دستاورد جدید از قرآن نگاه بازبینانه می‌خواهد

به گزارش ایکنا، آزاده عباسی؛ استاد دانشگاه قرآن و حدیث تهران، هفتم فروردین در نشست «تحلیل و بررسی آیات سوره قریش و ارتباط آن با مسئله نزول قرآن» از سلسله نشست‌های سی شب سی آیه که از سوی انجمن علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد در حال برگزاری است به فرازی از امیرمؤمنان(ع) در مورد قرآن اشاره کرد و گفت: حضرت امیر(ع) در فرازی فرمودند که قرآن، دریایی است که عمق آن کشف نمی‌شود و چراغی است که نور آن خاموش‌ناشدنی است؛ در چند سال اخیر برخی شمع‌ها وارد بازار شده است که هرقدر استفاده شود خاموش نمی‌شود و بلاتشبیه قرآن کریم چنین نوری خاموش‌نشدنی دارد. 

 

وی افزود: این نورانیت نشان از آن است که در طول تاریخ همه ابناء بشر به آن مراجعه کرده‌اند و تلاش کرده‌اند حقایق نهفته در قرآن را کشف کنند و حتی مستشرقین هم سراغ آن رفته‌اند؛ دریای عمیق پر از موجودات ناشناخته است و دریای قرآن هم مشحون از این ناشناخته‌ها است. 

 

عباسی با بیان این که ما برای درک دقیق مفاهیم قرآنی نیازمند آن هستیم که با چرایی و نوعی نگاه بازبینانه به تفاسیر گذشته رجوع کرده و یا با نگاه جدید به آن بنگریم و دستاوردهای جدیدی به دست آوریم، تصریح کرد: یکی از الگوهای جدید مطالعاتی، انسان‌شناسی است و در سوره قریش هم داده‌هایی در این زمینه به ما ارائه شده است. 

 

استاد دانشگاه علوم قرآن و حدیث تهران با اشاره به انسان‌شناسی فرهنگی به عنوان یکی از چهار مدل انسان‌شناسی معاصر، اظهار کرد: سوره قریش سوره 106 قرآن و در ترتیب نزول، سوره 29 است؛ در مورد وجه تسمیه آن دو دیدگاه وجود دارد و برخی به خاطر واژه قریش در آیه اول آن را به این نام خوانده‌اند و برخی هم به خاطر واژه ایلاف آن را به نام سوره ایلاف می‌نامند؛ ضحاک تنها کسی است که این سوره را مدنی می‌داند و مابقی همگی آن را مکی می‌دانند.

عباسی اضافه کرد: واژه قریش فقط همین یکبار در قرآن آمده است؛ قریش گروه اجتماعی کثیری در قالب 20 قبیله کوچک‌تر هستند و طبق نقل مورخان حدود 40 هزار نفر و فرزندان نضربن کنانه و شغل آنان هم تجارت بوده است؛ آل پیامبر(ص) هم از قریش هستند و از این 20 قبیله، دو قبیله بنی‌هاشم و بنی‌امیه قبایل بزرگتر و مهمتر بودند لذا کل قبیله قریش به همین دو قبیله شناخته می‌شدند.

 

استاد دانشگاه علوم قرآن و حدیث تهران با بیان اینکه یکی از مشکلات فراروی آنان مواجهه با یکسری راهزن در تجارت با شهرهای دیگر غیر از مکه و اطراف آن بود، گفت: بعد از عبد مناف، هاشم بن عبدمناف از بزرگان قبیله قریش و از نیای پیامبر(ص)(ص) برای اولین پیمانی را با قیصر امضاء کرد و رسم جدیدی را بین قبایل عرب پایه‌گذاری کرد و این عهدنامه‌ها به تدریج با تمامی قبایل عرب و قیصر بسته شد تا امنیت تجارت آنان بیشتر شود.

 

عباسی با اشاره به آیه نخست این سوره، بیان کرد: ایلاف چنانچه اغلب مفسران بیان کرده‌اند انس و الفت است یعنی انس و الفت بین خود قریش و انس و الفت قریش با مکه و ...؛ در زبان عربی، عبری و سامی و ... معنای اصلی این واژه، انس و الفت است و معنای اصطلاحی آن، عهد و پیمان است و قرآن کریم آن را در معنای اصطلاحی خود به کار برده است در حالی که اغلب مفسران آن را در معنای لغوی به کار برده‌اند. 

وی افزود: شواهد تاریخی بر این دلالت دارد که بین اعراب قریش، بت‌پرستی وجود داشت و البته باز گفته شده است که اینها بر دین آباء و اجدادی خود یعنی دین حضرت ابراهیم(ع) هم پایبند بودند و حج می‌رفتند لذا این سؤال وجود دارد که چگونه می‌توان بین این دو جمع کرد؟ آنچه قابل جمع است اینکه بگوییم آداب و رسوم قبیله قریش در مورد عبادت چگونه بود؛ قریش برای کعبه احترام زیادی قائل بودند چنانچه در سوره فیل هم مورد تاکید قرار دارد. 

 

استاد دانشگاه علوم قرآن و حدیث تهران اضافه کرد: اعراب جاهلی وقتی به سفر می‌رفتند سنگ‌هایی را از بنای اطراف کعبه همراه خود می‌بردند و تکریم می‌کردند و وقتی برمی‌گشتند دوباره آن را به مسجدالحرام برمی‌گرداندند که قرآن از سه سنگ معروف یعنی لات و منات و عزی نام برده است. بت اختصاصی قوم قریش، عزی بوده است؛ این بت بسیار مورد تعظیم قریش بوده و نسبت به آن تعظیم می‌کردند. 

 

وی افزود: وقتی فرمود: فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَٰذَا الْبَيْتِ؛ مخاطبان یعنی قریش را متوجه این موضوع می‌کند که شما باید خدای کعبه را بپرستید و نه سنگ‌هایی که از بنای اطراف آن جدا کرده‌اید؛ این پرستش از آن است که خداوند تجارت امن و نعمت فراوانی به شما عطا کرده است و در ادامه بحث امنیت غذایی و امنیت از خوف و خطر(اجتماعی) را بیان فرموده است. بنابراین قرآن کریم در این سوره ابتدا در مورد تجارت و ایلاف قریش سپس عبادت و امنیت آنان سخن گفت. 

 

عباسی بیان کرد: با توجه به الگوی مطالعاتی انسان‌شناسی فرهنگی چند مؤلفه در مورد قوم قریش مطرح شد. حال این مسئله چه ربطی به نزول قرآن دارد؟ قرآن از قوم و قبیله‌‍ای سخن گفته است که پیامبر(ص) متعلق به آن قبیله است؛ حضرت علی(ع) در فرازی فرمودند که ای جماعتی که با بادیه‌نشین دمخور هستید؛ ای مردم عرب شما بدترین دین‌ها را داشتید و در بدترین سرزمین‌ها زندگی می‌کردید یعنی بین خاک و خل و سنگ‌های خشن و مارهای کر که اشاره به مارهای سمی دارد و آب کدر و بدبو را می‌شنیدید و غذاهای فاسد می‌خوردید. قطع رحم می‌کردید و بت‌ها در بین شما برافراشته بود و به گناهانی مبتلا بودید. 

استاد دانشگاه قرآن و حدیث تهران اظهار کرد: اگر ما نسبت به قرآن و نزول آن سخن می‌گوییم باید فضای  فرهنگی و شرایط نزول را در نظر بگیریم کما اینکه وقتی قرآن در این مورد سخن گفته است به اقسام و انواع مسائل فرهنگی آن دوره توجه داده است.

 

وی در پایان تاکید کرد: اگر بنا باشد آیات سوره قریش را ببینیم بدون توجه به مسائل انسان‌شناختی فرهنگی به درستی به محتوای آن پی نخواهیم برد. اگر بخواهیم از دریای عمیق قرآن بهره ببریم باید با مباحث دیگر و الگوهای مطالعاتی دیگری آشنا باشیم.