منابع تاریخی و دایره‌المعارف‌های عربی درباره امام حسین(ع) بررسی شد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در سخنانی به معرفی و نقد آثار تاریخی و دایره‌المعارف‌های عربی درباره امام حسین (ع) پرداخت و نکات مهمی درباره منابع کهن و معاصر، از مقاتل قدیمی تا آثار مستشرقان و نویسندگان غیرشیعی ارائه کرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ذاکری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی امروز شنبه ۲۸ تیرماه در ادامه سلسله نشست‌های عاشورا و تاریخ سیره اهل‌بیت(ع)، با موضوع «نقد و بررسی دیدگاه دائره المعارف‌های عربی درباره امام حسین(ع)» که در این پژوهشگاه برگزار شد، اظهار کرد: شاید بتوان گفت یکی از نخستین مقاتل موجود درباره واقعه کربلا اثری است که گفته شده ابن نباته مجازی، از یاران امیرالمؤمنین علی(ع)، نگاشته است که تنها روایاتی از ایشان درباره کربلا و امام حسین(ع) در دسترس است.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: مقتل ابومخنف یکی دیگر از منابع مهم است و کتاب‌های دیگری نیز درباره اباعبدالله‌الحسین(ع) نوشته شده‌اند که برخی از آنها به شرح زندگانی و قیام ایشان پرداخته‌اند که از جمله این آثار عمومی می‌توان به تاریخ طبری، کامل ابن‌اثیر، مروج‌الذهب مسعودی، المنتظم ابن‌جوزی و انساب‌الاشراف بلاذری اشاره کرد.
وی گفت: بخشی از کتاب‌هایی که به زندگانی امام حسین(ع) پرداخته‌اند، آثاری است که عمدتاً از سوی علمای شیعه نگاشته شده و درباره شرح زندگانی ائمه اطهار(ع) است؛ مانند ارشاد شیخ مفید، اعلام‌الوری طبرسی، کشف‌المحجه اردبیلی، مناقب ابن‌شهرآشوب و همچنین رسول‌المهمه ابن‌صَبا که البته نویسنده آن غیرشیعی بوده و نیز نورالابصار شبلنجی.
آثار تحلیلی معاصر درباره عاشورا
حجت‌الاسلام والمسلمین ذاکری ادامه داد: در قرن اخیر نیز آثار متعددی درباره واقعه کربلا نگاشته شده که بخشی به زبان فارسی و بخشی به عربی است. این آثار بیشتر جنبه تحلیلی دارند و به تحلیل واقعه عاشورا و پیام‌های آن پرداخته‌اند؛ مانند آثار مرحوم شهید هاشمی‌نژاد، حماسه حسینی اثر شهید مطهری و دیگر کتاب‌ها که برخی آثار هم تنها به نقل سخنان امام حسین(ع) اختصاص دارند.
استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: بخشی دیگر از آثار درباره امام حسین(ع)، مجموعه‌های علمی و دانشنامه‌هاست؛ مانند دانشنامه امام حسین(ع) از آیت‌الله ری‌شهری، الصحیح من سیرة الامام الحسین(ع) نوشته مرحوم جعفر مرتضی عاملی، مسند الامام الحسین(ع) تألیف مرحوم عطاردی و حیات الامام الحسین(ع) اثر مرحوم محمدباقر قریشی.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه عاوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به بخش اصلی سخنان خود گفت: موضوع اصلی بحث ما بررسی دایرةالمعارف‌های عربی است که نویسندگان آنها غیرشیعی هستند و نگارش این نوع دایرةالمعارف‌ها حدود صد سال پیش آغاز شد که در دنیای غرب این جریان قدیمی‌تر بود و در کشور‌های عربی نیز نمونه‌هایی، چون دارالمعارف بستانی، دارالمعارف فرید وجدی و دارالمعارف اسلامی مستشرقان قابل ذکر است و همچنین موجز این آثار در ۳۳ جلد منتشر شده که در آنها به امام حسین(ع) و واقعه عاشورا پرداخته شده است که بیشترین نقد ما مربوط به همین آثار از جمله دارالمعارف وجدی، آثار مستشرقان و موجز دارالمعارف اسلامیه است.
حجت‌الاسلام والمسلمین ذاکری افزود: افزون بر این موارد، برخی دیگر از دایرةالمعارف‌ها وجود دارد که گرچه نقد کمتری به آنها وارد است، اما به اختصار معرفی می‌کنم. یکی از آنها المعارف منتشرشده در مصر است که نسخه‌ای از آن موجود است و این اثر که توسط وزارت اوقاف مصر تهیه شده، شرحی کوتاه از زندگانی امام حسین(ع) ارائه می‌دهد و فضایل ایشان را ذکر می‌کند؛ از جمله سخن پیامبر اکرم(ص) که فرمود: «حسین از من است و من از حسینم» و «خداوند دوست دارد کسی را که حسین را دوست داشته باشد.»
وی بیان کرد: موسوعه العربیة العالمیه نیز از جمله این آثار است که ریشه در کتاب‌های دایرةالمعارف خارجی دارد و در عربستان سعودی منتشر شده است. در این موسوعه بخشی به امام حسین(ع) اختصاص یافته که تولد، فضایل و واقعه کربلا را به‌اختصار ذکر می‌کند و نکته قابل‌تأمل، روایت نام‌گذاری فرزندان امیرالمؤمنین(ع) است که طبق این روایت، امام علی(ع) ابتدا نام سه فرزند خود، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و محسن را «حَرب» گذاشت و پیامبر(ص) این نام‌ها را تغییر داد، حال آنکه طبق منابع شیعی، محسن اساساً متولد نشد و این روایت تردید‌هایی برمی‌انگیزد و هدف احتمالی آن القای روحیه جنگ‌طلبی برای امیرالمؤمنین(ع) است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: المصوعة التاریخیه اثر موسسه الدرر الثنیه نیز بخشی درباره امام حسین(ع) دارد که در آن دیدگاه حضرت در مذاکرات با عمر بن سعد آورده شده است که این موسوعه، وقایع تاریخی را از سال اول هجری تا سال ۱۴۳۲ هجری قمری به‌تفصیل و با تبدیل تاریخ هجری به قمری ارائه کرده است.
وی بیان کرد: دایره‌المعارف الموسوعة المیسر نیز از دیگر دایرةالمعارف‌های عربی است که نسبت به بقیه آثار خلاصه‌تر است و شرح حال مفصلی از امام حسین(ع) ارائه نمی‌دهد، اما همین مطالب کوتاه نیز قابل نقد است؛ از جمله اشتباه تاریخی درباره گماردن عبیدالله بن زیاد بر بصره و کوفه توسط یزید بن معاویه و این در حالی است که عبیدالله بن زیاد از پیش امیر بصره بود و یزید تنها امارت کوفه را به او سپرد.
حجت الاسلام والمسلمین ذاکری تأکید کرد: بخشی از دعوت‌کنندگان امام حسین (ع) در کوفه، الزاما شیعیان نبودند، گرچه اصل دعوت با شیعیان آغاز شد که بررسی و نقد این منابع نشان می‌دهد که برخی دایرةالمعارف‌های عربی غیرشیعی در گزارش وقایع تاریخی و شخصیت امام حسین (ع) دچار تحریف یا ساده‌سازی شده‌اند که نیازمند نقد جدی و مستند است.
انتهای پیام
