نقش معرفتشناسی در شکلدهی به تفکر علمی جامعه
در نخستین جلسه از سلسله جلسات «معرفت علمی» دانشگاه امام صادق(ع)، رضا اکبری، عضو هیئت علمی این دانشگاه، با تأکید بر نقش راهبردی نسل دانشجویی در آینده علمی کشور، به بررسی تعاریف معرفت در سنت اسلامی و فلسفه معاصر پرداخت و هشدار داد که پراکندهخوانی علمی، یکی از آفتهای جدی رشد دانشجویان است.
به گزارش ایکنا، رضا اکبری، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در نخستین جلسه از سلسله جلسات «معرفت علمی» با موضوع «تعریف معرفت در سنت اسلامی و معرفتشناسی معاصر» که از سوی دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد این دانشگاه برگزار شد، با تأکید بر نقش راهبردی نسل دانشگاهی در آینده علمی کشور، به تبیین ابعاد گوناگون معرفتشناسی و جایگاه آن در شکلگیری تفکر صحیح پرداخت.
وی با اشاره به چگونگی شکلگیری تعریف معرفت، نقدهای مطرحشده در دوره معاصر و نظریات رقیب ارائه شده در این حوزه، بیان کرد که تمامی این موارد در تعریف معرفت قابل بررسی و تبیین است. ایشان همچنین ضمن توجه به سنت فلسفه و معرفتشناسی غرب، با عنایت به سنت اسلامی، تعاریفی از معرفت را مطرح کرد.
اکبری در ابتدای سخنان خود با اشاره به جایگاه بیبدیل دانشجویان در آینده کشور گفت: دانشجوی امروز، استاد، پژوهشگر، سیاستگذار و نظریهپرداز فردای کشور است و مسیری که اکنون انتخاب میکند، سرنوشت علمی جامعه را در دهههای آینده رقم خواهد زد.
وی با تأکید بر ضرورت نگاه راهبردی به تحصیل افزود: دانشجو نباید صرفاً به دریافت مدرک بسنده کند، بلکه باید از همان سالهای ابتدایی، افق آینده علمی و فکری خود را ترسیم کرده و بهصورت هدفمند حرکت کند.
هشدار نسبت به آسیب پراکندهخوانی علمی
این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با انتقاد از رویکرد پراکندهخوانی در فضای دانشگاهی اظهار داشت: یکی از آفتهای جدی رشد علمی، نداشتن تمرکز معرفتی است. دانشجویی که بهطور همزمان دهها حوزه را بهصورت سطحی دنبال میکند، در نهایت در هیچ حوزهای به عمق علمی نمیرسد.
وی تأکید کرد: دانشجوی موفق باید در نهایت دو یا سه حوزه تخصصی اصلی را انتخاب کرده و در همان مسیر، بهصورت متمرکز، نظاممند و بلندمدت حرکت کند.
اکبری در ادامه به حوزه معرفتشناسی پرداخت و گزارشی از حوزههای مختلف آن، از جمله تعریف معرفت، توجیه معرفتشناختی، گواهی و شکاکیت ارائه داد. وی توضیح داد که امروزه معرفتشناسی در بُعد اجتماعی از اهمیت ویژهای برخوردار شده است؛ بهگونهای که نهادهای اجتماعی مانند رسانه، دانشگاه و سیاست، نقش محوری در اولویتبخشی و وزندهی به باورها ایفا میکنند و حتی میتوان از مفاهیمی همچون «مهندسی افکار عمومی» و «حاشیهرانی معرفتی» برخی گروههای اجتماعی سخن گفت.
وی افزود: در چنین فضایی، رذایل معرفتی همچون استخفاف و تکبر معرفتی، آسیبهای فراوانی به فضای معرفتی جامعه وارد میکند. همچنین نباید از نقش عواملی مانند تعصبات، منافع شخصی، فشارهای اجتماعی، ترس و سوگیریهای روانی که مسیر شناخت انسان را منحرف میکنند، غافل شد.
تعریف مسلط معرفت در فلسفه معاصر
اکبری در ادامه، مسئله تعریف معرفت را مورد واکاوی قرار داد. وی با اشاره به تعریف رایج معرفت در فلسفه تحلیلی گفت: در فلسفه معاصر، معرفتِ گزارهای غالباً به «باور صادقِ موجه» تعریف میشود؛ به این معنا که برای آنکه گفته شود فردی نسبت به گزارهای معرفت دارد، باید آن گزاره را باور داشته باشد، آن گزاره صادق باشد و برای باور خود دلیل موجه در اختیار داشته باشد.
وی با اشاره به نقد مشهور گتیه اظهار کرد: گتیه نشان داد که ممکن است هر سه شرطِ باور، صدق و توجیه برقرار باشد، اما همچنان نتوان آن باور را معرفت دانست. این مسئله موجب شد تعریف سنتی معرفت با بحرانی جدی مواجه شود.
اکبری در ادامه به ظرفیتهای فلسفه اسلامی اشاره کرد و افزود: با مراجعه به رشتههای مختلف شکلگرفته در سنت اسلامی، همچون منطق، فلسفه، کلام، اصول فقه، رجال، حدیث و اخلاق، میتوان مباحث مطرح در معرفتشناسی امروز را استخراج و به زبان معاصر بازبیان کرد. او در این زمینه به مباحثی مانند گواهی، نظریه مبناگرایی، باورهای پایه، شرایط توجیه و تعریف معرفت اشاره کرد.
هشت تعریف معرفت در سنت اسلامی
اکبری تصریح کرد: در متون فلاسفه و متکلمان مسلمان، دستکم هشت نوع تعریف از معرفت قابل شناسایی است. برخی از این تعاریف با محوریت استعاره شناختی «آینه» و برخی دیگر در قالب استعاره شناختی «نور» ارائه شدهاند. همچنین برخی از تعاریف مطرحشده در سنت اسلامی، بهویژه در آثار کلامی، شباهتهایی با تعریف سهجزئی معرفت در معرفتشناسی معاصر دارند. بهعلاوه، برخی از اشکالات و پاسخهای مطرحشده در کتابهای کلامی، از جمله «ابکارالافکار»، یادآور اشکالات گتیه و پاسخهای ارائهشده به آن، از جمله شرط نقضناپذیری است.
وی در ادامه گفت: مراجعه به آثار موجود در سنت کلامی و فلسفی، امکان انجام پژوهشهای مقایسهای با ادبیات معاصر معرفتشناسی را برای پژوهشگران فراهم میکند.
اکبری در پایان، دانشجویان را به برنامهریزی بلندمدت علمی دعوت کرد و گفت: هر دانشجو باید برای خود یک نقشه راه پژوهشی پنجساله داشته باشد و پایاننامه را نقطه آغاز مسیر پژوهشی بداند، نه پایان آن.
یادآور میشود، این نشست علمی با محوریت معرفتشناسی را میتوان گامی مؤثر در جهت پیوند میان تربیت علمی دانشجویان و مباحث بنیادین فلسفی ارزیابی کرد؛ نشستی که در آن، هم از آیندهسازی نسل جوان سخن به میان آمد و هم از نقش کلیدی معرفتشناسی در شکلدهی به تفکر علمی سخن گفته شد.
انتهای پیام
