3 سؤالی که باید در روز عرفه از خود بپرسیم

عرفه روز بزرگی است؛ شاید این تصور در عموم مردم وجود داشته باشد که مسئله عرفه صرفاَ به دوران ظهور اسلام و برگزاری مناسک حج مرتبط است اما حقیقت این است که صحرای عرفات از قبل از زمان هبوط حضرت آدم و حوا به زمین وجود داشته و پس از 200 سال سرگردانی، حضرت آدم و حوا در صحرای عرفات همدیگر را دیدند و شناختند و در همین محل توبه آنها پذیرفته شد.

سرزمین عرفات را سرزمین شناخت می‌نامند اما چرا؟ قرار است حجاج در این صحرا و عموم مردم در این روز چه چیزی را بشناسند و به چه شناختی برسند؟ ایکنا برای دریافت پاسخ این پرسش محوری، با حجت‌الاسلام مرتضی عباسیان، مبلغ دینی و فعال فرهنگی و رسانه‌ای گفت‌وگو کردیم.

وی در پاسخ به این سؤال که قرار است در روز عرفه چه شناختی حاصل شود، گفت: اگر به تاریخچه عرفه مراجعه کنیم، طبق روایات، روز عرفه روزی است که توبه حضرت آدم پذیرفته شد. داستان از این قرار بود که حضرت آدم نباید آن میوه ممنوعه را می‌خورد؛ البته نمی‌گوییم با این کار فعل حرام انجام داد، بلکه عمل مکروهی مرتکب شدند، یعنی ترک اولی کردند. طبق روایت حضرت آدم و حوا علیه‌السلام در روی زمین از هم جدا بودند و حضرت آدم ۲۰۰ سال گریه کرده و از خدا طلب بخشش کردند؛ وقتی روز عرفه رسید، توبه حضرت آدم پذیرفته شد و خداوند جبرئیل را فرستاد و گفت: «جبرئیل، برو به آدم بگو که اگر می‌خواهد توبه کند، بیاید و متوسل شود».  

وی به روایتی از کتاب «فاطمه‌الزهرا» اثر علامه امینی اشاره کرد و گفت: در این کتاب آمده که وقتی خدا آدم را خلق کرد، آدم دید که همه ملائکه به او سجده می‌کنند. پس گفت: «عجب مقام بالایی دارم، آیا کسی بالاتر از من هست؟» اما وقتی سرش را بالا آورد، دید در ساق عرش پنج نفر در حال رکوع هستند. پرسید: «خدایا، اینها چه کسانی هستند؟» خداوند فرمود: «این‌ها پنج نفر از فرزندان تو هستند که در آینده به دنیا خواهند آمد» سپس اضافه کرد: «اگر این‌ها نبودند، تو نبودی، زمین و آسمان خلق نمی‌شد. همه‌چیز برای وجود این‌ها آفریده شد».

اولین روضه امام حسین(ع) در صحرای عرفات خوانده شده

حجت‌الاسلام مرتضی عباسیان اضافه کرد: پس از ترک اولای حضرت آدم و 200 سال گریه ایشان، در روز عرفه حضرت جبرئیل آمد و اسماء متبرکه را به او یادآوری کرد. یعنی گفت: «بگو: اِلهی یا حَمیدُ بِحَقِّ مُحَمَد یا عالیُ بِحَقِّ علی یا فاطِرُ بِحَقِّ فاطمه یا مُحْسِنُ بِحَقِّ الحسن یا قدیمَ الاِحسان بِحَقِّ الحُسَیْن». جبرئیل وقتی به نام امام حسین(ع) رسید گریه کرد و حضرت آدم دلیل این گریه را سؤال کرد که حضرت جبرئیل به دستور خدا، داستان اباعبدالله الحسین علیه‌السلام را برای او تعریف کرد و اولین روضه عالم در صحرای عرفات، با حضور حضرت آدم و حضرت جبرئیل خوانده شد. یعنی اولین روضه‌خوان امام حسین(ع) حضرت جبرئیل بود و اولین گریه کن امام حسین(ع) حضرت آدم.  

عرفه یعنی روز عاشقی

وی با تأکید بر اینکه حضرت آدم در صحرای عرفات، در روز عرفه، به شناخت و معرفت خدا رسید، گفت: اگر کسی خدا را بشناسد، عاشق خدا می‌شود. به قول قیصر امین‌پور: چرا عاقلان را نصیحت کنیم؟/ بیایید از عشق صحبت کنیم/ اگر عشق خود علت اصلی است/ چرا بحث معلول و علت کنیم. عرفه یعنی روز عاشقی؛ روزی که عقل دیگر کاری نمی‌تواند کند و کار به مسیر عشق و محبت‌ورزی می‌رسد. لذا، روز عرفه به عنوان روز شناخت نامگذاری شد، چون حضرت آدم در آنجا به درجه عالی شناخت خود و خدایش رسید. حاجیان در صحرای عرفات و ما در روز عرفه باید تلاش کنیم تا خدا را بیش از پیش بشناسیم.  

این فعال فرهنگی و رسانه‌ای در پاسخ به این سؤال که این شناخت چطور حاصل می‌شود؟ گفت: با مطالعه در آفاق و انفس، با تأمل در مخلوقات خدا و عالم خلقت. انسان می‌تواند به‌طور کلی متوجه شود که این عالم خالقی دارد و این خالق از خلقت بشر هدفی داشته است.   

وی در ادامه به محتوای دعای عرفه امام حسین(ع) اشاره کرد و با خاطرنشان کردن این مطلب که اباعبدالله الحسین علیه السلام دعای عرفه را در سال قبل از واقعه کربلا خوانده‌اند، یعنی این دعا مربوط به آخرین سالی نیست که امام حسین(ع) در مکه بودند، بلکه مربوط به سال ۵۹ هجری است، گفت: در سال ۶۰ که امام حسین(ع) از مکه خارج و به سمت عراق و کوفه حرکت کردند، در روز عرفه در عرفات حضور نداشتند تا این دعا را بخوانند. بنابراین باید توجه داشت که این دعا مربوط به یک سال قبل از واقعه عاشوراست.

چرا امام حسین(ع) در دعای عرفه از جسم انسان سخن می‌گوید

حجت‌الاسلام عباسیان ادامه داد: امام حسین(ع) در این دعا از خلقت خدا صحبت می‌کنند و به توصیف آن می‌پردازند. ایشان از خلقت انسان و مسائلی سخن می‌گویند که امروزه دانشمندان علوم پزشکی و علوم تجربی می‌توانند آنها را درک کنند. اگر عبارات دعا را بررسی کنید، می‌بینید که امام حسین(ع) از رگ‌ها، لایه‌های پوست و اعضای بدن انسان سخن می‌گویند. حتی برخی این دعا را به صورت تصویری هم طراحی کرده‌اند امام حسین(ع) در این دعا از چشم، دست و دیگر اعضای بدن انسان سخن گفته‌اند گویی که می‌خواهند مردم را به شناخت جسم و وجود خودشان برسانند. وقتی انسان این ظرافت‌ها را می‌بیند، پی می‌برد که چه موجود دقیق و ظریفی است و خداوند با چه دقتی او را آفریده است. وقتی این مطالب در خصوص جسم انسان را می‌خوانیم به عظمت خداوند پی می‌بریم. 

وی ادامه داد: امام حسین(ع) بیشتر بر روی انسان مانور می‌دهند، چون انسان اشرف مخلوقات است. همانطور که ضرب‌المثل می‌گوید «چو صد آید، نود هم پیش ماست»، امام(ع) به توضیح عجایب خلقت می‌پردازند. اگر بخواهیم شناختمان از خالق افزایش یابد، باید مخلوقاتش را بررسی کنیم. امام(ع) از اشرف مخلوقات صحبت می‌کنند تا انسان با شناخت مخلوق به عظمت خالق پی ببرد.

مقدمه عبادت و بندگی، شناخت است

امام جماعت مسجد پنبه‌چی تصریح کرد: امام حسین(ع) از این طریق به معرفی خدا می‌پردازند. اولین مرحله، شناخت خداست. وقتی کسی خدا را شناخت، او را عبادت هم می‌کند. روایتی از امام حسین(ع) داریم که در مسیر کربلا فرمودند: «مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِيَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ؛ خداوند خلق را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند و وقتی خدا را شناختند، او را عبادت می‌کنند». بنابراین مقدمه عبادت و بندگی، شناخت است. این تفسیر آیه 56 سوره ذاریات است که می‌فرماید: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ؛ و جن و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا بپرستند».

میوه شناخت عبادت است

وی ادامه داد: وقتی سؤال می‌شود که آیا خدا به عبادت ما نیاز دارد، پاسخ این است که خیر، بلکه هدف این است که انسان به مرحله‌ای از شناخت برسد که میوه این شناخت، عبادت شود. وقتی کسی درخت سیب می‌کارد، هدفش خود درخت نیست، بلکه میوه آن است. خداوند می‌فرماید: من انسانی خلق کرده‌ام که به مرحله عبودیت برسد. اگر انسان به مقام بندگی برسد مصداق این شعر می‌شود که: «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند/ بنگر که تاچه حد است مقام آدمیت». این حدیث قدسی است که می‌فرماید: «عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی؛ بنده من، مرا عبادت کن تا تو را مانند خود قرار دهم». یعنی من خلق می‌کنم و تو هم مانند من خلق کنی.

خداوند مطیع کسی است که از او اطاعت کند

این فعال فرهنگی به بیان خاطره‌‌ای از مرحوم آیت‌الله حق‌شناس(ره) پرداخت و گفت: ایشان در مدرسه امین‌الدوله حجره‌ای داشتند، بر سردر این حجره نوشته بودند: «انا مطیع لمن اطاعنی؛ (من [خدا] مطیع کسی هستم که از من اطاعت کند». این جمله بسیار عمیق است؛ خداوند نمی‌گوید انسان باید عبادت کند تا قدرت من(خداوند) بیشتر شود، بلکه می‌فرماید اگر می‌خواهی به بالاترین درجه کمال برسی، باید از طریق عبادت به این مقام برسی. امام حسین(ع) نیز تأکید می‌کنند که رسیدن به این مقام والا نیازمند شناخت است.

وی اظهار کرد: روز عرفه روزی است که باید به آن توجه ویژه داشت. نکته مهم دیگر این است که زمان‌ها و مکان‌ها در تربیت انسان تأثیرگذارند. مثلاً اگر این امکان را داشتید در روز عرفه به کربلا بروید، چراکه خود این سرزمین نیز ویژگی‌ها و تأثیر خاصی بر شناخت انسان دارد.

حجت‌الاسلام عباسیان به عموم مردم توصیه اکید کرد که حتماً به مراسم قرائت دعای عرفه بروند و افزود: اگر کسی نتوانست به مراسم قرائت دعای عرفه برود، حداقل یک صفحه از این دعا را بخواند. بیشتر مردم ایران سواد دارند، پس می‌توانند ترجمه این دعا را هم بخوانند و در معانی آن تفکر کنند. حتی کسانی که سواد ندارند می‌توانند از دیگران بخواهند برایش این دعا را بخواند و معنی کند و بعد بر روی معانی آن فکر کند. 

مراقب باشیم مورد مواخذه آیه أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ قرار نگیریم  

وی هشدار داد که مراقب باشیم مورد مواخذه این آیه قرآن که می‌فرماید: «أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ» قرار نگیریم و افزود: قرآن کریم ما را به تدبر و تفکر دعوت می‌کند. تفاوت اصلی انسان با حیوانات در قدرت تعقل و تفکر است. هر وقت کسی خواست انسانی را از مقام انسانیت تنزل دهد قدرت فکر و اندیشه را از او می‌گیرد. اسلام روزهای خاصی مانند شب قدر را معرفی کرده و می‌فرماید: «افضل العباده التفکر؛ برترین عبادت تفکر است». حتی مباحثه علمی در شب قدر از خواندن دعای جوشن کبیر با حضور قلب ارزشمندتر است. 

حجت‌الاسلام عباسیان به عموم مردم به ویژه حجاج توصیه کرد، فکر کنند؛ یک ساعت تفکر از سال‌ها عبادت با فضیلت‌تر است. چون اگر فکر کنید حتماً به خدا می‌رسید. دعای عرفه را بخوانید و در معانی آن تفکر کنید. حتی اگر حال این را نداشتید که دعای عرفه را بخوانید برای چند ثانیه به این سؤالات فکر کنید: از کجا به این دنیا آمده‌ام؟ مقصود از آفرینش من چیست؟ به کجا خواهم رفت؟ خداوند نیز در روز عرفه به ما کمک می‌کند تا شناختمان کامل‌تر شود. روایتی داریم که می‌گوید خداوند در روز عرفه اول به زوار امام حسین(ع) نگاه می‌کند، سپس به حجاج در عرفات. پس هر کسی می‌تواند خود را به کربلا برساند. مردم تهران می‌توانند به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) نیز مشرف شوند چراکه در احادیث آمده است هر کسی مزار عبدالعظیم در ری را زیارت کند همانند این است که مزار امام حسین(ع) را زیارت کرده است. 

وی در پایان گفت: می‌توان امام حسین(ع) را از دور یا نزدیک زیارت کرد. می‌توانید در روز عرفه خود را با خواندن زیارت امام حسین(ع) زائر آن حضرت کنید و مطمئن باشید که امام حسین(ع) و حضرت زهرا(س) به شما توجه می‌کنند. به یاد داشته باشید که حضرت آدم(ع) ۲۰۰ سال گریه کرد تا خداوند با توسل به امام حسین(ع) و خواندن روضه ایشان توبه‌اش را پذیرفت، اما ما با همه آلودگی‌هایمان این توفیق را داریم که به اباعبدالله متوسل شویم. 

گفت‌وگو از زهرا ایرجی