استناد قرآنی امام حسین(ع) برای اصلاح دیدگاه مردم نسبت به خدا

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم یادداشت‌هایی با محور «استنادات قرآنی امام حسین(ع)» تهیه و منتشر می‌کند که مشروح پنجمین قسمت را در ادامه می‌خوانیم.

منبر پنجم

در گفتار گذشته به ترجمه و شرح اجمالی دو آیه با مضمون و محتوای واحدی اشاره شد که حسین بن علی (ع) در مسیر مدینه به مکه در ملاقات با دیگران آن‌ها را قرائت کردند. در این گفتار به موقعیت و فضای سیاسی که امام (ع) آنها را قرائت کردند و دلالت‌های آن می‌پردازیم.

با ملاحظه کتاب مرجع این پژوهش و همچنین، سایر منابع تاریخی، قدر مشترکی را می‌توان در میان سخنان ملاقات‌کنندگان با امام حسین (ع) از هنگام خروج ایشان از مدینه تا رسیدن آن حضرت به مکه یافت. قدر مشترکی که مستلزم بدگمانی به خداوند و مغایر با باور‌ها درباره مرگ در گفتمان قرآن کریم است.

امام حسین (ع) پس از شنیدن چنین عبارت‌هایی برای اصلاح تصور نادرست درباره مرگ، دو آیه شاخص را در این زمینه قرائت کردند. برای روشن‌تر شدن موضوع، دو نمونه از سخنان ملاقات‌کنندگان درباره مرگ نقل می‌شود.

برخی از زنان بنی‌هاشم هنگام خروج امام حسین (ع) از مدینه با اظهار اندوه به امام (ع) عرض کردند که «تو را به خدا خود را از مرگ به دور دار». در مسیر مدینه به مکه برخی از همراهان به امام حسین (ع) گفتند که اگر از کوره‌راه، بروی بهتر است. (از مرگ در امانید) امام (ع) فرمودند که آیا از ترس مرگ از راه منحرف شوم؟

با توجه به نمونه‌های مذکور و سایر نمونه‌ها درباره مرگ، امام حسین (ع) آیاتی را تلاوت کردند تا دیدگاه مردم اولاً نسبت به باور به خداوند و ثانیاً نسبت به مرگ تصحیح شود. یکی از گمان‌های نادرست به خداوند که در آیه مزبور به گمان جاهلی تعبیر شده، این بود که نسبت به نصرت الهی بدگمان بودند. یکی از وعده‌های الهی، نصرت اهل حق است که این باور در گفتار و رفتار برخی از مردم خدشه‌دار می‌شد.

از دیگر معارف نورانی در آیات مزبور، مدبرالامور بودن خداوند در همه احوال است. این باور نیز از سوی برخی مورد تردید قرار می‌گرفت تا آنجا که هر جا اسباب جور می‌شد، خداوند را مؤثر می‌دانستند و هرگاه اسباب به حسب ظاهر ناجور و شرایط ناگوار بود، دست تدبیر الهی در اداره امور را منکر می‌شدند و حوادث ناگوار را به پیامبر (ص) نسبت می‌دادند. این دو تصور نادرست درباره خداوند در بافتار قرآنی به صراحت نفی شده است.

از دیگر معارف اصلی در این آیات، پذیرش قضای حتمی الهی از جمله مرگ است که گریزی از آن نیست. مرگ سرنوشت محتوم همگان است و با فرار از میدان جنگ یا جهاد نمی‌توان از آن گریخت. آیات استنادی به روشنی و با صراحت، بلاغت و فصاحت تمام آن را نفی می‌کند. از دیگر معارفی که در این آیات به آن‌ها اشاره شده، نحوه مواجهه انسان‌ها با مرگ است که به نوعی شیوه‌ای از آزمون الهی شمرده شده است.

نکته دیگری که شاید از استناد امام حسین (ع) می‌توان نتیجه گرفت، پیشی‌بینی امام (ع) درباره پایان مواجهه ایشان با ظالمان است. افزون بر سخنان فراوان امام (ع) در دیگر زمان‌ها و مکان‌ها، ایشان در یکی از ملاقات‌ها در مسیر مدینه به مکه به جنیان فرمودند که در روز عاشورا نزد من آیید؛ در حالی که کسی از خویشان و برادران و خاندانم نمانده تا آهنگ کشتنش کنند.