مستندهای جنگ 12 روزه؛ نقشه راه مدیریت بحرانهای آینده
مدیر مرکز مستند سوره گفت: مستندهای تولید شده درباره جنگ 12 روزه، بخشهایی از مقاومت مردمی و مدیریت بحران را به مخاطب نشان میدهد و میتواند الگویی برای تحلیل و مواجهه با بحرانهای مشابه باشد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست خبری تشریح آخرین فعالیتها و سیاستهای مرکز مستند سوره، امروز ۱۸ آذر با حضور محمدرضا امامقلی، مدیر مرکز و سیدرضا منتظری، مدیر جریانسازی و ارتباطات، در محل این مرکز برگزار شد.
امامقلی در آغاز این نشست با تأکید بر اینکه توضیح روند فعالیتها ضرورتی اجتنابناپذیر است، بیان کرد: سال گذشته طرحی با عنوان «فر تهران» در مرکز مطرح شد و همان زمان تصمیم گرفتیم این مسیر را به شکل عملیاتی دنبال کنیم. به همین دلیل حضور در شهرهای مختلف را آغاز کردیم تا بتوانیم هم شبکهسازی تازهای میان مستندسازان شکل دهیم و هم فرصت تجربهورزی و توسعه مخاطب را گسترش دهیم.
وی افزود: این رویکرد باعث شد جمع قابل توجهی از چهرههای جدید وارد میدان مستندسازی شوند و نتایج مثبتی در همافزایی گروهها، شکلگیری جریانهای مستقل و تقویت فضای تولید حاصل شود. مرکز مستند تلاش دارد این مسیر را تا رسیدن به یک مدل پایدار ادامه دهد و براساس تجربیات سال گذشته، برنامهریزی ۱۴۰۵ نیز بر تقویت شبکه مستندسازان جوان و هوشمندسازی روند تولید مبتنی است.
امامقلی با اشاره به لزوم همسویی نهادهای تصمیمساز در حوزه مستند اظهار کرد: اگرچه طی چهار دهه گذشته مستندسازی در کشور مسیرهای متنوعی را طی کرده است، اما امروز در بحث حکمرانی رسانهای با خلأ جدی مواجه هستیم. در دوران دفاع مقدس گروههای تلویزیونی هماهنگ راهی جبهه میشدند، اما در جنگ ۱۲ روزه اخیر حتی یک جلسه برای تنظیم حضور گروهها یا مدیریت میدانی برگزار نشد! محصول این ناهماهنگی تولید تنها چهار اثر مستند درباره جنگ بود: «ستاره شد»، «بازداشتگاه»، «اراده سنگی» و «شاخهای روی آب» که روایتگر زندگی شهید تهرانیچی است.
مدیر مرکز مستند سوره تأکید کرد: اگرچه این چهار اثر توانستند بخشی از واقعیت میدانی جنگ را آشکار کنند اما میتوان بسیار بیشتر در این رابطه کار کرد. درضمن نبود سازوکار مشترک میان نهادهای رسانهای موجب شد بخش مهمی از لحظات انسانی، تصمیمهای حساس و جزئیات صحنههای مقاومت ثبت نشود. مرکز مستند سوره بر همین اساس برنامهای تازه برای رصد فوری رویدادهای مشابه طراحی کرده تا گروهها بتوانند بدون اتلاف زمان وارد میدان شوند.
وی ادامه داد: تجربه جنگ ۱۲ روزه نشان داد مستندساز تنها با دوربین در میدان حاضر نمیشود، بلکه بهعنوان بخشی از حافظه تاریخی عمل میکند؛ حافظهای که نبود آن میتواند در تحلیلهای سیاسی و اجتماعی آینده خلل ایجاد کند. به همین دلیل، مرکز در حال تدوین مدلی برای «پشتیبانی میدانی از مستندسازان» است تا در بزنگاههای بحرانی امکان روایت دقیق و بهموقع فراهم شود.
مدیر مرکز مستند سوره در ادامه درباره رویکرد جدید مرکز در توسعه مخاطب با اشاره به مستند «موتور سواران» بیان کرد: هدف ما تنها حضور در جشنوارهها نیست. باید آثاری تولید کنیم که مخاطب عام بتواند با آن ارتباط بگیرد. بهجز آثار حیاتوحش، معمولاً مستندهای جدی کمتر دیده میشوند، اما تجربه اکران گسترده «موتور سواران» نشان داد اگر مسیر معرفی درست باشد، حتی گروههایی که هیچگاه مستند ندیدهاند، به تماشای آن مینشینند.
این مدیر سینمایی در بخش دیگری از نشست به اهمیت مستندسازی در تقویت هویت ملی و فرهنگی پرداخت و گفت: هر مستند، علاوه بر ثبت واقعیتهای اجتماعی، میتواند یک سند تاریخی باشد و برای نسلهای آینده مسیر تحلیل و تصمیمگیری را روشن کند. مستند تنها ابزار هنری نیست، بلکه یک سرمایه اجتماعی و فرهنگی است که میتواند جامعه را به درک دقیقتری از خود و پیرامونش برساند. مرکز برنامهریزی کرده است تا آثار تولید شده در استانها و مناطق مختلف، روایتهای بومی و محلی را به سطح ملی منتقل کنند تا تنوع تجربههای فرهنگی و اجتماعی نیز به نمایش گذاشته شود.
امامقلی افزود: تلاش داریم نمایش مستندها در روستاها، شهرهای کوچک و محیطهای غیررسمی نیز افزایش یابد. این تجربه نشان داده است که مخاطبان در هر محیطی آماده پذیرش آثار با محتوای واقعی و انسانی هستند، به شرط آنکه روش معرفی اثر صحیح باشد و با ذائقه آنها سازگار طراحی شود. توسعه شبکههای نمایش محلی یکی از اولویتهای مرکز در سالهای پیشرو خواهد بود و این برنامه کمک میکند مستندسازان با مخاطبان واقعی و مستقیم در ارتباط باشند.
وی همچنین به تجربه همزمانسازی تولید آثار داستانی و مستند اشاره کرد و گفت: در برخی پروژهها، مستندهای پژوهشی پیش از تولید فیلم داستانی آماده میشوند و آرشیوهای ارزشمندی برای ساخت روایتهای داستانی فراهم میکنند. این روند باعث میشود که هم مستند به عنوان یک اثر مستقل دیده شود و هم تولیدات داستانی از صحت تاریخی و مستند بودن روایت برخوردار باشند. این همگرایی بین تولیدات مستند و داستانی یکی از ابزارهای ارتقای کیفیت آثار فرهنگی است و باید به شکل سیستماتیک در دستور کار قرار گیرد.
مدیر مرکز مستند سوره درباره تربیت مستندسازان جوان تصریح کرد: کارگاههای آموزشی، دورههای منتورینگ و حمایت از استعدادهای تازه، تمرکز اصلی ما در سالهای اخیر بوده است. هدف این است که شبکهای گسترده از مستندسازان جوان در استانها شکل بگیرد و بتوانند روایتهای محلی و هویتی را با کیفیتی بالا به سطح ملی منتقل کنند. با این شبکهسازی، مسیر کشف استعدادهای مستندسازی فعال در سراسر کشور هموار شده و این جریان میتواند به تولید آثار جریانساز و اثرگذار در آینده منجر شود.
اهمیت همکاری بیننهادی در تولید مستند
امامقلی در ادامه به اهمیت همکاری بیننهادی در تولید مستند پرداخت و بیان کرد: هیچ تولید اثر مهم و تأثیرگذاری بدون همافزایی دستگاههای فرهنگی، آموزشی و اجتماعی امکانپذیر نیست. گفتوگوهای تازهای با نهادهای مختلف آغاز شده تا مسیر تولید، نمایش و پخش مستندها در سطح گستردهتر دنبال شود. هدف این است که مستند نه فقط یک قالب هنری، بلکه ابزار بازنمایی واقعیتهای اجتماعی و ایجاد پیوند میان مردم و سیاستگذاری فرهنگی باشد. با تقویت این سازوکار، درک عمومی نسبت به مسائل کشور ارتقا یافته و امکان اثرگذاری واقعی مستند در جامعه فراهم میشود.
وی با تأکید بر نقش مستند در ترویج ارزشهای دینی گفت: هر اثر مستند میتواند وسیلهای برای بازنمایی آموزههای دینی در زندگی روزمره باشد. در مرکز مستند سوره معتقدیم که پرداختن به مفاهیم دینی نه تنها وظیفه هنری، بلکه مسئولیت اجتماعی است. وقتی مخاطب با آموزههای دینی در قالب روایتهای واقعی و ملموس مواجه میشود، درک عمیقتری از اصول اخلاقی و هنجارهای فرهنگی پیدا میکند. این رویکرد به ویژه برای نسل جوان اهمیت دارد، زیرا مستند میتواند به شکل غیرمستقیم اما مؤثر، ارزشهای اعتقادی و فرهنگی را در ذهن مخاطب تثبیت کند.
نقش خانواده در شکلدهی ذائقه فرهنگی و اخلاقی
وی همچنین به نقش خانواده در شکلدهی ذائقه فرهنگی و اخلاقی اشاره و اظهار کرد: خانواده به عنوان کوچکترین نهاد اجتماعی، تأثیر مستقیم بر رشد فرهنگی و تربیتی افراد دارد. مستندهایی که محوریت خانواده دارند، میتوانند الگوهای صحیح رفتاری و سبک زندگی مبتنی بر ارزشهای اخلاقی و دینی را منتقل کنند. وقتی خانوادهها پای یک مستند مینشینند و شاهد روایتهای انسانی همراه با آموزههای دینی هستند، این تجربه تبدیل به یک فرآیند آموزشی و فرهنگی مشترک میشود.
امامقلی ادامه داد: پرداختن به موضوعات دینی و خانوادگی در مستند، هم امکان آشنایی مخاطب با واقعیتهای اجتماعی و فرهنگی را فراهم میکند و هم تقویتکننده حس تعلق به هویت ملی و دینی است. ما در مرکز سوره تلاش میکنیم آثاری تولید کنیم که خانوادهها بتوانند کنار هم به تماشای آن بنشینند و همزمان با روایت داستان، مفاهیم اخلاقی و تربیتی نیز منتقل شود. این رویکرد باعث میشود مستندها قط سرگرمی نباشند، بلکه به ابزار اثرگذار در آموزش و تقویت باورهای فرهنگی تبدیل شوند.
وی بیان کرد: توجه به خانواده و مفاهیم دینی در مستند، زمینه شکلگیری گفتمان فرهنگی سالم را فراهم میکند و میتواند شکاف بین نسلها را کاهش دهد. وقتی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان با یک اثر مستند در کنار هم تجربه میکنند، فرصت بحث و تبادل نظر درباره ارزشها و آموزههای دینی ایجاد میشود. این فرآیند به تثبیت هنجارهای اخلاقی و ایجاد انسجام فرهنگی کمک میکند و در نهایت، مستند را از یک محصول هنری صرف به یک ابزار تربیتی و اجتماعی مؤثر تبدیل میکند.
مدیر مرکز مستند سوره با اشاره به اهمیت مستند در بررسی مسائل اجتماعی گفت: مستند همچنین ابزار مؤثری برای شناسایی و تحلیل آسیبهای اجتماعی است. وقتی یک موضوع اجتماعی در قالب مستند بررسی میشود، امکان ارائه دادهها و روایتهای واقعی وجود دارد و مخاطب به عمق مشکلات جامعه دسترسی پیدا میکند. این آثار میتوانند نشان دهند که مسائل اجتماعی تنها مختص یک گروه خاص نیست و گستره آن در لایههای مختلف جامعه دیده میشود. مستندها با بازنمایی دقیق و مستند واقعیتها، فرصت گفتوگوی سازنده میان مردم و نهادهای مسئول را فراهم میکنند و میتوانند به تدوین راهکارهای عملی کمک کنند.
وی اضافه کرد: مستندسازی درباره آسیبهای اجتماعی همچنین باعث حساسسازی جامعه و ایجاد نگرش انتقادی میشود. وقتی مخاطب با چالشهای واقعی، مانند فقر، اعتیاد، مهاجرت، طلاق یا خشونت خانگی مواجه میشود، امکان تحلیل و واکنش آگاهانه فراهم میشود. این فرآیند میتواند نهادهای متولی و تصمیمگیران فرهنگی و اجتماعی را به اقدام عملی تشویق کند. به این ترتیب، مستند نه تنها بازتابدهنده مشکلات است، بلکه به عنوان یک ابزار راهبردی برای پیشگیری و اصلاح آسیبها عمل میکند.
مدیر مرکز مستند سوره همچنین به اهمیت همکاری با دستگاههای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی اشاره کرد و گفت: تولید آثار اثرگذار بدون همافزایی نهادی انجامپذیر نیست. مجموعهای از مذاکرات جدید آغاز شده تا امکان نمایش و پخش گسترده مستندها فراهم شود و از ظرفیت مستند برای توضیح واقعیتهای جامعه و ارتقای فهم عمومی استفاده شود.
وی درباره سیاستهای حمایتی مرکز تأکید کرد: شروع هر همکاری با ارائه طرح از سوی مستندساز است. هیچ محدودیتی برای حمایت مالی یا اجرایی وجود ندارد، مگر زمانی که محتوای طرح در تضاد با آرمانهای ایران یا سیاستهای کلان حوزه هنری باشد.
امامقلی در پایان نشست با تأکید بر نزدیکی حرفه خبرنگاری و مستندسازی گفت: مستندساز در بسیاری از مواقع همان نخستین فردی است که مانند یک خبرنگار به صحنه حادثه میرسد و دادهها را ثبت میکند. اگر خبرنگاری وارد عرصه تحقیق و روایت عمیق شود، باید از چنین اقدامی حمایت کرد. کشور به مستندساز فعال نیاز دارد و نگاه محدودکننده در این حوزه آسیبزاست.
انتهای پیام
