عالیخانی هنرمندی معناگرا، باورمند و آزاده بود

به گزارش ایکنا به نقل از حوزه هنری انقلاب اسلامی، آیین یادبود هنرمند فقید شهیده منصوره عالیخانی با حضور محمدمهدی دادمان؛ رئیس حوزه هنری، سیدامیر جاوید؛ قائم‌مقام رئیس حوزه هنری در امور بین‌الملل، نادره رضایی؛ معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از هنرمندان و اهالی رسانه شامگاه 24 تیر در تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.

کاظم چلیپا که نخستین سخنران آیین یادبود شهیده عالیخانی بود گفت: همه رفتنی هستند و ما اختیار هیچ چیزی را نداریم جز آن وقت و زمانی که ما داده شده است. شهیده عالیخانی به لحاظ شخصیتی ویژگی خاصی داشت و زمان را به بطالت نگذراند و صاحب آثاری شد در جهت پیدا کردن خودش. اگر به سالهای دور برگردم که حوزه هنری تازه تشکیل شده بود، مرحوم ابوالفضل عالی عالیخانی را به من معرفی کرد و اتفاقا روزی بود که من روی تابلوی «ایثار» کار می‌کردم. شهیده عالیخانی در آن روز روی زمین نشست و در حالی که دستش زیر چانه بود به من نگاه می‌کرد. بعد زنده‌یاد عالی او را معرفی کرد و گفت «خانم عالیخانی از اقوامم است. او علاقه به نقاشی دارد و من هم می‌خواهم با او کار کنید» بعد از این معرفی درباره چیزهای مختلف با عالیخانی صحبت کردم و متوجه شدم او بسیار احساساتی، درونگرا و صبور است، کم حرف می‌زند ولی سوالات زیادی دارد و این خیلی مهم بود.

وی ادامه داد: هروقت عالیخانی من را می‌دید با شوق به استقبالم می‌آمد و درباره مسائل هنری صحبت می‌کرد. او کارهای خود را برایم می‌چید و از آنها حرف می‌زد. در کار بسیار جدی بود و گردن بلندی داشت یعنی غرور هنرمندانه‌ای داشت که باعث می‌شد در برابر هر چیز سر تعظیم فرود نیاورد. عالیخانی آدم متکی به نفسی بود، بسیار کم‌حرف و تودار بود. عالیخانی اهل گلایه نبود مگر اینکه کارد به استخوان برسد.

ویژگی‌های شهیده عالیخانی

این هنرمند افزود: همیشه تا جایی که می‌توانستم عالیخانی را راهنمایی می‌کردم. آخرین کارش هم تابلوی عاشورا بود که اتود اولیه آن را نشانم داد و من هم ایراداتی از آن گرفتم و قرار شد آنها را برطرف کند. یکی از نکته‌های مهم این است که عالیخانی یک هنرمند معناگرا، باورمند و آزاده بود و عمیقا به مسئله هنر نگاه می‌کرد.

عالیخانی هنرمندی معناگرا، باورمند و آزاده بود

چلیپا تأکید کرد: در هنر نقاشی سه اصل مهم وجود دارد که باعث می‌شود یکسری هنرمندان کار توصیفی کند، یکسری از هنرمندان تزئینی کار کنند و برخی دیگر هم عمیق‎تر به طبیعت نگاه می‌کنند و هنر تحلیلی دارند. عالیخانی همه هنرها را داشت. عالیخانی هر سه نوع را در کارهایش و آثار نمایشگاه سال گذشته‌اش دنبال کرده بود. او آدم جستجوگری بود و حیف شد.

وی با تأکید بر اینکه قدر زنده‌ها را باید بدانیم عنوان کرد: منصوره عالیخانی یکی از همین افراد بود که دوست داشت دیده شود و درباره کارهایش صحبت شود یا از آثارش کتابی چاپ شود و من می‌خواهم از آثار وی کتابی منتشر شود و تحلیل‌ها و نظریاتی که درباره عالیخانی است در آن به چاپ رسد.

وی در پایان گفت: عالیخانی عاشق نقاشی بود و آثار ماندگاری را بوجود آورد. او فردی بسیار فعال و فرهیخته بود و همیشه غرورش را حفظ می‌کرد. او با تمام باورش کار کرد و بر همین اساس هم نیاز است که معرفی شود و من امیدوارم افرادی چون عالیخانی برای نسل‌های بعدی الگوسازی شود.

سیدامیر جاوید قائم‌مقام رئیس حوزه هنری در امور بین‌الملل با تأکید بر اهمیت معرفی شهید و جایگاه ویژه او بیان کرد: شهید و شهادت، برخلاف سایر امور که نیازمند برنامه‌ریزی و تلاش انسانی برای معرفی هستند، توسط خود خداوند انتخاب و معرفی می‌شود.

وی اظهار کرد: یکی از وجوهی که باعث می‌شود بگوییم خداوند در امر شهادت، شهید را برگزیده و شهادت انتخاب اوست، این است که برخلاف برنامه‌ریزی‌های کاری و شخصی که سعی می‌کنیم و امکاناتی فراهم می‌کنیم تا شخص یا هنر شخصی معرفی شود، در خصوص شهادت و شهید، معرفی‌کننده اصلی خود پروردگار است.

جاوید افزود: خداوند با انتخاب شهید، به واسطه اراده خود، او را به گستره وسیع‌تری از مخاطبان معرفی می‌کند و این امر نشان‌دهنده نقش الهی در فرآیند شهادت است. تلاش‌های هنری و فرهنگی صورت گرفته برای معرفی شهید، صرفاً بخشی از مسیر الهی است و این گام نخست در برنامه‌ریزی‌های الهی به شمار می‌آید.

تلنگری برای احیای یک فرهنگ

در ادامه این مراسم، سیدعلی میرفتاح؛ نقاش و روزنامه‌نگار به تحلیل وضعیت فرهنگی و هنری در دهه‌های اخیر پرداخت و گفت: در دهه شصت، فرهنگ ما شهادت را به گونه‌ای متفاوت می‌دید؛ اگر کسی شهید می‌شد، خانواده‌اش را به عنوان تبریک و تسلیت می‌دیدیم که تبریک مقدم بر تسلیت بود. اما سال‌هاست این فرهنگ از میان رفته و دیگر اثری از آن نیست.

وی افزود: جنگ ۱۲ روزه اخیر، تلنگری بود برای بازسازی و احیای این فرهنگ و یادآوری این حقیقت که شهدا زنده‌اند و نزد پروردگار روزی دارند. در همین جنگ، قدرت خون شهدا و مظلومیت آنان باعث شد کارهایی انجام شود که از عهده زنده‌ها خارج بود؛ به عنوان مثال قدرت موشکی ایران که فرمانده آن شهید شد، یکی از عوامل اصلی حفظ امنیت و اقتدار کشور بود.

میرفتاح همچنین به تأثیر شهدا در عرصه‌های اجتماعی و رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: وقتی می‌بینیم در حمایت از مردم فلسطین، دانشجویان جهان پرچم این مقاومت را بلند می‌کنند، باید بدانیم این نتیجه مظلومیت و قدرت خون شهداست. این همان قدرت و قوتی است که باید در عرصه فرهنگی و هنری نیز کشف و به کار گرفته شود و نباید تبدیل به مناسبات تعارفی و شعاری شود.

این هنرمند با بیان اینکه شهرهای بزرگ ایران از هویت بصری مناسبی برخوردار نیستند، افزود: هنرمندان و نقاشان زیادی داریم اما بیشتر آن‌ها یا به حوزه‌های دیگر می‌روند یا مشغول کارهای کارمندی می‌شوند. آیا جذابیت بصری تهران آنقدر است که گردشگران خارجی بخواهند کنار آثار هنری ما عکس بگیرند؟

وی در پایان با تأکید بر نقش معماران و هنرمندان در بهبود وضعیت زیبایی‌شناسی بیان کرد: امروز معماری به سودآوری محدود شده و بخشی از تقصیرآن  به گردن خود هنرمندان است که نتوانسته‌اند زیبایی‌شناسی متناسب با انقلاب اسلامی را پیش ببرند. هنوز بهترین آثار هنری ما متعلق به دهه ۶۰ است؛ دهه‌ای که ما هنوز وامدار آن هستیم و باید پیشرفت کنیم.

 هیچ جنگی مقدس نیست ولی دفاع، مقدس است

پس از اجرای موسیقی زنده، نادره رضایی؛ معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که دیگر سخنران آیین یادبود بود، گفت: چقدر باید در کشوری هزینه شود تا سرداری مثل سردار باقری بالنده شود و سردار رشید و هنرمند داشته باشیم؟ دانشمندان هسته‌ای، هنرمند و... داشته باشیم؟ بیش از ۴۰ هنرمند فعال در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در لیست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که به شهادت رسیده‌اند، بیش از ۱۵۰ زن و بیش از ۴۰ کودک و ۱۵۰سرباز مدافع وطن، در دفاع از زیرساخت‌های توسعه‌ای و امنیتی ما جانشان را از دست دادند. در کنار تلخی عظیم از دست دادن این همه سرمایه و چهره جوان به نظرم خلق اثر برای زندگی برگرفته از خلاقیت و در زیست زمانه، می‌تواند ادامه مسیر باشد.

وی ادامه داد: در دهه ۶۰ به شکلی روایت هشت سال دفاع مقدس مهم بود که خط مقدم آن هنرمندان بودند. این روایت به شکل دیگری ضرورت امروز ما است وامیدوارم صلح پایدار مانع از ادامه جنگ باشد چون هیچ جنگی مقدس نیست ولی دفاع، مقدس است.

معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اظهار کرد: به گواه تاریخ، ما شروع‌کننده هیچ جنگی در تاریخ نبودیم اما سرافرازانه و دلاورانه در هرجا مورد حمله قرار گرفتیم، ایستادیم و حق ما است که در این روایت کردن دست برتر داشته باشیم. دشمن میلیون‌ها دلار برای جعل روایت هزینه می‌کند و من از همه هنرمندان می‌خواهم با هر آنچه از ابزار هنر در دست دارید، برای خلق روایت و رساندن صدای مظلومیت ایران به جهان استفاده کنید. از هنرمندان می‌خواهم برای تقویت همبستگی ملی یاری‌رسان باشید.

وی افزود: آنچه می‌تواند کمک‌کننده باشد و شما هنرمندان پیشران آن بودید این است که مانع شویم صدای اشتراکات ما و آنچه همبستگی‌ساز است، کند شود و طنین صداهای دیگر بلند شود. ضرورت این روزها چشم بستن بر تفاوت‌ها و تلاش برای همبستگی ملی است.

در ادامه مراسم یادبود شهیده منصوره عالیخانی، صدیقه سلمان، نقاش و از دوستان نزدیک این بانوی هنرمند، از آشنایی و همکاری خود با منصوره عالیخانی سخن گفت و اظهار کرد: آشنایی من با منصوره به سال‌های ۶۶_۶۷ بازمی‌گردد، زمانی که برای آمادگی کنکور هنر به آتلیه نقاشی مراجعه می‌کرد. پس از سال‌ها، در دهه ۷۰ و سپس در جلسات مرکز هنرهای تجسمی، دوباره همکاری‌ ما آغاز شد و این رابطه به دوستی عمیق و صمیمانه‌ای تبدیل شد.

سلمان با اشاره به خصوصیات اخلاقی شهیده عالیخانی گفت: او انسانی خوش‌رو، مهربان، دلسوز، و صادق بود و از چالش‌ها برای رشد فکری و هنری استقبال می‌کرد. در دو دهه گذشته، حضوری فعال در رویدادهای هنری داشت و در کنار اساتید برجسته‌ای همچون استاد چلیپا و استاد اسدی، در کارگاه‌های هنرهای تجسمی حوزه هنری نقش‌آفرینی می‌کرد.

وی همچنین افزود: منصوره عالیخانی با علاقه‌ فراوان به مطالعه، تجربه‌گری در متریال‌های نو و عبور از قالب‌های سنتی، مسیر خود را از واقع‌گرایی به سوی هنر مفهوم‌گرا سوق داد. آثار او بازتابی از دغدغه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی بود و نگاهش به زندگی، مردم، و به‌ویژه زنان و کودکان ایران، همواره سرشار از عشق و مسئولیت‌پذیری بود.

مینا صدری که از بانوان هنرمند حوزه هنری و از همکاران منصوره عالیخانی است در بخش دیگر این مراسم یادبود گفت: چه کسی تصور می‌کرد که یک هنرمند خانم در شهر تهران و در میان هیاهوی روزمره در راه دفاع از وطن انتخاب و شهید شود؟ هیچکدام از ما چنین فرجام شیرین و آغازگری را برای این شهیده تصور نمی‌کردیم ولی خداوند کار را طوری رقم زد که وی با سرداران، دانشمندان شهیدی همسفر شود که آرزویشان اعتلای ایران و اسلام بود. مرحومه عالیخانی هم مثل این شهیدان از عمر و جانش برای اعتلای فرهنگ و هنر ایران سرمایه‌گذاری کرد و این فصل مشترکی بین هنرمندان، دانشمندان و سرداران مدافع ایران است. همه برای سرافرازی ایران همت کردند و جان شیرینشان را در این راه نثار کردند.

وی همچنین اظهار کرد: بدست آوردن این جایگاه افتخارآمیز نشان از قلب مهربان و روح رئوف و زلال منصوره عالیخانی دارد. وی تلاش طولانی‌مدت در خلق آثار و جستجوهای فراوان برای بدست آورد بیان هنری داشت و در این مسیر شیوه‌های متعددی را با موضوعات مختلف از مثنوی گرفته تا موضوعات عاشورایی تجربه کرد. وی مسیری در کار هنری‌اش شکل داد که دغدغه اصلی این آثار ایران و فرهنگ ایرانی بود. شهیده عالیخانی آثار ارزشمندی و قابل تامل را با موضوع فرهتگ ایرانی و شهیدان دفاع مقدس و مدافعان حرم خلق کردند.

در پایان این مراسم مژگان عالیخانی، خواهر شهیده منصوره عالیخانی، در مراسم یادبود خواهرش اظهار کرد: منصوره فراتر از یک خواهر مهربان و هنرمندی متعهد بود؛ او الهام‌بخش و مشوق خانواده در مسیر هنر بود. معتقد بود هنر زمانی آغاز می‌شود که خلاقیت شکل گیرد و همیشه دفترهایش پر از طراحی و نقاشی بود. عشق او به کار و هنر تا آخرین لحظه همراهش بود و حتی در بیماری نیز فعالیت هنری‌اش را رها نکرد. از استاد کاظم چلیپا و حوزه هنری که فضایی برای رشد و علاقه‌مندی او فراهم کردند، سپاسگزارم.

آیین یادبود عالیخانی با اهدای لوح به خانواده شهیده عالیخانی و افتتاح نمایشگاه آثار این هنرمند در گالری عالی به پایان رسید.