10 راهکار برای حفظ و ارتقای معنویت حج

حجت‌الاسلام علی‌نقی فقیهی، استاد تمام علوم تربیتی دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح 10 نکته در خصوص روش‌های حفظ و ارتقای معنویت کسب شده در حج تمتع توسط حجاج پرداخت و گفت: نکته اول این است که حجاح باید محیط اجتماعی امن برای خود و خانواده‌هایشان فراهم کنند. حاجی هنگامی که در حال انجام اعمال حج است، در فضای امنی قرار دارد و شرایطی برای او فراهم شده است که با نیت و احساس اطاعتی که از خدای متعال دارد، برای رسیدن به قرب الی‌الله عمل می‌کند؛ حاجی بعد از بازگشت نیز باید تلاش کند همین شرایط را ایجاد کند.

فضای امن برای معنویت ایجاد کنید

وی تصریح کرد: علم به اعمال عبادی باعث می‌شود که حاجی بتواند اعمالی را در امنیت کامل انجام دهد و در امنیت کامل به قرب الی الله برسد. بعد از حج نیز حاجی باید زمینه‌هایی را فراهم و آگاهی‌های واقع‌بینانه‌ای را نسبت به شرایط زندگی خود، خانواده‌ و جامعه‌ داشته باشد و محیطی که در آن زندگی می‌کند را به محیطی امن تبدیل کند.

حجت‌الاسلام فقیهی در این زمینه مثالی زد و گفت: پیامبر اکرم(ص) با اینکه سال‌ها در خصوص امامت امیرالمومنین حضرت علی(ع) صحبت کرده بودند اما در روز غدیر فضای ویژه‌ای را ایجاد و در آن امامت ایشان را اعلام می‌کنند؛ یعنی در مکان خاصی می‌ایستند و همه را می‌ایستانند و مردم را جمع کرده و برای آنها صحبت و اعلام می‌کنند که انتصاب حضرت به امامت و ولایت از ناحیه خداوند است و بعد به حسان‌بن ثابت می‌فرماید که این مطالب که بیان کردم را به شعر دربیاور و بیان کن و در ادامه مردم را به بیعت امیرالمومنین(ع) دعوت می‌کنند که این بیعت به دلیل کثرت جمعیت تا نیمه‌های شب به طول می‌انجامد. 

تأثیر عوامل محیطی را کاهش دهید

وی ادامه داد: حاجی در حج یاد می‌گیرد که در جمع کثیر مردم، به فکر عملکرد و مسئولیت خود باشد. یعنی مجموعه اعمال حج را دیگران انجام می‌دهند و خود حاجی نیز علاوه بر اینکه دیگران را می‌بیند، به فکر درست انجام دادن اعمال خود نیز هست. حرکات دیگران او را مجذوب خودش نمی‌سازد که از اعمال خودش باز بماند. پس از اعمال حج نیز حاجی به این مهم باید توجه کند که عوامل محیطی و اجتماعی نباید حاکم بر رفتار فرد شود، یعنی حاجی در عین اینکه رابطه مطلوب با دیگران دارد، باید ببیند که در هر شرایط و محیطی چه وظیفه‌ای دارد؛ در جایی وظیفه امر به معروف است، در جایی وظیفه نهی از منکر است و ... . در این صورت است که می‌تواند ارتقای معنوی و قرب الی اللهی را که کسب کرده، حفظ کند و بلکه آن را بالاتر هم ببرد.

جز به اطاعت خدا نیندیشید 

این استاد دانشگاه افزود: نکته سوم این است که حج تبلور عشق و محبت به خداست و حاجی جز به اطاعت خدا نمی‌اندیشد. پس از حج نیز باید برنامه‌ریزی حاجی این باشد که هیچ کاری جز در مسیر الهی و رضایت خداوند از وی صادر نشود. این برنامه‌ریزی بسیار مهم است که جزء به جزء کارها و رفتارهایمان را مورد توجه قرار دهیم که آیا در مسیر رضایت الهی است یا خیر؛ حاجی در حج کوشش دارد از رفتارهایی که ممکن است به اعمال حج او آسیب بزند، پرهیز کند. حاجی باید از این مسئله درس بگیرد که بعد از حج هم باید آگاه باشد که یکسری از کارها را باید انجام دهد و یکسری از اعمال را نباید انجام دهد. هم انجام اعمال و هم ترک محرمات از مسائلی است که حاجی پس از اعمال حج باید برای آن برنامه‌ریزی کند.

برنامه‌ریزی برای زندگی مطلوب بعد از حج

وی چهارمین نکته در این خصوص را برنامه‌ریزی برای زندگی مطلوب بعد از حج دانست و گفت: اعمال حج یکی یکی و مرحله به مرحله و هر کدام در وقت و مکان خاص انجام می‌شود و هر عمل روش انجام خاصی دارد. حاجی باید توجه داشته باشد که پس از حج نیز باید برنامه‌ریزی برای یک زندگی مطلوب که منجر به عاقبت به خیری شود، داشته باشد که این در صورتی است که مرحله به مرحله پیش برود، هر کار درست و لازم را در وقت خود انجام دهد و از هر کار نادرست و آسیب‌زننده‌ای که عبودیت و بندگی او را نسبت به خدای متعال خدشه‌دار می‌کند، پرهیز کند.

وی با تأکید بر اینکه حاجی نباید تصور کند که برخی از کارها گناه صغیره و کوچک است و خداوند آنها را می‌بخشد، گفت: چنین تصوری باطل است، چراکه تکرار گناهان صغیره خود به خود انسان را به سمت گناه کبیره می‌کشاند. مسئله مهم دیگر این است که ارتکاب گناهان صغیره موجب می‌شود که آدمی جرئت ورود به گناهان کبیره را پیدا کند و به راحتی گناهان کبیره را نیز انجام دهد.

مراقب گناهان صغیره باشید

این استاد دانشگاه ادامه داد: در برخی از مطالب و روایات مطرح شده که بعد از حج، خداوند به حاجی لطف می‌کند به این نحو که اگر او گناه صغیره‌ای را مرتکب شد، خداوند گناه‌های صغیره او را می‌بخشد مشروط به اینکه گناه کبیره انجام ندهد. این چیزی که گفته شده به خاطر این است که لطف خداوند بیان شود و باید توجه داشته باشیم فردی که به انجام گناه صغیره عادت کند کم کم گناه کبیره هم انجام و برای خودش مشکل ایجاد می‌کند. از نظر روانشناسی نیز باید به این مسئله توجه شود که کسی که عزت نفس و ارزشمندی خود را با ترک گناه صغیره حفظ می‌کند، این احساس عزت و کرامت به او اجازه نمی‌دهد که به سمت گناه کبیره برود اما اگر مرتکب گناه صغیره شود دیگر احساس عزت نفس و ارزشمندی نمی‌کند و گناه کبیره نیز در نظر او کوچک جلوه می‌کند و لذا باید در این زمینه بسیار مراقب بود. 

مثل حج از وابستگی‌های دنیوی هجرت کنید

حجت‌الاسلام فقیهی ادامه داد: نکته پنجم این است که حج، هجرت از وابستگی‌های دنیوی است. در حج شرایطی برای انسان فراهم می‌شود که دلبسته خداوند شده و از وابستگی‌های دنیوی جدا شود. در زندگی بعد از حج نیز این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد و حاجی وابستگی به دنیا را کنار بگذارد؛ چون وابستگی به دنیا باعث می‌شود که انسان به سوی خطاهای گوناگونی گام بردارد و سعادت اخروی خود را با خطر و آسیب مواجه کند.

وی به این مسئله نیز اشاره کرد که وابستگی به دنیا ممنوع است اما دلبستگی به دنیا ممنوع نیست. اینکه انسان دوست داشته باشد که خانه داشته باشد، اتومبیل داشته باشد و ... طبیعی است البته به شرط آنکه این دوست داشتن مانع حرکت انسان به سوی آخرت نشود؛ اما اگر دلبستگی به دنیا این زمینه را فراهم کرد که انسان به دنبال آخرت نرود و فقط بر دنیا متمرکز شود، باید از آن پرهیز کرد چراکه رفتن به سمت انجام وظایف اخروی را با خطر مواجه می‌سازد.

پس از حج هیچ عملی را بدون قصد قربت انجام ندهید

حجت‌الاسلام فقیهی ادامه داد: نکته ششم این است که حاجی براساس فقه اسلامی آموخته که از ابتدای سفر حج، تمام اعمال خود را به قصد قربت انجام دهد. پس از اعمال حج نیز باید حاجی هیچ عملی را بدون قصد قربت انجام ندهد و تصمیم جدی بگیرد که در همه کارهایی که انجام می‌دهد، اول ببیند که آیا در این کار رضایت خداوند وجود دارد یا خیر؟ اگر رضایت خدا وجود دارد انجام دهد و اگر غضب و خشم الهی را در پی دارد از آن کار پرهیز کند.

وی اضافه کرد: اینکه شخص تصمیم بگیرد کارهایی را انجام دهد که در مسیر رضایت خداوند باشد، ارزش خود و اعمالش را بالا می‌برد و جایگاه ویژه‌ای نیز نزد مردم پیدا می‌کند؛ کسی که ممحض می‌شود که فقط رضایت خدا را کسب کند، خواه ناخواه مورد خوشنودی و اقبال مردم نیز قرار می‌گیرد.

این استاد دانشگاه قم افزود: در حج حاجی تمرین می‌کند و می‌گوید «لبیک الهم لبیک»؛ «إلٰهِى كَفىٰ بِى عِزّاً أَنْ أَكُونَ لَكَ عَبْداً؛ خدایا این عزت برای من بس است که من عبد تو هستم». لبیک یا الله یعنی خدایا من هر چه تو بگویی گوش می‌دهم. حاجی باید تلاش کند، همین شعاری که در حج می‌دهد را در طول زندگی خود نیز اجرا کند و ادامه دهد.

همه زندگی دنیوی را فرصت بدانید

وی در خصوص هفتمین راهکار حفظ معنویت حج، گفت: هفتمین مبحث «اندیشه فرصت دانی» است. همه زندگی دنیوی فرصت است. شرایط حج ایجاب می‌کند حاجی از فرصت به دست آمده جهت ارتقا و تکامل خود بهره ببرد. حاجی باید بعد از حج هم به این مسئله توجه کند که تمام دنیا فرصت است برای اینکه به خوبی عمل کند و نکند که عمر فرد سپری شود و او از این فرصت برای ارتقای سعادت اخروی بهره نبرده باشد. مهم است که بدانیم دنیا محل فرصت و مکانی است که می‌توانیم برای زندگی اخروی خود از آن استفاده کنیم و نباید به هیچ وجه آن را از دست بدهیم.

ثروتی که در حج کسب کرده‌اید را حفظ کنید

وی ادامه داد: نکته هشتم این است که حاجی توجه داشته باشد در حج ثروت معنوی اندوخته‌ و باید پس از اعمال حج نیز مراقب باشد که این ثروت باقی بماند و حتی افزایش یابد. برای حاجی میزان ثروت معنوی قرب الی‌الله و عبودیتی که در حج کسب کرده باید به عنوان مبنا، ریشه و اصل باشد و بعد از حج تلاش کند اعمال معنوی خود را بیشتر کند تا بتواند ثروت انبوهی که نتیجه آن زندگی عقبی در جنات نعیم است را حفظ و افزایش دهد.  

توشه‌هایتان را با کارهای بی‌ارزش از بین نبرید

این استاد دانشگاه اضافه کرد: نکته نهم عبارت از این است که هر حاجی به تناسب درجات شخصیت خود می‌تواند از فضای معنوی حج توشه بردارد؛ کسی که بالاتر رفته می‌تواند توشه بیشتری بردارد و کسی که کمتر، به همان اندازه. اما حاجی باید توجه داشته باشد این توشه‌ها را با رفتارهای کم ارزش یا ضد ارزش از بین نبرد. این همان ثروت معنوی است که باید در ازدیاد آن کوشش کرد.

از کافران در تمام طول زندگیتان برائت بجویید

وی در بخش پایانی سخنان خود، گفت: نکته پایانی نیز جزو شعارهای اساسی در حج است؛ حج برائت از استکبار، ستمگری‌ها و منکرات است: «بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ [اين آيات] اعلام بيزارى [و عدم تعهد] است از طرف خدا و پيامبرش نسبت به آن مشركانى كه با ايشان پيمان بسته‏‌ايد». (سوره توبه آیه 1). حاجی به خاطر خدا و رسول خدا از آنچه مشرکان، کافران، مستکبران و عاملان به منکرات انجام می‌دهند برائت می‌کند. این برائت نباید صرفاً زبانی باشد بلکه باید عملی هم باشد. استمرار این برائت در طول زندگی مخالفت با سیاست‌های استکبار جهانی مثل آمریکا و ستمگری‌های گروه ضاله‌ای مثل اسرائیل و مخالفت با هر منکر شرعی که در جامعه وجود دارد، است.

حجت‌الاسلام فقیهی همچنین گفت: این مسئله مهم است که درس‌هایی که حاجی از دوران حج خود گرفته را بتواند به شکل روزآمد، در طول زندگی خود استمرار بخشد و ببیند بر مبنای کسب قرب الهی در طول زندگی خود با چه چیزهایی باید مخالفت کند و چه چیزهایی را کنار بگذارد. اساس دین ما تولی و تبری است. تولی رابطه عبودیتی، ولایتی و محبتی نسبت به خدا، اولیای الهی، حق و معروف است و تبری عبارت از ابراز برائت از آنچه که غیر حق، باطل، ظلم، ستمگری، استکبار و غرور بی‌جا و ... است. اگر حاجی برای خود برنامه‌ریزی داشته باشد که همه این صفات و خصوصیاتی که کسب کرده را در طول زندگی خود ادامه دهد، موفق می‌شود. 

این استاد دانشگاه قم تصریح کرد: پس باید در این زمینه‌ها هدایت‌ خداوند را که در هدایت‌های پیامبر و معصومین(ع) تبلور پیدا می‌کند و در زمان غیبت نیز هدایت‌های ولی فقیه محور عمل ما قرار گیرد. مهم است که ملاک و معیار ما برای عملمان این باشد که ولی فقیه چه عملی را انجام می‌دهد، چه دستوری می‌دهد و چه خواسته‌ای دارد.