یک تصمیم؛ هزاران امید/ اهدای عضو چرخه زندگی را می‌چرخاند

مایلم اعضا و بافت‌های بدنم را در زمان مرگم اهدا کنم، باشد که ادامه زندگی اجزای وجودم، نجات‌بخش زندگی دیگری باشد. من فرزند ایران که سال‌ها دل در گرو کشورم داشته‌ام و عاشقانه مردم سرزمینم را ستایش کرده‌ام، نمی‌خواهم قلب شیدایم را به خاک بسپارم، می‌خواهم آن را به کسی هدیه دهم که به مردمانم عشق بورزد و زهرابه تلخ روزگاران را برایشان شیرین کند. چشم‌هایم طنین نگاه مردمانم است، می‌خواهم با دیدگان او دوباره شاهد هلهله کودکان سرزمینم باشم. مرا به کینه‌های خاک نسپارید زیراکه می خواهم باد صدایم را به گوش فرشته‌ها برساند تا برای سرزمینم دعا کنند.

هر سال با فرا رسیدن 31 اردیبهشت‌‌ماه روز ملی اهدای عضو با هدف اهمیت آموزش تخصصی، عمومی و ترویج فرهنگ اهدای اعضا از موارد مرگ مغزی در تمام مراکز دانشگاهی و درمانی کشور گرامی داشته می‌شود .شعار امسال این روز به «بهبود، ارتقای توسعه و پیشبرد اهداف آموزش عمومی و تخصصی اهدای اعضا از موارد مرگ مغزی» اختصاص یافته است. این در حالی است که تصادفات رانندگی شایع‌ترین علت مرگ مغزی در ایران است و سالانه بین ۱۶ تا ۱۸ هزار مرگ ناشی از تصادف وجود دارد و از این میان، احتمالاً سالانه حدود ۷ تا ۸ هزار مورد مرگ مغزی در کشور داریم که در صورت موافقت خانوده‌ها نصف این تعداد بیماران مرگ مغزی، قابلیت اهدا دارند؛ به طوری که سالانه ۳ تا ۴ هزار مورد مناسب اهدای عضو در ایران داریم، اما در واقع کمتر از یک‌سوم آنها اهدای عضو می‌کنند. پس برای این کار انسان‌دوستانه علاوه بر گرفتن کارت اهدای عضو در وصیت‌نامه هم این مسئله را عنوان کنیم تا شاید جانی را نجات دهیم.

اهدای عضو در افراد مرگ مغزی

کتایون نجفی‌زاده، مدیر عامل انجمن اهدای عضو ایران در گفت‌و‌گو با ایکنا در مورد مرگ مغزی گفت: قلب ما یک عضله است که باید برق به آن وصل شود تا با انقباض ضربان قلب منظم را برای ما ایجاد کند و این برق از یک باتری اتوماتیکی که خداوند در بالای قلب ما قرار داده و از بافت عصبی تشکیل شده که تنها با جابجا کردن یون‌ها امواج الکتریکی تولید می‌شود. این امواج در طول رشته های عصبی در قلب منتشر می‌شوند و این ضربان را ایجاد می‌کنند. این گره برای اینکه این کار را انجام دهد نیاز به اکسیژن دارد و اکسیژن از طریق ریه‌ها می‌رسد ولی ریه‌ها چگونه فعالیت می‌کنند، حتی وقتی که ما خواب هستیم و حواسمان نیست داریم نفس می کشیم. ریه‌ها به طور اتوماتیک از ساقه مغز فرمان نفس می‌گیرند، اگر به هر دلیلی سلول‌های مغزی نتوانند این فرمان را صادر کنند، نفس قطع می‌شود. حال اگر دست من ضربه بخورد ورم می‌کند ولی اگر سر من ضربه بخورد جمجمه چون سخت و استخوانی است و نمی‌تواند ورم کند و در نتیجه فشار داخل جمجمه خیلی بالا می‌رود، از این‌رو تمام رگ‌هایی که از گردن برای خون‌رسانی وارد ساقه مغز می‌شوند، بسته می‌شوند که در اثر این بسته شدن تمام سلول‌های مغز و ساقه مغز از بین می‌روند و عملکردشان به طور کامل و برای همیشه از دست می رود.

تفاوت کما و مرگ مغزی

وی در مورد تفاوت کما و مرگ مغزی افزود: در کما ساختمان سر جایش است اما کار نمی‌کند؛ برای مثال یک نفر قند خونش پایین می‌آید و دچار کما می‌شود. زمانی که به او قند می‌زنند هوشیار می‌شود یعنی ساختمان وجود دارد فقط عمل نمی‌کند. از این‌رو کما با مرگ مغزی کاملا متفاوت است. در مرگ مغزی به دلیل تخریب سلول‌ها راه بر گشت وجود ندارد. اگر 3 روز بعد از بروز مرگ مغزی جمجمه فردی که دچار مرگ مغزی شده است را باز کنیم، ماده‌ متعفن بی‌شکلی می‌بینیم به طوری که دیگر آن مغز پر چین و شکن وجود ندارد.

وی ادامه داد: گاهی اوقات خانواده‌ها می‌گویند اگر ضربه به جمجمه وارد شود، خونریزی مغزی اتفاق بیفتد یا توموری در مغز سریع رشد کند، فشار داخل مغز خیلی بالا می‌رود و همان پدیده‌ای که گفتیم اتفاق می‌افتد و رگ‌ها بسته می‌شوند و سلول‌های مغزی می‌میرند، پس قلب چکار می‌کند. چون مرکز تنفس در ساقه مغز است پس نفس قطع می‌شود. قلب چکار می‌کند، باتری اتوماتیک هم نیاز به اکسیژن دارد تا تپش را انجام دهد. در واقع قلب خاصیت شگفت انگیزی دارد و آن این است که مانند یک خازن وقتی که اکسیژن قطع شد 6 تا 8 دقیقه هنوز ضربانش را ادامه دهد و بعد از قطع تنفس همچنان ضربانش را ادامه می‌دهد و این فرصت طلایی برای این است که لوله گذاشته شد و تنفس مصنوعی برای آن فرد ایجاد شود تا بتوانیم به آن گره اکسیژن برسانیم تا گره تپش قلب خودش را ادامه دهد و در نتیجه گردش خون ادامه پیدا کند. زمانی که گردش خون ادامه پیدا می‌کند منجر به این می‌شود که اعضای بدن فاسد نشوند.

واقعیت هایی در باره مرگ مغزی

مدیر عامل انجمن اهدای عضو ایران یادآوری کرد: خانواده‌ای که عزیزشان دچار مرگ مغزی شده به ما می‌گوید ما دار و ندارمان را می‌فروشیم تا دستگاه تنفس مصنوعی خریداری کنیم و به عزیزمان دائما اکسیژن بدهد تا قلبش تپش داشته باشد. این در حالی است که همه می‌دانیم بافت مرده را باید از بدن جدا کرد. درست مثل کسی که پایش دچار قانقاریا شده و می‌گویند پا را باید قطع کرد وگرنه عفونت به خون می‌رسد. در واقع این عفونت نیست بلکه مواد سمی است که بافت از مرده آزاد می‌شود و همه سلول‌های بدن را از بین می‌برد. کسی که بافت مرده به بدنش وصل است محکوم به فناست و حتما باید آن عضو جدا شود یا در مرگ مغزی که آن عضو نمی‌تواند جدا شود و سموم از مغز متلاشی شده درون مایع دور نخاع و مغز و همچنین وارد رگ‌ها می‌شوند. نه تنها در تمام بدن گسترش پیدا می‌کنند بلکه باعث از بین رفتن تمام سلول.های بدن می‌شوند. فردی که دچار مرگ مغزی شده محکوم به فناست؛ از چند دقیقه قبل از مرگ مغزی تا حداکثر دو هفته آن فرد محکوم به فناست. فردی که دچار مرگ مغزی شده است را نمی‌توان نگهداری کرد. متخصصان ای‌سی‌یو معتقدند: بیمارانی که دچار مرگ مغزی شده‌اند 6 تا 7 برابر سایر بیماران دیگر سختی نگهداری دارند. چون فرمانده بدن از بین رفته و سموم در داخل بدن آزاد شده‌اند، عملکرد همه اعضای بدن را بهم می‌زند؛ از این‌رو نگهداری فردی که دچار مرگ مغزی شده، بسیار دشوار است.

نزدیکان فردی که دچار مرگ مغزی شده است این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا باید اعضای یک فرد مبتلا به مرگ مغزی را نگهداری کنیم با توجه به اینکه آن فرد محکوم به فناست. از اعضای این فرد برای بیماران نیازمند پیوند که راهی بجز تعویض ندارند استفاده می‌کنیم تا آنها را از مرگ حتمی نجات دهیم. برای این کار نیاز به رضایت خانواده فرد داریم. اگر خانواده رضایت بدهند باید بدانند مرگ مغزی چیست. در واقع مرده‌هایی هستند که قلبشان به کمک دستگاه از چند روز تا دو هفته به کمک دستگاه و دارو ها تپش می‌کند. برای اینکه بتوانیم به این افراد ثابت کنیم که عزیزشان فوت کرده است وقت زیادی صرف می‌شود. به بسیاری از خانواده‌ها در لحظه حادثه اطلاعات داده می‌شود و با این پدیده علمی آشنا می‌شوند که نباید اینگونه باشد. زمان رضایت‌گیری باید خیلی کوتاه باشد که اعضا هدر نروند و افراد بیشتری نجات پیدا کنند. پس باید در مورد مرگ مغزی فرهنگسازی انجام شود.

آمار ها چه می‌گویند

نجفی‌زاده با بیان این مطلب که از سه هزار رگ مغزی مناسب اهدا در سال فقط حدود هزار مورد به اهدای عضو منجر می‌شود، گفت: این در حالی است که سایر موارد بدون استفاده باقی می‌مانند. هر مرگ مغزی 8 عضو قابل اهدا دارد که شامل قلب، دو ریه، دو کلیه، لوزالمعده، کبد و روده می‌شود که این اعضا می‌توانند نجات‌بخش باشند، هر چقدر که خانواده دیرتر رضایت دهد اعضای کمتری قابل استفاده هستند. اگر فرض کنیم هر فرد واجد شرایط، دارای سه عضو قابل اهدا باشد و خانواده او فقط به همین تعداد رضایت دهند، این بدان معناست که سالانه حدود شش هزار عضو ارزشمند انسانی به خاک سپرده می‌شود. بنابراین باید فرهنگ‌سازی را به حدی ارتقا داد و سیستم اهدای عضو کشور را به گونه‌ای دقیق و کارآمد مدیریت کرد که هیچ عضو ارزشمندی بدون استفاده باقی نماند چراکه در این میان، افراد زیادی ممکن است به دلیل نبود دسترسی به عضو مورد نیاز جان خود را از دست بدهند.

وی افزود: بیش از 25 هزار نفر بیمار در لیست انتظار انواع پیوندهای عضو قرار دارند و این بیماران هر لحظه رنج می‌کشند و در انتظار اهداکننده هستند. طبق بررسی‌های انجام شده روزی 10 تا 12 نفر از بیماران بدلیل نرسیدن عضو پیوندی در کشور جانشان را ازدست می‌دهند و روزی 10 تا 12 نفر یعنی سالی 3 تا 4 هزار نفر؛ یعنی حدود شش هزار عضو سالم انسانی داشتیم که زیر خاک می‌روند و حدود چهار هزار بیمار نیازمند پیوند داشتیم که به دلیل نرسیدن عضو پیوندی هر سال فوت می‌کنند.

تأیید مرگ مغزی

مدیر عامل انجمن اهدای عضو ایران با اشاره به این مطلب که کشور ما در زمینه اهدای عضو در دنیا رتبه ۳۱ و در آسیا رتبه‌ی اول را دارد که این مسئله به لطف فتوای حضرت امام در سال 1368 بوده است که موانع مذهبی برسر اهدای عضو ایران برداشته شد، تصریح کرد: فرآیند تأیید مرگ مغزی با سختگیری‌های فراوان همراه است به‌گونه‌ای که احتمال اشتباه در آن وجود ندارد. برای تأیید مرگ مغزی، چهار پزشک متخصص باید آن را تأیید کنند و پس از آن، یک پزشک متخصص پزشکی قانونی نیز تشخیص آنها را مجددا بررسی و تأیید می‌کند. علاوه بر این، دو مرتبه نوار مغزی بیمار ثبت می‌شود در نتیجه، امکان بروز خطا در این فرآیند وجود ندارد. به هر حال اهدای عضو در ایران، با وجود ظرفیت‌های بالای پزشکی و انسانی همچنان با موانع متعددی مواجه است. با این وجود، با آموزش، اصلاح قوانین و تقویت زیرساخت‌ها می‌توان این شکاف را پر کرد. هر تصمیم برای اهدای عضو نه ‌تنها جان یک انسان را نجات می‌دهد بلکه امیدی تازه به جامعه تزریق می‌کند. با وجود رایگان بودن فرآیند اهدای عضو و پوشش هزینه‌های بیمارستانی توسط وزارت بهداشت، کمبود داروهای مورد نیاز بیماران پیوندی، به‌ویژه در مقاطع زمانی خاص یکی از مشکلات جدی در این خصوص است. این در حالی است که رایگان بودن این فرآیند، بحث خرید و فروش برخی اعضا همچون کلیه در بازار سیاه را دو چندان می‌کند و متأسفانه شاهد چنین اتفاقاتی نیز هستیم. تمام هزینه‌های پیوند اعضا برعهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است؛ بدین معنا که کشور ما یکی از معدود کشورهایی است که در آن امکان دریافت پیوند عضو برای فقیر وغنی یکسان فراهم شده است.

فرآیند اهدای عضو

آگاه شوید و تصمیم بگیرید

آگاهی از فرآیند: ابتدا باید از اهمیت اهدای عضو و تأثیر آن بر زندگی بیماران نیازمند پیوند عضو آگاه شوید. این اطلاعات می‌تواند شامل آگاهی از اینکه اعضای بدن شما بعد از مرگ می‌تواند جان چندین نفر را نجات دهد باشد.

تصمیم‌گیری شخصی: تصمیم بگیرید که آیا مایل به اهدای اعضای بدن خود پس از مرگ هستید یا خیر. این تصمیم ممکن است سخت باشد، اما به یاد داشته باشید که اهداکنندگان عضو می‌توانند جان‌های بسیاری را نجات دهند و به خانواده‌های نیازمند امید و زندگی بدهند.

ثبت‌نام در بانک اهدای عضو

اگر تصمیم به اهدای عضو گرفتید، اولین گام این است که خود را در بانک اهدای عضو ثبت‌نام کنید. در ایران، این فرآیند از طریق سازمان اهدای عضو و بیمارستان‌ها انجام می‌شود.

برای ثبت‌نام، می‌توانید به یکی از مراکز ثبت‌نام اهدای عضو مراجعه کرده و یا از طریق سایت‌های رسمی و اپلیکیشن‌های مربوطه اقدام کنید. در این فرآیند، شما اطلاعات خود را ثبت می‌کنید و موافقت خود را با اهدای اعضای بدن پس از مرگ اعلام می‌کنید

مراجعه به مراکز درمانی برای دریافت کارت اهدای عضو

پس از ثبت‌نام، معمولاً یک کارت اهدای عضو به شما داده می‌شود. این کارت بیانگر تصمیم شما به اهدای اعضای بدن است. بهتر است این کارت را همیشه به همراه خود داشته باشید تا در صورت بروز حادثه، پزشکان و خانواده‌تان از تصمیم شما مطلع شوند.

اطلاع‌رسانی به خانواده و عزیزان پس از ثبت‌نام

لازم است که خانواده و عزیزان خود را در جریان تصمیم خود قرار دهید. این کار باعث می‌شود که در صورت بروز حادثه یا فوت، خانواده از خواسته شما آگاه باشند و فرآیند اهدای عضو سریع‌تر و بدون ابهام انجام شود.

اگر شما در زندگی پیش از مرگ تصمیم به اهدای عضو گرفته باشید، این تصمیم باید از طرف خانواده تایید شود. پس اطلاع‌رسانی دقیق به آن‌ها بسیار مهم است.

مراجعه به مراکز تخصصی اهدای عضو(در صورت فوت)

در صورتی که شما در حین زندگی خود تصمیم به اهدای عضو گرفته باشید، پس از فوت‌تان باید به مراکز تخصصی اهدای عضو اطلاع داده شود تا مراحل اهدای اعضای بدن آغاز شود.

این مراکز معمولاً هماهنگی‌های لازم را برای انتقال شما به بیمارستان‌های تخصصی پیوند اعضا انجام می‌دهند.

اعلام رضایت خانواده در صورت فوت

اگر فرد تصمیم به اهدای عضو گرفته است، خانواده باید رضایت خود را برای انجام این فرآیند اعلام کنند. اگر فرد پیش از مرگ به صراحت تصمیم به اهدای اعضا گرفته باشد، تایید خانواده برای انجام عمل الزامی است.

گزارش از بیتا مهدوی