آینده‌پژوهی جریان تربیت حافظان قرآن

کریم دولتی، مدیر طرح پژوهشی «بررسی روش‌های حفظ قرآن کریم در داخل و خارج از کشور، استانداردسازی و استخراج شیوه‌های مطلوب» با اشاره به رونمایی از این طرح پژوهشی اظهار کرد: طرح پژوهشی «بررسی روش‌های حفظ قرآن کریم در داخل و خارج از کشور» که حاصل تلاش جمعی از پژوهشگران و به سفارش ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم است، 30 آذرماه ۱۴۰۴ رونمایی شد. این طرح ازجمله پروژه‌های کلان و بنیادینی است که با هدف بررسی علمی فرآیند حفظ قرآن و پاسخ به چالش‌ها و آسیب‌های موجود در این حوزه طراحی شد.

مسئول دبیرخانه ترجمه قرآن کریم و متون دینی مرکز عالی قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: این پژوهش در زمانی آغاز شد که ستاد راهبری حفظ قرآن کریم در سازمان اوقاف و امور خیریه مستقر بود و اجرای آن حدود سه سال به طول انجامید؛ از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳. هدف اصلی این طرح آن بود که حفظ قرآن کریم به‌عنوان یک فرآیند علمی دیده شود و مسیر آن براساس یافته‌های پژوهشی اصلاح و تقویت شود.

این حافظ قرآن ادامه داد: پژوهش از بررسی موضوع حفظ قرآن در خود قرآن کریم، روایات و سیره معصومان علیهم‌السلام آغاز شد و سپس به مباحث روان‌شناسی یادگیری، به‌ویژه مؤلفه‌های مرتبط با حفظ و تثبیت مطالب، پرداخت. در ادامه نیز، در دو فصل مستقل، روش‌های رایج حفظ قرآن در داخل و خارج از کشور و آسیب‌شناسی این روش‌ها مورد بررسی قرار گرفت.

دولتی با اشاره به بخش بین‌الملل این طرح تصریح کرد: در بخش بررسی‌های خارج از کشور، اطلاعات مربوط به روش‌های حفظ قرآن در ۱۵ کشور گردآوری شد و با تعدادی از اساتید، صاحب‌نظران و مسئولان آموزش حفظ قرآن در کشور‌های مختلف مصاحبه‌های تخصصی انجام گرفت. این داده‌ها پس از تحلیل، مبنای مقایسه و استخراج الگو‌های موفق قرار گرفت.

مشارکت دو هزار نفر از حافظان قرآن در این پژوهش

وی افزود: در داخل کشور نیز، علاوه بر مصاحبه با اساتید و فعالان باسابقه حوزه حفظ قرآن، یک پرسشنامه جامع با محوریت ابعاد مختلف حفظ قرآن از جمله وضعیت حافظان، نوع حفظ، شیوه مرور و تثبیت طراحی شد که حدود دو هزار نفر از حافظان قرآن کریم در سطوح مختلف آن را تکمیل کردند. این اطلاعات میدانی، بانک داده‌ای کم‌نظیر برای تحلیل وضعیت حفظ قرآن در کشور فراهم کرد.

مسئول دبیرخانه ترجمه قرآن کریم و متون دینی مرکز عالی قرآن و عترت بیان کرد: براساس داده‌های کتابخانه‌ای و میدانی، این طرح پژوهشی تدوین شد و امیدواریم بتواند به بخش قابل توجهی از پرسش‌ها و چالش‌های روشی در حوزه حفظ قرآن پاسخ دهد و آموزش حفظ قرآن را از یک فعالیت سلیقه‌ای به یک جریان پژوهش‌محور و مبتنی بر مبانی علمی تبدیل کند.

حفظ قرآن به‌صورت معکوس نتایج پایدارتر و عمیق‌تری دارد

وی با اشاره به برخی یافته‌های مهم این پژوهش گفت: یکی از نتایج قابل توجه این تحقیق آن است که برخلاف بسیاری از روش‌های رایج، حفظ قرآن به‌صورت معکوس، یعنی از انتهای قرآن کریم (سوره ناس) به ابتدای آن (سوره بقره) در بسیاری از کشور‌های موفق جهان اسلام نتایج پایدارتر، عمیق‌تر و تثبیت‌شده‌تری به همراه داشته است و این یافته با شواهد علمی و میدانی قابل استناد پشتیبانی می‌شود.

دولتی افزود: یافته مهم دیگر این پژوهش آن است که زمان‌بندی‌های محدود و از پیش تعیین‌شده برای حفظ قرآن، رویکرد درستی نیست. حفظ قرآن باید متناسب با شرایط، اقتضائات و ویژگی‌های فردی مخاطب برنامه‌ریزی شود. با این حال، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دوره‌ای بین دو تا چهار سال، بازه‌ای منطقی و مطلوب برای حفظ کامل قرآن کریم به‌شمار می‌رود.

وی تأکید کرد: این پژوهش هرگز ادعای پایان راه در حوزه مطالعات حفظ قرآن را ندارد. قطعاً ظرفیت‌های فراوانی برای طرح پرسش‌های جدید و تکمیل این مسیر پژوهشی وجود دارد و امیدواریم پژوهشگران دیگر نیز با ورود به این حوزه، این مطالعات را توسعه دهند تا نتایج آن به ارتقای جریان حفظ قرآن در کشور منجر شود.

مدیر طرح پژوهشی در بخش دیگری از سخنان خود به آسیب‌های شناسایی‌شده در حوزه حفظ قرآن اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها این است که برخی افراد از مسیر‌های نادرست وارد فرآیند حفظ می‌شوند یا به موفقیت دست نمی‌یابند یا دستاورد بسیار محدودی دارند. در مواردی نیز شاخص‌های صحیح ارزیابی حفظ، جابه‌جا شده و تمرکز بیش از حد بر کمیت، بدون توجه به کیفیت، موجب فرسایش منابع انسانی، مالی و زمانی، به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان می‌شود.

وی افزود: گاهی افراد جذب عناوین و ظواهر می‌شوند، بدون آنکه حفظ آنها از کیفیت و ماندگاری لازم برخوردار باشد و این مسئله در نهایت نه به کمیت مطلوب می‌انجامد و نه به کیفیت مورد انتظار. اصلاح این رویکردها، یکی از اهداف اصلی این پژوهش بوده است.

دولتی در پایان با قدردانی از همراهی نهاد‌های مرتبط بیان کرد: این طرح با حمایت و همکاری ستاد راهبری حفظ قرآن کریم و همراهی مجموعه‌های مرتبط ازجمله سازمان اوقاف به انجام رسید و امیدواریم نتایج آن بتواند مبنای تصمیم‌سازی‌های آینده و بهبود سیاست‌گذاری‌ها در حوزه حفظ قرآن کریم قرار گیرد.

به گزارش ایکنا، طرح پژوهشی «بررسی روش‌های حفظ قرآن کریم در داخل و خارج از کشور، استانداردسازی و استخراج مدل‌های مطلوب» 30 آذرماه ۱۴۰۴ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین ارباب‌سلیمانی معاون وزیر و رئیس مرکز عالی قرآن و عترت، مدیران و تعدادی از اساتید و صاحب‌نظران در مرکز عالی قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی شد.