نائینی، فقیهی که در متن زمانه زیست و از مرزهای سنت فراتر رفت

به گزارش ایکنا، آیت‌الله علیرضا اعرافی؛ مدیر حوزه‌های علمیه، اول آبان ماه در مراسم افتتاحیه کنگره بین‌المللی میرزای نائینی که در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) در قم برگزار شد با بیان اینکه برپایی این همایش‌ها افزون بر اینکه ادای حق بزرگان و سلف صالح و چهره‌های نقش‌آفرین است، گفت: این نوع مراسم آثار این بزرگان را در معرض دید ارباب علم قرار می‌دهد و چنان چه گفته شد 41 اثر ایشان و شش مقاله در مورد میرزای نائینی منتشر شده و امروز رونمایی می‌شود؛ گرامیداشت این چهره‌ها الهام‌بخش به نسل جوان و برای حوزه علمیه هویت‌بخش است.

وی افزود: درس گرفتن از مجاهدات علمی تا  جهاد در عرصه‌های گوناگون این عالمان بزرگ، الهام‌بخش امروز حوزه است و حوزویان نیازمند بازخوانی سیره پاک این بزرگان در همه ابعاد  هستند. مرحوم نائینی از اصفهان به سامراء و بعد کربلا و نجف رفتند، سپس به قم تبعید شدند و بعد از یکسال مجددا به نجف برگشتند و همه این‌ها برای ما الهام‌بخش است.

اعرافی افزود: مرحوم میرزای نائینی در بعد علمی از جامعیت و عمق بالایی برخوردار بود؛ فقه و اصول ایشان و اندیشه کلامی و عمق حدیث‌ شناسی ایشان نشانه جامعیت بالای آن مرحوم بود. مرحوم نائینی مشارب و مکاتب گوناگون آن روز اصفهان و نجف را درک کرد و از آنها بهره برد و حضور ایشان در نجف برکات زیادی به بار آورد. 

استاد حوزه علمیه بیان کرد: میرزای نائینی در سنت علمی پیشین دستی عمیق داشت و واقعا بر منهج استوار اجتهادی حوزه باقی ماند و ذره‌ای از آنها فاصله نگرفت و در عین حال گام‌های بزرگی به پیش برداشت، مبتکر و نوآور بود و تاریخ عطف در علم اصول و علوم حوزوی محسوب می‌شود.

وی اضافه کرد: پایبندی به سنت در نگاه به موضوعات جدید یک الگوست؛ کسی که در موضوعات جدید از مناهج قویم و سنت اصیل غافل نبود و دست عمیق در سنت پیشین داشت و از خطوط قرمز شیعی عبور نکرد اما در عین حال نظریه‌پردازی و مبتکر بود. 

مجتهد به روز

عضو خبرگان رهبری با بیان اینکه در دنیای اسلام کسانی را داریم که اسیر سنت هستند و برخی هم وقتی وارد مسائل جدید شدند از سنت غفلت می‌کنند، گفت: ایشان بین این دو جمع کرده بود. در 41 جلدی که با عنایت بزرگان منتشر شده است در بخش استفتاء می‌بینیم مجتهدی به روز و پاسخگو به مسائل مستحدثه بر مبنای اجتهاد قویم و صحیح جواهری است؛ علم اصول با وجود نوآوری بهبهانی و شیخ اعظم انصاری و آخوند خراسانی و ... در پنجه علمی او ورزیده شد و اصول او نظام‌مند و حاصل تقریرهای نو و دستگاه عظیم، افزون بر قواعدی است که در استنباط احکام نیاز است و تحلیل‌های زبان‌ شناسی دقیق در آن وجود دارد. 

وی افزود: علم اصول ایشان منهجی استوار دارد، سطحی و ساده از مسائل نمی‌گذرد و در همه جا عمق دارد و در عین حال تحلیل ایشان عرفی و منطبق با فضای تفاهمی نص است؛ جمع بین عرف و نص در فتاوای ایشان مشهود است؛ آن مرحوم از حافظه قوی، هوش سرشار، بیان قوی، قلمی روان و قدرت شاگردپروری داشت و سلسله شاگردان و مقرران او افکار ایشان را منتشر و حوزه را تحت تاثیر قرار دادند. 

اعرافی بیان کرد: در کنار این نکات مهم در نوآوری، ابتکار، عمق و اصالت، ایشان همانطور که رهبری معظم فرمودند؛ صاحب مکتب و اندیشه سیاسی در دوره معاصر بود؛ نائینی در روزگار سختی می‌زیست یعنی نیمه قرن 19 و 20 میلادی، در این قرون امواج سیاسی و فلسفی بزرگی منتشر شد و جنگ جهانی اول چه بلایی بر سر عالم نیاورد. امواج استعمار نو  و دست‌اندازی به عالم اسلام نیز مزید بر شرایط بود.

مرد زمانه

وی تأکید کرد: نائینی در گوشه سامراء و نجف محصور نماند، به افکار نو توجه کرد و در عین حال ریشه‌دار و اصیل ماند، مرد زمانه خود و در عین حال حاکم بر فرایندهای زمانه بود؛ در علم، پرچمدار و جریان‌ساز و نیز شاگردپرور و مکتب‌ساز در اندیشه سیاسی اسلام بود. رهبری معظم به زیبایی تمام فرمودند: در میان بزرگان درجه یک ما، نائینی در اندیشه سیاسی پیشگام و جزء قله‌ها بود.

عضو فقهای شورای نگهبان اظهار کرد: میرزای نائینی در عصری می‌زیست که کسانی چون اصفهانی و آقاضیاء و ... زندگی می‌کردند و او در این هماوردی نیز ابتکارات بزرگی داشت و از جامعیت والایی برخوردار بود. ابتکارات ایشان از ترتب تا اجتماع امر و نهی و حجیت و حکم ابتکارات بزرگی است که در تاریخ اصول ماند و افکار او در حوزه‌ها منتشر شد؛ حضرت امام(ره) با همه تعظیمی که به نائینی داشت، آراء او را مورد نقد قرار داد و ناقدان و پیروان بزرگ جایگاه او را رفیع قرار داده است.

درخشش خورشید فقاهت

وی بیان کرد: بدون تردید هیچ هفته‌ای نمی‌گذرد که در درس خارج چند هزار طلبه و استاد، نام نائینی برده نشود؛ ما امروز نیازمند بازشناسی چنین شخصیت‌ها و اتکاء بر علوم آنان هستیم و او چون خورشیدی در این منظومه می‌درخشد.

وی اظهار کرد: در بعد سیاسی و اجتماعی او بعد از جنگ جهانی زیست کرد؛ در دوره‌ای که عثمانی فرو پاشید و کشورهای اسلامی متفرق شدند؛ او استعمار کشنده غرب را درک کرده است، لذا رهبری معظم جایگاه ایشان را در پیام حوزه، سرآمد برشمردند. این مرجع بزرگ همه جا اهل دلسوزی برای عالم اسلام، به ویژه ایران و عراق بود و مسائل آنان را می‌فهمید و تن‌آسایی و عزلت را انتخاب نکرد و در وسط میدان نقش‌آفرینی کرد.

وی اضافه کرد: اندیشه سیاسی منظوم و تصویر الگوی حکمرانی و آگاهی به تحولات زمانه در رفتار ایشان مشهود است؛ نائنیی در مهمترین نهضت‌های ایران و عراق کنشگری بسیار قوی داشت و در سنین میان‌سالی و جوانی مورد اعتماد میرزای شیرازی و طرف مشورت او بود. وقتی به نجف هم آمد در کنار مرحوم آخوند خراسانی مورد اعتماد ایشان بود تا جایی که گفته شده است عمده مواضع سیاسی اعلام نجف با قلم ایشان بود. در قیام عراق بزرگ و نیرومند علیه انگلیس پیشگامی کردند و به قم تبعید شدند.

عضو مجلس خبرگان رهبری، ادامه داد: مراجع همیشه در برابر استکبار سینه سپر می‌کردند و امروز نیز اینگونه‌اند و مرجعیت عالی شیعه در نجف نقش بزرگی به خصوص در این دو سال ایفا کرد. در ایران هم مرجع بزرگی چون امام(ره) داشتیم که قابل قیاس با احدی نیست و به دست ایشان تحولی هزار ساله را شاهد هستیم .

وی با بیان اینکه مرحوم نائینی سیاست‌ورزی را در نجف بسط داد، تأکید کرد: امروز هویت حوزه‌های علمیه را باید مورد بازخوانی دقیق در پرتو این عالمان قرار دهیم.

وی با بیان اینکه البته نهضت مشروطه درس‌های بزرگی داشت، تصریح کرد: این قیام، قیامی بزرگ و حرکتی برای رهایی از استبداد بود اما متأسفانه ناکامی و شکست‌هایی را نیز شاهد بودیم که برای ما درس‌آموز است.

وی افزود: امام از قبل و بعد از صفویه تحلیل دقیق داشتند و سامانه جدیدی را بر این اساس پایه‌ریزی کردند و راهنمای مردم براساس اندیشه الهی بودند. 

مدیر حوزه‌های علمیه در پایان گفت: آنچه جذاب است عظمت معنوی، روحی و اخلاقی و شخصیت عبادی نائینی است که در حوزه ما کمتر شناخته شده است و ما نیاز به الگوها و اسوه‌های اخلاقی بزرگ داریم که نائینی در رأس آن قرار دارد.