کرامت، مسئله امام حسین(ع) در نپذیرفتن صلح

به گزارش ایکنا، رحیم نوبهار، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه شهید بهشتی در چهارمین جلسه نشست «چراغی دیگر» از سلسله نشست‌های خانه اندیشمندان علوم انسانی که به مناسبت ایام شهادت سیدالشهدا(ع) شامگاه جمعه 13 تیر برگزار شد، به موضوع «جدال صلح و عدالت در آیینه مکتب امام حسین(ع)» پرداخت و گفت: مسئله تعارض و تزاحم ارزش‌ها موضوع شناخته شده‌ای است. مسئله تعارض نیز مسئله شناخته شده‌ای است که در سطوح و لایه‌های مختلف مطرح شده است. وقتی به مجازات برای عدالت روی می‌آوریم صلح را از دسترس دور می‌کند. ما در زندگی روزانه شخصی خود به مسئله تزاحم میان صلح و عدالت بسیار مواجه می‌شویم که نمونه‌های بسیاری را می‌توان برای آن ذکر کرد. سه دیدگاه در دنیا برای حل این تعارض وجود دارد اما در ادبیات اسلامی درباره این موضوع به تفصیل پرداخته نشده است. 

 

وی ادامه داد: دیدگاه اول می‌گوید این اشتباه است که صلح را از عدالت جدا کنیم؛ یعنی صلحی که در آن عدالت نباشند صلح نیست و عدالتی که در آن صلح نباشد عدالت نیست؛ دیدگاه دیگری وجود دارد که می‌گوید در جامعه‌ای که عدالت رعایت شود صلح به وجود خواهد آمد. آیات بسیاری در قرآن وجود دارد که به ما به عنوان یک مسلمان اشاره می‌کند که وظیفه ما صلح‌سازی است مثلاً می‌فرمایند«وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ» این آیه ترجمه جز ایجاد صلح بین دو نفر وجود ندارد. بدون شک یکی از مفاهیم ارزش‌هایی که در سطح نظر و عمل مظلوم واقع شده است مسئله صلح است. 

نوبهار افزود: با اینکه در قرآن انبوهی از آموزه‌های غنی و پرمحتوا درباره صلح وجود دارد اما کتاب صلح در فقه کتاب لاغری و نحیف است و صلح در خوانش فقهی به معامله بین دو نفر فروکاسته شده است. کمتر کتاب فقهی پیدا می‌شود که بیاید به صلح و صلح‌سازی میان دو کشور بپردازد. آیاتی که درباره صلح وجود دارد قیدی درباره صلح در آنها دیده نمی‌شود و صلح به مثابه یک ارزش مطلق است. 

 

وی درباره موضوع عدالت بیان کرد: آیات مربوط به عدالت و قسط نیز قید ندارند و به صورت مطلق بیان شده است‌. قرآن کریم می‌فرماید «فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ» اگر شما می‌خواهید صلح ایجاد کنید؛ صلح شما باید بر پایه عدالت باشد و این معنای تقدم عدالت بر صلح است. در کنار عدالت که قرآن مجید به جلوه‌های مختلف آن اشاره فرموده به نهادها، مفاهیم و ارزش‌های دیگری هم اشاره کرده که اتفاقاً آنها دست صلح را بالا می‌برند. درست است اگر کسی به ما ستم کرد می‌توانیم از باب عدالت او را مجازات کنیم اما اولین نهاد یعنی «عفو» را نباید فراموش کنیم؛ زیرا عفو یک نهاد صلح‌ساز است. برخی می‌گویند «صفح» از «عفو» بالاتر است و آن را به فراموشی تعبیر کردند. فضل و احسان هم مفهوم و ارزش دیگری است که باید به آن در کنار عدالت توجه کرد؛ حضرت علی(ع) در سخنانشان فرمودند عدالت بدون احسان یک عدالت خشک است و پاسخ اداره جامعه را نمی‌دهد. قرآن کریم به انواع عدالت اشاره دارد در کنار آن به توبه، عفو و احسان نیز اشاره کرده است یعنی به سمت خشونت یا خوانش خشک از عدالت نروید. 

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه شهید بهشتی مطرح کرد: امیرالمومنین(ع) با نگاه به صلح میان امت بسیاری از اصحاب جمل را مجازات نکرد. چند روایت در وسائل الشیعه وجود دارد که این مضمون را تایید می‌کند؛ مثلاً از امام صادق(ع) نقل شده است که سیره امیرالمومنین(ع) که نیامد اصحاب جمل را مجازات کند برای شیعیان از تمام آنچه که خورشید بر آنها می‌تابد با ارزش‌تر است؛ زیرا امیرالمومنین(ع) می‌دانست که شیعیانی دارد که آنها در آینده مغلوب و مقهور قدرت‌های حاکم می‌شوند و اگر این سیره را بنا می‌نهاد و به مجازات روی می‌آورد در آینده دقیقاً به سیره امیرالمومنین(ع) استناد می‌کردند و خشونت‌های بسیاری را انجام می‌دادند. این موضوع وجه آینده نگری صلح است که بیان شد. 

وی ادامه داد: در نهج البلاغه از حضرت علی(ع) نقل شده است که قیدی به صلح زدند اما در جای دیگری ندیده‌ام که این قید به عدالت زده شده باشد؛ امام(ع) فرموده‌اند که «اگر صلحی که رضایت خداوند در آن است به تو پیشنهاد شد آن صلح را ترک نکن.» می‌توان از این سخن امام(ع) این الهام را گرفت که می‌توانیم صلح یا پیشنهاد صلحی داشته باشیم که در آن رضایت پروردگار وجود نداشته باشد اما نمی‌توان عدالتی را متصور شد که در آن رضایت خدا وجود نداشته باشد. ذات عدالت قید برنمی‌دارد اما صلح قید برمی‌دارد. بدون شک یکی از قیودی که صلح برمی‌دارد مسئله کرامت است و مشکل امام حسین(ع) در پذیرش صلح مسئله کرامت و آبرو بود. تصور کنید شخصیتی در آن مرتبه علمی، نسبی و شخصیتی زیر فشار و تحمیل برای حفظ جانش، بیاید از فردی که ناشایست است تمکین کند. این موضوع با شخصیت امام حسین(ع) سازگار نیست. 

 

نوبهار تصریح کرد: سه چیز در نظام فقهی ما در صدر ارزش‌ها قرار دارد که عبارت است از جان، کرامت و مال. مشهور و معروف این است که جان بر کرامت مقدم است اما به تعبیری برای بسیاری از افراد، کرامت آنها مقدم بر جانشان است و امام حسین(ع) در شرایطی بود که اطمینان نداشت جانش حفظ شود و مزید بر آن بیعت با یزید کرامتشان را نیز قطعاً مخدوش می‌کرد و این صلح برای امام حسین(ع) ذلیلانه می‌بود. 

 

وی با بیان ایکه صلح در بسیاری از آیات جایگاه والا و ارجمندی دارد که تنه به تنه عدالت می‌زند گفت: امیدوارم شیعیان در کنار هویتی که به آن هویت ستیز و مبارزه و ظلم ستیزی نام دارد که از امام حسین(ع) و مکتب او و عاشورا می‌گیریم به هویت سازندگی، تعامل، صلح جویی و هم افزایی هم توجه کنیم.