تخریب خاک تمدن‌ها را از بین می‌برد/ وابستگی هوا و آب به خاک‌

به گزارش ایکنا، امروز روز جهانی زمین پاک است؛ روزی برای افزایش آگاهی و قدردانی نسبت به محیط زیست کره زمین. این روز دو بار در سال، یک بار در طول فصل بهار در نیمکره شمالی مصادف با۲۲ آوریل(دوم اردیبهشت ماه در ایران) و در طول فصل پاییز در نیمکره جنوبی(که فصل بهار نیمکره دیگر محسوب می‌شود) برگزار می‌شود. 

شعار جهانی روز زمین برای سال ۲۰۲۵ «توان ما، زمین ما» (Our Power Our Planet) با تمرکز بر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر انتخاب شده است، لذا شعار «انرژی پاک، زمین پاک» به عنوان شعار ملی روز زمین پاک امسال انتخاب شده است.

اما به راستی پاک بودن زمین، زمینی که طبق دیدگاه اسلام مادر ماست و به عنوان امانتی گران‌بها به انسان سپرده شده و هر انسانی در قبال حفاظت از آن وظیفه ذاتی دارد، چه قدر مهم است و تاچه حد دغدغه ماست؟

منوچهر گرجی، استاد دانشگاه تهران و متخصص در حوزه خاک به همین مناسبت در گفت‌وگو با ایکنا به تشریح اهمیت داشتن زمینی پاک پرداخت و گفت: مهم‌ترین مسئله در این زمینه فرهنگ‌سازی است؛ قبل از اینکه مردم و مسئولان اقدامی انجام دهند ابتدا باید آگاه شوند که اصلاً موضوع زمین پاک چیست و چرا اهمیت دارد. خاک چون زیر پای ماست، کسی به آن اهمیت نمی‌دهد و تصور بر این است که خاک، خاک است و اتفاقی برای آن نمی‌افتد در صورتی که تمامی ابعاد زندگی ما به خاک وابسته است.

آب، وابسته به خاک است

وی تشریح کرد: اقتصاد، سلامت، محیط زیست، آب، امنیت غذایی و ... وابسته به خاک است. شاید برخی ندانند که چگونه آب هم وابسته به خاک است؛ در حال حاضر حداقل 70 درصد آب کشور در خاک (یعنی کشاورزی) استفاده می‌شود. اگر خاک مناسب نباشد و درست مدیریت نشود، در اصل آب را هدر می‌دهیم و علی‌رغم مصرف آب، محصول خوبی برداشت نمی‌کنیم.

گرجی با اشاره به اینکه اگر خاک به درستی مدیریت شود، با مصرف همان‌مقدار آب می‌توان چندین برابر محصول برداشت کرد، گفت: اقتصاد کل جامعه به شرایط خاک بستگی دارد. ما سالیانه حداقل 12 میلیارد دلار خوراک دام و علوفه وارد می‌کنیم در حالی که با مدیریت صحیح خاک می‌توان همین محصولات را در داخل تولید کرد.

وی با ابراز تأسف از اینکه نه مسئولان آنقدر که باید، به مسئله خاک توجه دارند و نه مردم، گفت: محیط زیست را ببینید؛ در حال حاضر گرد و غبار، رسوباتی که در بستر رودخانه‌ها و سدها جمع می‌شود و آب‌ها را آلوده کرده، سدها را پر می‌کند و سدی که ساخته شده تا 200 سال از آن استفاده شود، طی 50 تا 60 سال پر از رسوب می‌شود و کارایی خود را از دست می‌دهد، به دلیل مدیریت غلط خاک است که همه این موارد خسارت بزرگی برای کشور به بار می‌آورد. 

این استاد دانشگاه به مسئله گرد و غبار و مشکلاتی که بروز ریزگردها برای سلامتی مردم ایجاد می‌کند نیز اشاره کرد و گفت: گرد و غبار برای دستگاه‌های صنعت از جمله توربین‌های بادی و گازی که برق تولید می‌کنند، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند که همه در اثر عدم توجه به اهمیت خاک و مراقبت از خاک است.

در اثر تخریب خاک تمدن‌ها از بین رفته است

وی با تأکید بر اینکه در مسائل محیط زیستی همه مسائل به هم مربوط هستند و تأثیر این مسائل بر امور اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی و بهداشتی نمود عینی دارد، گفت: در منابع علمی جهان شاهد هستیم که در اثر تخریب خاک تمدن‌ها از بین رفته‌اند. هرگز نباید تصور کنیم که این مسئله مربوط به گذشته است؛ همین اکنون شرایط خوزستان و سیستان و بلوچستان را ببینید، اگر گرد و غبار در این مناطق مهار نشود، مردم مجبور به مهاجرت شده و در طول چندین سال این مناطق خالی از سکنه می‌شوند و تمدن جاری در این مناطق از بین خواهد رفت.

گرجی در پاسخ به این سؤال که مردم و گروه‌های مردمی در حفظ زمین و خاک چه قدر می‌توانند نقش داشته باشند؟ گفت: اقشار مختلف مردم نقش‌های مختلفی می‌توانند ایفا کنند. اگر خاک آلوده شود، این آلودگی وارد زنجیره غذایی ما می‌شود. وقتی خاک آلوده شد، علوفه‌ای که از آن برای دام‌ها تهیه می‌شود یا مواد غذایی که در خاک آلوده رشد می‌کند، آلودگی را از طریق لبنیات و گوشت دام‌ها و سایر مواد غذایی به بدن انسان منتقل می‌کند.

زباله کم تولید کنیم تا خاک زنده بماند

وی ادامه داد: باید توجه داشته باشیم که در محافظت از خاک نقش یک استاد دانشگاه چیست؟ نقش یک کشاورز چیست؟ نقش یک مدیر و مسئول چه قدر است و همه باید در سطح خودشان آموزش ببینند. شاید یک کارمند اداره با خود بگوید که من نقشی در حفاظت از محیط زیست و سلامت خاک ندارم، ولی در منزل و محیط کار خود با تفکیک زباله و کاهش تولید زباله می‌تواند نقش خود را در حفاظت از محیط زیست داشته باشد.

نقشه خاک ایران باید تهیه شود

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بر لزوم قانون‌مند شدن در زمینه محافظت از محیط زیست و خاک تأکید کرد و گفت: در زمینه خاک قانون داریم اما این قانون به درستی اجرا نمی‌شود و بودجه لازم برای اجرای آن تأمین نشده است. برای مدیریت خاک و مراقبت از سلامت خاک ابتدا باید نقشه‌های خاک ایران را تهیه و خاک ایران را مطالعه کنیم؛ مطرح شده که در سال 100 هزار هکتار از خاک را مطالعه و نقشه آن را تهیه کنیم اما اگر همین مقدار محقق شود 180 سال طول می‌کشد که نقشه خاک ایران تهیه شود.

وی از اصحاب رسانه خواست مباحث مربوط به سلامت خاک را مطالبه‌گری کنند و گفت: خاک زیربنای محیط زیست است چراکه بستر محیط زیست خاک است. اگر خاک آلوده شد، آب نیز آلوده می‌شود، اگر خاک آلوده شد به شکل گرد و غبار وارد هوا می‌شود و هوا را آلوده می‌کند، آلودگی خاک، غذا را نیز آلوده خواهد کرد.

گرجی در پاسخ به این سؤال که اگر به همین روند بی‌توجهی به خاک ادامه دهیم، فرزندان آینده ایران در چه شرایطی زندگی خواهند کرد؟ گفت: این مسئله جای نگرانی دارد. البته خوشبختانه همین که قانون خاک تصویب شده یک قدم پیشرفت است. آئین‌نامه‌ها نیز نوشته شده و اداره کل خاک ایجاد شده که اتفاق خوبی است. همچنین مردم تاحدودی آگاه شده و فرهنگ‌سازی صورت گرفته است اما این اقدامات کافی نیست باید قانون خاک 100 درصد اجرا شده و فرهنگ‌سازی تقویت شود.

وی تصریح کرد: مسئولان باید بدانند اگر به مسئله خاک توجه کنند، اقتصاد نیز تقویت خواهد شد. اگر بتوانیم دو برابر برداشت محصول داشته باشیم، اقتصاد کشاورزی ما رونق می‌گیرد و صادرات بیشتر و واردات کمتری خواهیم داشت.

گرجی به این مسئله نیز اشاره کرد که مباحث زیست محیطی در همه جای دنیا به یکدیگر مربوط و بر هم تأثیرگذار هستند و گفت: محیط زیست در همه جای جهان به هم پیوسته است. اگر من در ایران خاک را بد مدیریت کنم، بر مردم آفریقا نیز تأثیر می‌گذارد. اگر مردم آفریقا خاک را بد مدیریت کنند بر شرایط محیط زیستی اروپا نیز تأثیر می‌گذارد و ... بنابراین باید همه مردم و مسئولان در همه جای جهان توجیه شوند و آموزش ببینند و اگر کسی خاک را آلوده کرد باید با او برخورد قانونی شود.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی