پرهیز از اسراف؛ کلید بهبود اقتصاد خانواده و کشور

رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنان اخیر خود با مردم، بر پرهیز از اسراف در همه موارد از جمله نان، گاز، بنزین و اقلام خوراکی تأکید کردند. ایشان اسراف را از مهم‌ترین خطرها و ضررها برای خانواده‌ها و کشور دانستند و تصریح کردند اگر این همه اسراف وجود نداشته باشد، بدون تردید اوضاع کشور بسیار بهتر خواهد بود.

در همین زمینه، سیدرضا راستی‌الحسینی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با ایکنا، به تحلیل ابعاد مختلف این توصیه پرداخت.

وی گفت: این سخنان یک پیام کلیدی دارد: «اقتصاد ملی نه‌فقط از سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان شکل می‌گیرد، بلکه از رفتارهای خرد میلیون‌ها خانوار نیز اثر می‌پذیرد. آنچه رهبر انقلاب بر آن تأکید کردند، بازگشت به عقلانیت مصرف و قطع زنجیره‌ اسراف است که این موضوع از خانه‌ها آغاز می‌شود.

اسراف؛ یک مسئله فرهنگی یا یک بحران اقتصادی؟

راستی‌الحسینی توضیح داد: سال‌هاست درباره اسراف حرف زده می‌شود اما معمولاً آن را موضوعی فرهنگی یا اخلاقی می‌دانند؛ در حالی که امروز اسراف یک بحران اقتصادی واقعی است. اینکه ما در مصرف گاز بیش از دو برابر متوسط جهانی مصرف می‌کنیم یا سرانه دورریز نان در کشور چند برابر استاندارد جهانی است، دیگر یک هشدار ساده فرهنگی نیست، بلکه زنگ خطر اقتصادی است.

وی ادامه داد: وقتی در یک کشور بخش مهمی از منابع انرژی و مواد غذایی هدر می‌رود، یعنی هزینه‌های تولید بالا می‌رود، فشار بر بودجه دولت افزایش می‌یابد و نیاز به واردات بیشتر می‌شود. این همان نقطه‌ای است که اسراف، اقتصاد خانوار را هم به چالش می‌کشد؛ چون آثارش به شکل افزایش قیمت‌ها، کمبود منابع و فشار بر خدمات عمومی ظاهر می‌شود.

پیوند مصرف نادرست با بی‌ثباتی اقتصادی

این کارشناس اقتصادی یکی از مهم‌ترین نکات مغفول‌مانده را پیوند میان اسراف و بی‌ثباتی کلان اقتصادی دانست و در این رابطه اظهار کرد: وقتی مردم تصور می‌کنند اسراف فقط یک مسئله در سطح خانه است، اشتباه می‌کنند. مصرف بی‌رویه انرژی، بار مالی گسترده‌ای بر دولت تحمیل می‌کند؛ به‌طوری که سالانه ده‌ها میلیارد دلار یارانه پنهان انرژی صرف می‌شود. اگر مصرف ما منطقی بود، هم دولت امکان اصلاح بودجه داشت و هم منابع آزادشده می‌توانست صرف توسعه زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت و بهبود رفاه عمومی شود.

وی افزود: برای نمونه، مصرف غیرمنطقی بنزین باعث می‌شود کشور به‌جای صادرات گسترده فرآورده‌های نفتی، مجبور شود واردات انجام دهد یا ظرفیت پالایشگاهی خود را صرف جبران مصرف داخلی کند. این یعنی از دست رفتن فرصت‌های ارزی. موضوعی که مستقیماً بر نرخ ارز، تورم و آرامش اقتصادی مردم اثر می‌گذارد.

اسراف در نان؛ آسیب خاموش اما گسترده

راستی‌الحسینی بخش دیگری از سخنان خود را به موضوع نان اختصاص داد و گفت: نان، قدیمی‌ترین کالای یارانه‌ای در کشور است و به‌گونه‌ای وسیع‌ترین اقلام مصرفی حجم بالایی از منابع را به خود اختصاص می‌دهد. اما متأسفانه دورریز نان در ایران نسبت به بسیاری از کشورها بسیار بالاست.

وی ادامه داد: وقتی نان دور ریخته می‌شود، فقط نان دور ریخته نشده است؛ آب مصرف‌شده، انرژی مصرف‌شده در کل فرآیند پخت، حمل‌ونقل، یارانه خرید گندم و حتی تلاش و زحمت کشاورز هم دور ریخته شده است. این همان حلقه‌ای است که رهبر انقلاب بر آن هشدار دادند؛ ریشه‌ مشکل، کوچک اما اثرش بزرگ است.

گاز و بنزین؛ منابعی که با بی‌احتیاطی از دست می‌روند

این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی جهان است اما ما در زمستان با ناترازی گاز مواجه می‌شویم. یکی از دلایل مهم، الگوی ناصحیح مصرف خانگی است. زمانی که یک خانه بیش از چند برابر استاندارد جهانی گاز مصرف می‌کند، کل سیستم انرژی کشور وارد بحران می‌شود.

وی درباره بنزین نیز تصریح کرد: بنزین در ایران یکی از ارزان‌ترین بنزین‌های دنیاست اما این ارزان بودن نباید باعث شود مردم تصور کنند منابع نامحدود است. هدررفت بنزین، مصرف بی‌رویه خودروها، ترافیک شهری و استفاده غیرضروری از وسیله نقلیه، در نهایت هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی ایجاد می‌کند.

چرا رهبر انقلاب بر پرهیز از اسراف تأکید کردند؟

راستی‌الحسینی توضیح داد: تأکید رهبر انقلاب در این مقطع زمانی معنا دارد. کشور در سال‌های اخیر با چالش‌های مختلف اقتصادی مواجه بوده و برای عبور از این دوره نیازمند مدیریت منابع است. بخشی از این مدیریت از دولت و بخش دیگر از مردم می‌گذرد. پیام رهبری این است که مردم با تغییر الگوهای مصرف می‌توانند نقشی واقعی در بهبود وضع اقتصادی داشته باشند.

وی افزود: این نگاه تکلیف‌گرایانه یا ایدئولوژیک نیست؛ برعکس کاملاً اقتصادی است. ما با جمعیتی ۸۵ میلیونی نمی‌توانیم الگوی مصرف یک کشور ۲۰ میلیونی را داشته باشیم اما می‌توان متناسب با همین جمعیت مصرف داشت. مصرف امروز باید متناسب با ظرفیت تولید، وضعیت منابع و تحولات جهانی باشد.

راهکارها؛ از اصلاح فرهنگ مصرف تا ابزارهای سیاست‌گذاری

این کارشناس اقتصادی در ادامه مصاحبه به ارائه راهکارهایی برای کاهش اسراف پرداخت و گفت: اولین گام، آموزش و آگاهی است. از مدرسه تا رسانه باید مفهوم مصرف بهینه را به زبان ساده برای مردم باز کنند. بسیاری از خانواده‌ها اصلاً نمی‌دانند چه حجمی از نان و غذا در ماه دور ریخته می‌شود یا چقدر مصرف بی‌رویه انرژی برایشان هزینه می‌سازد.

وی افزود: دومین گام، اصلاح ابزارهای سیاست‌گذاری است. بسیاری از کشورها برای کنترل مصرف انرژی از تعرفه پلکانی، هوشمندسازی کنتورها، مشوق‌های کاهش مصرف و فرهنگ‌سازی رسانه‌ای هم‌زمان استفاده می‌کنند. در ایران نیز باید این مسیر جدی‌تر دنبال شود. مثال روشن آن، طرح بهینه‌سازی مصرف انرژی در منازل است که اگر با حمایت دولت انجام شود، اثرات بسیار بزرگی بر کاهش گاز مصرفی خواهد داشت.

نقش رسانه‌ها در مبارزه با اسراف

راستی‌الحسینی بر اهمیت رسانه‌ها تأکید کرد و گفت: آگاهی عمومی از راه رسانه‌ها منتقل می‌شود. لازم است رسانه‌ها روایت‌های واقعی از تبعات اسراف ارائه دهند؛ مثلاً نشان دهند وقتی یک شهر بیش از حد گاز مصرف می‌کند، کارخانه‌های صنعتی مجبور به کاهش فعالیت یا توقف موقت می‌شوند. یا وقتی قیمت نان بالا می‌رود، یکی از دلایل همین دورریز گسترده است.

وی ادامه داد: اگر مردم ببینند رفتار کوچکشان اثر بزرگ دارد، قطعاً همراه خواهند شد. تغییر سبک مصرف، نیازمند حس مشارکت است و رسانه‌ها دقیقاً این حس را ایجاد می‌کنند.

اقتصاد بدون اسراف؛ چارچوبی برای آینده

راستی‌الحسینی اظهار کرد: کشوری که اسراف در آن کاهش یابد، سه مزیت بزرگ به دست می‌آورد: اول کاهش فشار بر منابع ملی، دوم بهبود وضعیت بودجه و سوم افزایش آرامش اقتصادی در سطح خانوار. این سه مزیت در کنار هم می‌تواند ساختار اقتصادی کشور را مقاوم کند. اگر رفتارهای مصرفی اصلاح شود، کشور نیازی به اضافه‌بار بر بودجه ندارد، دولت مجبور به چاپ پول اضافی نمی‌شود و تورم کاهش می‌یابد. بنابراین پرهیز از اسراف، بخش مهمی از مبارزه با تورم نیز هست.

وی در پایان گفت: سخنان رهبر انقلاب یک نقشه راه بود؛ نقشه‌ای که از خانه‌ها آغاز می‌شود و به آینده اقتصاد ایران ختم می‌شود. اگر مردم به این توصیه عمل کنند، نه‌فقط مشکلات امروز کمتر می‌شود، بلکه مسیر توسعه پایدار نیز هموارتر خواهد شد.