دستیابی به مرجع رسانه‌ای صحیح؛ مهمترین وظیفه مردم در شرایط جنگی

موضوع سواد رسانه‌ای به ویژه در شرایط بحرانی و جنگی مقوله‌ای بسیار مهم و تأثیرگذار است که حتی ممکن است گاهی سرنوشت جنگ‌ها و بحران‌های مختلف را تغییر دهد. مردم باید در چنین شرایطی که دشمنان به دنبال القای تفکرات و محتواهای دلخواه خود به ایشان هستند، به خوبی نسبت به دریافت اطلاعات صحیح و متقن از مراجع رسانه‌ای مورد اعتماد اقدام کرده و زمینه را برای آگاهی و شناخت جامعه از حقایق فراهم کنند.  

امروز جنگ شناختی و عملیات روانی دشمن نکته بسیار مهمی است که باید همواره از سوی مردم و مسئولان جدی گرفته شود. دشمن از هر ابزاری به ویژه در حوزه رسانه‌ای و مجازی استفاده می‌کند تا بتواند اهداف خود را به دست آورد. لذا مردم و مسئولان باید به خوبی هوشیار بوده و اجازه ندهند تا دشمنان به اهداف خود در این زمینه دست پیدا کنند. 

حجت‌الاسلام علی نوریجانی، رئیس باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای ایران در گفت‌وگو با ایکنا، به اهمیت موضوع فضای رسانه و سواد رسانه‌ای در شرایط جنگی و بحرانی اشاره کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. 

ایکنا ـ چرا سواد رسانه ای در شرایط جنگی از اهمیت بسزایی برخوردار است؟ 

«مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا؛ از ميان مؤمنان مردانى‏ هستند كه به آنچه با خدا عهد بستند، صادقانه وفا كردند، برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى از آن‌ها در همين انتظارند و (هرگز عقيده خود را) تبديل نكردند». امروز جامعه ایران اسلامی در شرایط جنگی یا شرایطی که علمای حوزه جامعه‌شناسی و مدیریت از آن به عنوان شرایط ابهام نیز یاد می‌کنند، قرار دارد. 

در شرایط ابهام تمامی امور مربوط به افراد و جامعه متفاوت است. یکی از ویژگی‌های این شرایط این است که انسان‌ها در آن تلاش می‌کنند تا به هم نزدیکتر شده و به قول معروف به ید واحد تبدیل شوند. البته ممکن است که افراد جامعه حتی اختلافاتی به لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... داشته باشند، اما همگی در شرایط ابهام تلاش می‌کنند تا این اختلافات را کنار گذاشته و به ید واحد تبدیل شوند تا بتوانند شرایط ابهام را پشت سر گذارند. 

همگی باید بدانیم که در شرایط جنگی که کاملا با شرایط عادی جامعه متفاوت است، نوعی هنجارها و باید و نبایدهایی برای مردم و مسئولان وجود دارد که باید رعایت شوند. لذا آحاد مردم در این زمینه موظف هستند تا وظایف خود را به خوبی انجام دهند. یکی از حوزه‌هایی که در شرایط جنگی و بحرانی باید به صورت ویژه بدان پرداخت، حوزه سواد رسانه است. افراد جامعه باید تا جایی که ممکن است مطالب و محتواهای منتشر شده را پیگیری کرده و مطمئن باشند که پیام‌های رسانه‌ای از سوی چه کسانی، با چه هدفی و برای دستیابی به چه نتیجه‌ای تولید می‌شوند.

قاعدتا در شرایط جنگی سمت و سوی رسانه‌ای که از آن یاد شد، به سمت قوم غالب است، یعنی هر یک از طرفین جنگ که احساس می‌کند باید به طرف دیگر غلبه پیدا کند، تلاش وافری دارد تا پیام‌های رسانه‌ای را در جهت منویات خود تولید و منتشر کند. اولین وظیفه مردم در این زمینه این است که یک مرجع رسانه‌ای برای خود در نظر گیرند. اگر قرار باشد تا در شرایط جنگی، هر کسی به خودی خود همه‌چیز دان بوده و سعی کند تا در هر موردی وارد شده و اظهار نظر کند، به قول عوام جامعه، در حال ریختن بنزین بیشتر بر روی آتش است. این مسئله حتی ممکن است که گاهی اوقات موجب ایجاد آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیر به جامعه شود.

بنابراین، آحاد جامعه باید در شرایط جنگی به دنبال مرجع رسانه‌ای صحیح و متقنی برای خود باشند. در این شرایط مردم باید دائما با خود تمرین کنند که لزومی ندارد تا در هر زمینه‌ای اظهار نظر کرده و پاسخ هر سؤالی را بدهند. مردم باید بدانند که در این شرایط لزومی ندارد که هر پیام و مطلبی که به ایشان رسید را بدون بررسی و اطلاع از صحت و سقم آن در اختیار دیگران قرار دهیم. نباید اجازه دهیم که دروازه باورهایمان آن‌چنان باز باشد که هر چیزی را بدان راه داده و آن‌ها را بپذیریم. 

مسئولان جامعه نیز باید پیام‌ها و اخبار را بدون جهت‌گیری در اختیار افکار عمومی قرار دهند. مردم اغلب در فضای ابهام انتظار دارند تا دیگران از ایشان پشتیبانی عاطفی، روانی و خبری کنند و سعی کنند تا شرایط نابه‌‎هنجاری که جامعه در آن قرار دارد را به سمت شرایط عادی سوق دهند. لذا مردم انتظار دارند تا مسئولان اخبار و پیام‌ها را به موقع و پیش از آنکه روایت اولی از وقایع ارائه شود، در اختیار افکار عمومی جامعه قرار دهند. البته انجام چنین فعالیتی در شرایط جنگی، دشواری‌ها و سختی‌های خاص خود را دارد. برخی از اخبار مشمول خبر مفید نبوده و برعکس ممکن است مشمول اطلاعات مضر باشند. لذا نباید این اطلاعات در اختیار همگان قرار گیرند. بنابراین، مسئولان باید اخبار دقیق و متقن را پیش از شکل‌گیری روایت اول در ذهن مردم، به ایشان منتقل کنند. 

طی روزهای گذشته و در شرایط جنگی ایجاد شده در کشور نمره رسانه‌های داخلی نمره قابل قبولی است؛ چراکه آن‌ها توانسته‌اند تا اخبار را به موقع در اختیار جامعه قرار داده و روایات‌های مختلف را کنترل کنند تا هر خبری که مشمول اطلاعات مضر است را در اختیار مخاطبان نگذارند. این فعالیت دقیق اهالی رسانه در کشور باعث شده تا ذهن مردم مشوش نشده و احساس ترس نداشته باشند. امروز با بیانیه‌هایی که مجموعه‌های نظامی در اختیار مخاطبان خود قرار داده و ایشان را به صورت لحظه‌ای در جریان اخبار می‌گذارند، زمینه برای جلوگیری از ایجاد تنش در جامعه فراهم شده و مردم را در فضای آرامش و اطمینان قرار می‌دهد. 

ایکنا ـ مردم در شرایط بحرانی و جنگی امروز جامعه چه وظایفی در حوزه رسانه بر عهده دارند؟ 

مهمترین وظیفه مردم در حوزه رسانه‌ای این است که ابتدا بدانند که نمی‌دانند؛ یعنی باور داشته باشند که از بسیاری از امور آگاهی ندارند. مردم در شرایط جنگی باید برخی از باید و نبایدها را به خوبی رعایت کنند. نکته اول اینکه نباید در هر پنجره‌ای از شبکه‌های اجتماعی نسبت به تولید محتواهای مختلف مانند ارسال ویدیوها و تصاویر اقدام کنند. امروز اصلا لزومی ندارد که مردم از هر حمله آفندی و یا پدافندی ویدیو تهیه کرده و آن را در فضای رسانه‌‎ای منتشر کنند.

نکته بعدی اینکه مردم به هیچ وجه نباید موقعیت تجهیزات، پادگان‌ها و حتی مکان‌هایی که مورد اصابت قرار می‌گیرند را در فضای مجازی و رسانه‌ای منتشر کنند. گاهی اوقات مردم به حسب اقتدار جمهوری اسلامی در حوزه پدافندی و آفندی خیلی فضای جنگی را جدی نگرفته و حتی با این فضاها در حوزه رسانه‌ای شوخی نیز می‌کنند. به نظر می‌رسد که تولید محتوا از نیروها، تجهیزات، مراکز نظامی، جابجایی ادوات و ... از جمله مواردی است که نباید از آن‎ها برای تولید محتوا استفاده کرد.

گاهی اوقات مردم با این تفکر که در حال کمک به یگدیگر هستند، موقعیت پناهگاه‌‎ها در شهرهای مختلف را در فضای رسانه‌ای به اشتراک می‌گذارند که این کار به هیچ وجه صحیح نیست و دشمن را از موقعیت مردم آگاه می‌کند. انسان عاقل به هیچ وجه موقعیت پناهگاهی مردم را به اشتراک نمی‌گذارد. در حوزه نظامی نیز به همین صورت است و مردم به هیچ وجه نباید تصاویر افراد و مسئولان نظامی را در صفحات مجازی قرار دهند. مردم باید به شدت مراقب تخلیه اطلاعاتی دشمن باشند. حتی امروز نیز که از گوشی‌های آنالوگ به سمت گوشی‌های دیجیتال رفته‌ایم، یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی دشمن همین وسیله شخصی یعنی گوشی‌های تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی است. گاهی اوقات ممکن است حتی با یک ترفند ساده اطلاعات گوشی افراد تخلیه شود. مردم می‌توانند با یک برنامه دقیق و ساده از این تخلیه اطلاعاتی جلوگیری کنند، یعنی وقتی فردی ناشناس با ایشان تماس گرفت، تا زمانی که از هویت او به خوبی مطلع نشده‌اند، هیچ‌گونه اطلاعاتی را در اختیار او قرار ندهند. 

یکی از نکات بسیار مهم در این حوزه، وارد نکردن شوک و هیجان به مردم و فضای اجتماعی و روانی ایشان است. به هیچ وجه نباید با هیجانات کاذبی که احیانا از فضای مجازی دریافت کرده و به دیگران منتقل می‌کنیم، فضای روانی جامعه را ملتهب کنیم.  بنابراین، به هیچ وجه نباید اخبار بدون منبعی که موجب ایجاد هیجانات و اضطراب در میان جامعه می‌شود را به دیگران منتقل کنیم. نکته مهم دیگر اینکه نباید هرگونه اطلاعاتی را بدون اینکه از صحت و سقم آن باخبر باشیم در فضای مجازی جابجا کرده و به اصطلاح برای دیگران ارسال کنیم. یکی از روش‌هایی که در فضای جنگی جامعه مورد استفاده دشمن است، ایجاد شایعه و اخبار جعلی تأثیرگذار است. لذا به هیچ وجه نباید به اطلاعاتی که از سوی درگاه‌های اطلاعاتی دشمن وارد فضای مجازی و رسانه می‌شود، تکیه کرده و آن‌ها را به دیگران نیز منتقل کنیم.

امروز بسیاری از فیلم‌ها و تصاویری که از سوی دشمن در فضای مجازی تولید و بارگذاری می‌شود، براساس اخبار جعلی ایجاد شده‌اند که باید به شدت مقابل آن بود. طی روزهای گذشته حتی برخی افراد برای اینکه خود را در معرض دید دیگران قرار دهند، چند عدد لاستیک را آتش زده و با گرفتن تصویر و ویدیو از دود حاصل از آتش، در فضای رسانه‌ای به جامعه القا کردند که محل زندگی ایشان نیز مورد اصابت قرار گرفته است. این‌گونه برنامه‌های جعلی هیچ فایده و سودی برای جامعه نداشته و ذهن مردم را مغشوش می‌کند. مردم باید بدانند که عناصر ضد انقلاب هیچ ابایی از انجام این‌گونه امور ندارد و لذا باید مراقب اطلاعات غلط و شایعات آن‌ها بود و فریب اطلاعات آن‌ها را نخورد. 

ایکنا ـ برای دستیابی مردم به اطمینان و آرامش حداکثری نسبت به اخبار صحیح در شرایط بحرانی مانند شرایط جنگی امروز چه باید کرد؟ 

باید بدانیم که سواد رسانه یک پروسه بوده و پروژه نیست و در این پروسه نیز باید مدام به یکدیگر یادآوری کنیم که باید مرجع رسانه‌ای خود را پیدا کنیم. برخی افراد هستند که با نشان دادن بی‌طرفی سعی می‌کنند تا برای خود ایجاد مرجعیت کنند. امروز هدف اصلی برخی از رسانه‌ها که اصلا از سوی چه کسانی و برای چه اهدافی ایجاد شده‌اند، کاملا مشخص است. لذا اگر بتوانیم این اهداف و تولیدات رسانه‌ای وابسته با آن‌ها را به خوبی تشخیص دهیم، اندک اندک می‌توانیم به مراجع اصلی و صحیح رسانه‌ای خود دست پیدا کنیم. امروز صدا و سیمای جمهوری اسلامی و بسیاری از رسانه‌های داخلی که به دنبال القای اخبار صحیح جنگ به مردم هستند، می‌توانند به عنوان مراجع رسانه‌ای مطرح شوند. 

در جنگ احد وقتی خبر دروغین شهادت پیامبر(ص) در میان مسلمانان پیچید، روحیه ایشان تحت تأثیر قرار گرفت و موجبات ضعف آن‌ها فراهم شد. امروز جعلیات و دروغ‌های رسانه‌های معاند می‌توانند موجب ایجاد تزلزل و آسیب‌‌های جدی در افکار و روحیه عمومی شود، لذا مردم باید کاملا مراقب باشند تا مرجعیت رسانه‌ای خود را به خوبی پیدا کرده و در مسیر دستیابی به اطلاعات صحیح و متقن قرار دهند. این موضوع  باعث می‌شود تا مردم به خوبی در جریان اخبار صحیح قرار گرفته و وارد چاه گمراهی دشمن نشوند.