حجت‌الاسلام مسیح بروجردی بیان کرد
نقد، استدلال و آزاد اندیشی؛ سه ویژگی علمی حاج آقا مصطفی خمینی
استاد حوزه علمیه، در نشست علمی «آزاد اندیشی علمی حاج آقا مصطفی خمینی» که از سوی مؤسسه مفتاح کرامت در قم برگزار شد ضمن گرامی داشت یاد حاج آقا مصطفی خمینی نقد، استدلال و آزاد اندیشی؛ را سه ویژگی علمی حاج آقا مصطفی خمینی بیان کرد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مسیح بروجردی؛ استاد حوزه علمیه، شامگاه چهارم آبان‌ماه در نشست علمی «آزاد اندیشی علمی حاج آقا مصطفی خمینی» که از سوی مؤسسه مفتاح کرامت در قم برگزار شد با بیان اینکه سواد مراتبی دارد و مرتبه اول آن، داشتن حافظه خوب است، گفت: حاج آقا مصطفی به حسن حافظه معروف بود و به خوبی مطالب را در حفظ داشتند؛ مرتبه دیگر سواد، فهم است یعنی مطلبی را انسان بخواند و خوب بفهمد که قابل مناقشه نباشد؛ حاج آقا مصطفی در فهم مطالب نیز فرد ویژه‌ای بود؛ البته چون فردی کوتاه نویس بود خلاصه نویسی می‌کرد نه اینکه بخواهد سخنان دیگران را تفصیل بدهد؛ لذا دو تا سه صفحه مطلب را در چند خط مختصر می‌کردند و این کار در آثارشان بسیار تکرار شده است. وی افزود: سومین مرتبه سواد، نقد است یعنی، کسانی استدلالی را به خوبی نقد می‌کنند که پاسخ به نقدهای آنان دشوار است؛ حاج آقا مصطفی نقاد خوبی بود و آراء دیگران را به خوبی نقد کرده و بر آن حاشیه زده است. مرحله دیگر سواد، استدلال است یعنی، هر مدعایی در دستشان باشد برای آن دلیل می‌آورند و این هنر برای برخی افراد وجود دارد که حاج آقا مصطفی در این عرصه نیز سواد بالایی داشت.
بروجردی با بیان اینکه مرتبه دیگر سواد آن است که فرد علاوه بر اقوال دیگران قول دیگری از خود اضافه می‌کند، اظهار کرد: این مرحله بسیار مهم است یعنی، حتی اگر فرد مدعاهایی مطرح کند ولو اینکه استدلال قوی نیز برای آن نداشته باشد، باعث پیشرفت علم و تحول در علم است، زیرا بسیاری از افراد چنین مدعاهایی در ذهن ندارند. اوج این مسئله را در کسی چون شیخ اعظم انصاری می‌توان دید.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه مرحله دیگر سواد، ساخت نظریه است، گفت: این کار نیز از عهده هر کسی بر نمی‌آید؛ مرحله دیگر، تولید مکتب فکری است؛ حاج آقا مصطفی مؤسس یک مکتب فکری نبود و به نظر بنده ایشان نظریه هم نداشته است و خودشان نیز مدعی تولید نظریه نبودند اما به وفور فهم، استدلال و تولید مدعیات در آثار ایشان وجود دارد، در بسیاری از مسائل نقد وارد کرده و استدلال آوردند.
نشر 30 کتاب از حاج آقا مصطفی خمینی
بروجردی با بیان اینکه آثار ایشان نیز در دسترس است و حدود 30 کتاب از آن مرحوم منتشر شده است، اضافه کرد: این آثار در زمینه فلسفه، تفسیر و ... است و تعدادی از آثار که در قم وجود داشت و احتمالا توسط ساواک مفقود شد به دست ما نرسیده است و نوشته‌های چاپ شده ایشان عمدتا برای نجف است جز حاشیه اسفار.
وی بیان کرد: ایشان مبدع مکتب نبود اما در عرفان تابع مکتب ابن عربی با گرایش شیعی بود؛ در فلسفه تابع حکمت متعالیه صدرایی است و در فقه اگر صاحب جواهر را مکتب مستقل بداینم، ایشان در این مسیر بود. البته او بر سر سفره امام(ره) نشسته بود و بسیاری از آراءشان مأخوذ از ایشان بوده و مشهود است از ایشان استفاده می‌کرد.
وی با بیان اینکه ایشان آزاداندیشی خود را تحت تأثیر امام(ره) کسب کرده است، ادامه داد: برخی افراد همین که یک استاد مطلبی را گفت می‌پذیرند و خودشان تحقیق نمی‌کنند حتی اگر استدلالی هم از استاد ارائه نشود؛ گاهی نسبت به علمای بزرگ در هر رشته مطیع هستند و خود را محدود به آراء آنان می‌کنند. حاج آقا مصطفی این دو نوع محدودیت را نپذیرفته بود یعنی هم نسبت به آر اء استادشان نقد داشت و هم نسبت به آراء مشهور علما در طول تاریخ.
وی تأکید کرد: گاهی برخی افراد نظریه‌ای دارند و حاضر نیستند به هیچ وجه از آن کوتاه بیایند و تجدید نظر کنند اما حاج آقا مصطفی اینطور نبود.
بروجردی افزود: گاهی دو نظر در یک موضوع وجود دارد و فرد بدون اینکه تفحص و بحث کند به یکی تمایل بیشتری نشان می‌دهد؛ این گرفتاری است که بسیاری از افراد به آن مبتلا هستند، حاج اقا مصطفی بسیار تلاش کرده است تا برای نظریات مختلف، استدلال بیاورد و دلایل را نقد و استدلال دیگران را تکمیل کند.
ویژگی‌های تفسیر قرآن مصطفی خمینی
بروجردی بیان کرد: حاج آقا مصطفی 5 جلد تفسیر دارند که از ابتدای سوره حمد تا آیه 46 سوره بقره است و منبع بسیار خوبی برای شناسایی اطلاعات ایشان در علوم اسلامی است؛ ایشان در این تفسیر در بند آراء مفسران و روش آنان نیست و از روشی که به نظر او جامع بوده در تمامی آیات پیگیری کرده است.
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: ایشان رابطه علوم اسلامی با آیه را از دو جهت بررسی کرده است؛ اول اینکه این آیه در علوم اسلامی مثلا فقه یا کلام چه ثمر و فایده‌ای دارد. همچنین رابطه آیه و علم ر ا برقرار کرده‌اند.
وی بیان کرد: صرف و نحو، حتی در برخی موارد علوم غریبه را نه به صورت تخصصی مورد توجه قرار می‌دهند و بعد مطرح می‌کند که یک عارف، یک فقیه اخلاقی و ... چه برداشتی از آیه دارد. این مسیر در کل کتاب تفسیر و در هر آیه‌ای پیگیری شده است.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه ایشان علوم انسانی را وارد بحث نکرده‌اند چون چندان مطرح نبوده است، گفت: در علومی چون عرفان و فلسفه و ... هم 50 عنوان سخنان خاصی دارند که البته به زعم خودشان قبل از ایشان کسی بحث نکرده بود؛ ایشان مواردی را مثل کمِ متصل منکر است؛ برخی معتقدند که عدد 5، یک 5تایی است اما ایشان آن را از کنار هم قرار دادن چند عدد منفصل می‌داند.
بروجردی با بیان اینکه ایشان ماده که در تاریخ فلسفه وجود دارد را منکر است، گفت: امام(ره) نیز منکر ماده در عالم اجسام بودند و معتقدند که یک امر بالقوه به بالفعل تبدیل می‌شود و واسطه بین آنان نیست؛ ایشان تناهی ابعاد را هم منکر هستند البته تناهی اجساد را باور دارند.
اعتباری بودن وحدت عوالم
بروجری بیان کرد: حاج آقا مصطفی تقسیم صفات الهی به صفات ذات و فعل و صفات سلبی را منکر است؛ در مورد وحدت نیز معتقد است هر کدام از عوالم مانند اجسام، خیال، مثال و عقول وحدت اعتباری در درون خود دارند و وحدت بین همه عوالم نیز اعتباری است.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: در مواردی نیز نظر اثباتی دارند از جمله اینکه در چرایی نیاز معلول به علت معتقد است مناط احتیاج به خود علت بر می‌گردد؛ در واجب الوجود بالذات که واجب بالوجود من جمیع الجهات است ملاصدرا می‌گوید این مختص واجب الوجود بالذات نیست و در عقول نیز وجود دارد اما ایشان آن را در اجسام و همه ممکنات نیز جاری می‌داند؛ زیرا هر چیزی که امکان وقوعی دارد حتما واقع است.
وی اضافه کرد: وجود ذهنی از دیگر مسائلی است که ایشان مورد توجه قرار داده است؛ ملاصدرا با حمل اولی و شایع، آن را حل کرده و گفته است که با اتحاد عاقل و معقول آن را حل می‌کنم؛ حاج آقا مصطفی این نظر ملاصدرا را نپذیرفته است و حمل اولی و شایع را قبول ندارد و می‌گوید همه حمل‌ها، حمل شایع هستند البته استدلالی نیاورده و به کتب آنها ارجاع داده است.
بروجردی تأکید کرد: در نظر ایشان علم حصولی مرتبط با اتحاد عاقل و معقول نیست و شخص با علم حضوری، عقول را درک می‌کند.
استاد حوزه علمیه با اشاره به نگاه‌های فقهی ایشان، تصریح کرد: از جمله بحث ایشان در این عرصه، پیرامون روایت «الناس مسلطون علی اموالهم» است که گفته‌اند آیا به کمک این تعبیر می‌توان قوانین را تعیین کرد یا خیر؟ همچنین از مباحثی که مفصلا مورد توجه قرار داده آن است که «لا تعاد» نمی‌شود راجع به زیادت(در نماز) باشد.
وی در پایان گفت: در مورد عقد بیع نیز معتقد است که عقد بیع، مبادله خارجی است نه قراردادی که بین دو نفر بسته می‌شود و بیع چیزی است که قبل از آن که عقد و قراردادی باشد، بین افراد برقرار بوده و اگر این مبادله خارجی رخ ندهد عقد بیع نیز ایجاد نشده است.
گزارش از علی فرج‌زاده
انتهای پیام مطالب مرتبط
