنج مسئله را با هوش مصنوعی حل کنیم، می‌توانیم آنها را به ۲۰ یا ۳۰ مسئله تبدیل کنیم و راه‌حل‌های مختلفی برای آنها بیابیم. هوش مصنوعی می‌تواند در تولید محتوا، پژوهش و تحقیق به ما کمک کند و ابعاد جدیدی از تفکر را به روی ما بگشاید. در این حالت، هوش مصنوعی نه تنها خطرناک نیست، بلکه ابزاری مفید و کارآمد است.

خطر تصمیم‌گیری هوش مصنوعی برای انسان

کفاش اظهار کرد: اگر اختیارات خود را به هوش مصنوعی بسپاریم و اجازه دهیم به جای ما تصمیم بگیرد، خطرناک خواهد شد. فرمان باید در دست انسان عاقل باشد و هوش مصنوعی تنها به عنوان یک ماشین یا ابزار در خدمت ما قرار گیرد. خطر اصلی زمانی است که ما اختیارات خود را به هوش مصنوعی واگذار کنیم و اجازه دهیم به جای ما کار کند، تصمیم گیرد و اراده کند. در این حالت، هوش مصنوعی جای انسان را می‌گیرد و این بسیار خطرناک است.

وی ادامه داد: هوش مصنوعی می‌تواند در حوزه‌های مختلفی مانند آموزش، هنر، پزشکی، کشاورزی و بسیاری دیگر از علوم به ما کمک کند. معلمان می‌توانند از آن برای طراحی سوالات، تولید محتوا و طرح‌درس استفاده کنند. هنرمندان می‌توانند با کمک هوش مصنوعی تصاویر، انیمیشن‌ها و حتی فیلم‌های سینمایی خلق کنند. حتی می‌توان از آن برای بازسازی تصاویر قدیمی یا ایجاد لوگوهای جدید استفاده کرد. در همه این موارد، هوش مصنوعی می‌تواند سرعت و کیفیت کار را افزایش دهد، اما نکته مهم این است که انسان باید همواره کنترل را در دست داشته باشد و اگر این اصل رعایت شود، هوش مصنوعی می‌تواند به یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر تبدیل شود.