چرا امام حسین(ع) آیه «وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ» را قرائت کرد

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم و صفر یادداشت‌هایی با محور «استنادات قرآنی امام حسین(ع)» تهیه و در اختیار ایکنا قرار داده است که بخش دیگری از این یادداشت را در ادامه می‌خوانیم.

دو ماه محرم و صفر در فرهنگ تشیع به خصوص برای اقشار مذهبی گویا به مثابه یک روز و در ذیل روز عاشورا تفسیر و معنا می‌شود. هر چند در این میان، برخی روزها مانند روز نهم محرم(تاسوعا) نامگذاری جداگانه‌ای دارد، اما مشاهدات نشان می‌دهد که این تفاوت و تمایز، صرفا در حد نامگذاری است. از جمله روزهای خاص این ایام، اول ماه صفر است که در منابع روایی و فرهنگ دینی ما، سال روز ورود اهل‌بیت پیامبر(ص) به شهر شام است.

در چنین روزی کاروان مصیبت دیده اما مقاوم و شجاع امام حسین(ع)، منزل به منزل راه پیموده تا به مرکز خلافت و حکومت اسلامی رسیدند. مستقل از مثبت یا منفی بودن یا بدون هر گونه داوری درباره حاکمیت این فرهنگ (یکسان و مشابه انگاری ایام)؛ اصل وجود چنین واقعیت اجتماعی و فرهنگی در جامعه مذهبی غیر قابل انکار است.

البته روزهای محرم و صفر می‌تواند با غنی‌سازی محتوایی از جمله بهره‌گیری هنرمندانه و هوشمندانه از بیانات و خطابات پرجاذبه اهل بیت پیامبر(ص) و شخصیت‌های اثرگذار در واقعه کربلا و ... از نامگذاری صرف خارج و مورد بهره‌گیری عمیق‌تری قرار گیرند. بخش اعظم دست‌یابی به چنین هدف مهمی، به عزم، اهتمام، بازنگری خلاقانه و برنامه ریزی عالمانه سیاستگذاران و متولیان فرهنگی - اجتماعی معطوف است.

با بیان این مقدمه کوتاه، به آیه دیگری می‌پردازیم که امام حسین(ع) در مسیر مکه تا کربلا آن را قرائت کردند.

در کتاب «موسوعه کلمات الامام الحسین» که مرجع و منبع این سلسله گفتارهاست، از کتاب طبری و از قول راشد بن یزید، نقل شگفتی شده است. او نقل می‌کند که من با اباعبدالله الحسین(ع) از مکه تا قطقطانه (منزلی نزدیک کربلا) همراه بودم، در این منزل از او اجازه گرفتم و برگشتم؛ در آنجا شهود شگفتی داشتم. درنده‌ای (شاید کنایه از انسان ددمنشی باشد) را دیدم که به پرسش‌های امام پاسخ داد، او از دو رویی مردم کوفه گفت و از فرمانروایی عبیدالله بن زیاد و شهادت مسلم بن عقیل در کوفه خبر داد. او در جواب پرسش دیگر امام گفت: «ما از دانش تو جز آنچه به ما بخشیدی، ندانیم». سپس امام برگشت در حالی که بخشی از آیه۴۶ سوره فصلت را قرائت کرد: «وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ؛ و پروردگارت به بندگان ستم نمى‌كند».

آیه ۴۶ این سوره در بافتار قرآنی به قانون و معرفت مهم اسلامی توجه می‌دهد که هر کس کار شایسته کند به سود او و هر که کار ناشایست کند به زیان خود کرده است و پروردگار تو به بندگان ستم نمی‌کند. به عبارت دیگر، عمل، قائم بـه صاحب آن و بيانگر حال او است.

اگر عمل صالح و مفيد باشد خود او هم از آن سود مى‌برد و اگر مضر و بد باشد، خودش نیز از آن متضرر مى‌شود؛ یعنی نفع عمل صالح به صاحب آن و ضرر عمل بد به عامل آن می‌رسد. تلاوت این آیه با توجه به محتوا و مضمون پرسش و پاسخ انجام شده دلالت دارد به عزم و پایداری امام در انجام عمل خویش و تکیه به خداوندی که در بارگاه او ذره‌ای ظلم‌ به بندگان راه ندارد.