اعمال شب و روز عید قربان

فردا عید قربان است و هر یک از ما دلبستگی به غیر ذات باری‌تعالی داریم که می‌توانیم آن را قربانی در راه معبود کنیم؛ امشب می‌تواند یک آغاز باشد برای همه ما که اسماعیل‌هایمان، خدای یگانه را از ما ربوده است. امشب می‌تواند عید باشد، عیدی به وسعت تمام عمر، اگر بخواهیم؛ اگر چاقوی اراده را تیز کرده باشیم و فقط بالا رفتن از قله عبودیت را بطلبیم.

فردا عید قربان است. هر یک از ما به قدر خواهش و تمنای دلمان می‌توانیم از این عید عظیم بهره‌مند شویم اما برای قرار گرفتن در این مسیر پیشوایان ما اعمال، دعاها و نمازهای مستحبی برای شب و روز عید قربان توصیه کرده‌اند که به قدر توان و استقامت ما، می‌توانند در رسیدن به نتیجه مطلوب یاری رسانمان باشند. 

اعمال شب عید قربان

شب عید قربان از شب‌های پربرکت و از چهار شبی است که شب‌زنده‌داری در آن‌ها مستحب است و درهای آسمان در این شب باز است و زیارت امام حسین(ع) و دعای «یَا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِیَّةِ» که در اعمال شب جمعه گذشت در این شب مستحب است.

مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی برای مراقبت شب عید قربان با ذکر روایتی از امام صادق(ع) می‌نویسد: حضرت علی(ع) دوست داشت چهار شب در سال خود را فارغ کند؛ یکی شب اول رجب، دیگری شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان. البته ممکن است منظور از فراغت، فراغت برای عبادت در آن با زنده نگه داشتن آن باشد. بلکه به قرینه احادیث مشابه ظاهرا منظور همین است. زنده نگه داشتن آن عبارت از فارغ ساختن نفس، قلب و اعضای بدن در خدمت به خداوند است، به این صورت که دل او در یاد خدا بوده، بدنش مشغول فرمانبرداری و عبادت خدا بوده و در طول شب هیچ چیزی حتی مناجات او را از خداوند غافل نکند مگر این که مشغول شدن به این مناجات نیز برای خدا و بخاطر او باشد که این مطلب اولین درجه مراقبت است.

وی همچنین روایت دیگری از امام ششم نقل کرده و در اهمیت زیارت امام حسین(ع) در شب عید قربان می‌نویسد: کسی که امام حسین(ع) را در یکی از سه شب زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد. راوی پرسید کدام شب‌ها و امام فرمود شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه شعبان.

اعمال روز عید قربان

غسل کردن 
غسل کردن است که به گفته مرحوم «علامه مجلسی»، غسل در آن روز سنّت مؤکّد است تا آن جا که بعضی از علما آن را واجب دانسته‌اند.

نماز عید قربان
نماز عید قربان است و نحوه انجام آن، به همان کیفیتی است که در نماز عید فطر گفته شد و نماز عید قربان در زمان غیبت امام(ع) مطابق مشهور فقهای عظام، سنت مؤکد است. (خواه به صورت جماعت خوانده شود یا فرادی).

دعای ویژه عید قربان
مستحب است دعاهایی را که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده است بخواند. به فرموده مرحوم «علاّمه مجلسی»، بهترین دعاها، دعای چهل و هشتم «صحیفه کامله سجادیه» است که اولش این است: أللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَک و اگر دعای چهل و ششم را نیز بخواند بهتر است. خواندن دعای ندبه در این روز و سایر اعیاد مستحب است.

قربانی کردن 

قربانی کردن در این روز برای همه مستحبّ مؤکّد است و بسیار سفارش شده است، تا آن جا که برخی از علما آن را بر کسانی که توانایی دارند واجب دانسته‌اند و مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت آن بخورد. و نیز مستحب است هنگام قربانی این دعا را که از امام صادق(ع) نقل شده است بخواند: «من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان‌ها و زمین را آفریده، من در ایمان خود خالصم و از مشرکان نیستم. نماز و قربانی و زندگی و مرگم برای خداوندی است که پروردگار جهانیان است. شریکی برای او نیست. من به این برنامه مأمور شدم و از مسلمانانم. خدایا از تو و برای توست. به نام خدا و خداوند بزرگتر است. خدایا از من قبول فرما». البتّه اگر به نیت چند نفر قربانیِ مستحب انجام شود، بگوید: «اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّا»

بسیار مناسب است افراد توانگر، در این روز قربانی کنند و اکثر آن را به فقرا و نیازمندان انفاق کنند و به همسایگان و آشنایان نیز بدهند. در روایتی است که امام صادق(ع) فرمود: «امام علی بن‌الحسین(ع) و امام باقر(ع) گوشت قربانی را سه قسمت می‌کردند؛ یک قسمت آن را به همسایگان می‌دادند و یک قسمت آن را به نیازمندان و قسمت سوم را برای اهل خانه نگه می‌داشتند».

تکبیرات مشهور

برای کسانی که در این ایام توفیق حضور در مراسم حج و صحرای «منی» را دارند، بعد از 15 نماز این تکبیرها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم; ولی کسانی که در آن جا نیستند، بعد از ۱۰ نماز آنها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز کرده، تا نماز صبح روز دوازدهم، و آن تکبیرها مطابق روایت کتاب شریف «کافی» چنین است: «اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکْبَرُ عَلی؛ خدا بزرگتر از توصیف است معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است و ستایش خاص خداست خدا بزرگتر است» بر آنچه «ما هَدانا اَللهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاَنعامِ; وَ الْحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما أبْلانا؛ ما را راهنمایی کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزی‌مان کرد از چهار پایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خداست برای آن که آزمود ما را». حداقل این تکبیرها را بعد از نماز در این ایّام، یکبار بگوید اما اگر تکرار کند، بهتر است، و حتی اگر بعد از نوافل نیز بگوید خوب است.