اصالت توأمان دین و دموکراسی؛ معنای منطقی و سنجیده مردم‌سالاری دینی
گروه سیاسی: با توجه به توازنی که در تفسیر سوم از نظام مردم‌سالاری دینی بین شاخص‌های دینی و شاخص‌های مردم‌سالارانه حکومت پدیدار میشود، می‌توان حکومت مورد نظر این تفسیر را معنای منطقی و سنجیده مردم‌سالاری دینی تلقی کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سومین همایش ملی «نظریه مردم‌سالاری دینی» دیروز، سه‌شنبه 26 آذرماه، با همکاری نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تالار «عدالت» دانشکده حقوق این دانشگاه برگزار شد.
در این همایش پس از قرائت آیاتی از کلام الله مجید، حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمد محمدیان، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، بر ضرورت شکل‌گیری بحث‌های نظری در مورد روش‌های کسب آرای مردم در انتخابات در نظام مردم‌سالار دینی در محیط‌های علمی و دانشگاهی تأکید کرد.
در ادامه پنل‌های تخصصی برگزار شد و در نوبت صبح، فردین قریشی، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز مقاله خود را با عنوان«مردم‌سالاری دینی؛ تحریر و ارزیابی سه تفسیر متعارض» با هدف بررسی تفاسیر موجود در خصوص نظام مردم‌سالاری دینی در میان متفکران سیاسی ایران امروز ارائه داد.
وی از این تفاسیر بر اساس مبانی نظری آن‌ها به تفاسیر منبعث از «اصالت دین در برابر دموکراسی»، «اصالت دموکراسی در برابر دین» و «اصالت توأمان دین و دموکراسی» تعبیر و خاطرنشان کرد: روش مورد استفاده در تحریر هرکدام از این تفاسیر، بررسی و معناکاوی متون دست اول برخی از نویسندگان اصلی هر تفسیر بوده است.
قریشی گفت: یافته اصلی این تحقیق، عبارت از روشن شدن برتری نظری تفسیر سوم نسبت به دو تفسیر رقیب است؛ چرا که مردم‌سالاری دینی در چارچوب تفسیر نخست، هرچند ممکن است نوعی از انواع حکومت دینی به‌شمار آید، اما به نظر می‌رسد وصف مردم‌سالارانه برای این نوع از حکومت با چالش‌های جدی مواجه شده است.
وی افزود: در گستره تفسیر دوم نیز هرچند حکومت مورد نظر، حکومتی مردم‌سالارانه خواهد بود، اما پذیرش این نوع حکومت به‌عنوان حکومتی دینی دشوار خواهد بود، حال آنکه با توجه به توازنی که در تفسیر سوم بین شاخص‌های دینی و شاخص‌های مردم‌سالارانه حکومت پدیدار میشود، می‌توان حکومت مورد نظر این تفسیر را معنای منطقی و سنجیده مردم‌سالاری دینی تلقی کرد.
در ادامه نوبت صبح، مجید رهایی به تفاوت نظریه‌های لیبرال دموکراسی و مردم‌سالاری دینی از منظر امام خمینی(ره) پرداخت و مؤلفه‌های اصلی نظریه لیبرال دموکراسی و نظریه مردم‌سالاری دینی با ارجاع به آرای امام خمینی(ره) تشریح و نهایتاً دو نظریه سیاسی رقیب را از زوایای گوناگون، جهت تشخیص نقاط تلاقی و تضاد آن‌ها با یکدیگر به صورت تطبیقی بررسی کرد.
محمدرضا اخضریان کاشانی سخنران دیگر نوبت صبح این همایش بود که در بررسی مفهوم حاکمیت در رابطه اسلام و دموکراسی به پیچیدگی‌های مفهوم «مردم‌سالاری» اشاره کرد و گفت: تجربه دموکراسی در کشورهای اسلامی که نیم‌نگاهی به تحولات کشورهای پیشروتر از جمله ایران دارد، همواره در بطن خود، پاسخ به این پرسش را طلب کرده که با این همه، سنت نهادینه شده مذهبی و تاریخی، چگونه باید دموکراسی را حاکم و تحکیم کرد.
وی با طرح این پرسش که «در تلقیات مختلفی که از اسلام و دموکراسی در کشورهای اسلامی از جمله در ایران وجود دارد، مهم‌ترین شاخصه‌های دموکراسی چه سرنوشتی خواهد داشت و رویکرد هر یک از جریان‌های اسلام‌گرا اعم از سنت‌گرا یا مدرن به این شاخصه‌ها چه خواهد بود»؟ به شاخصه «حاکمیت» اشاره و تقابل میان اسلام‌گرایان سنتی و مدرن در این مقوله را تشریح کرد.
این گزارش حاکی است در نوبت عصر نیز مسعود درودی کارشناس ارشد اندیشه سیاسی در اسلام به ارائه مقاله خود با عنوان «نقش و جایگاه مردم در حکومت اسلامی از دیدگاه اندیشه سیاسی مکتب قم و نجف» پرداخت و در مقایسه تطبیقی مبانی نظری و مؤلفه‌های ذهنی و عینی مردم‌سالاری با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) و شهید محمدباقر صدر اظهار کرد: تبیین دقیق نقش مردم در حکومت اسلامی در عصر تبلیغ ایدئولوژی‌های مردم‌سالار و طرح حاکمیت بلامنازع نظام‌های به اصطلاح دموکراتیک در جهان، وظیفه خطیر اندیشمندان اسلامی است.
وی گفت: بررسی و مقایسه نظری نقش و جایگاه مردم در حکومت اسلامی از منظر امام راحل و شهید صدر می‌تواند ما را به چارچوب‌ها و اهداف نظری نظام «مردم‌سالار» در اندیشه سیاسی نزدیک کند و تا حدودی ماهیت و پیش‌فرض‌ها، عناصر و ارزش‌‌های بنیادی نظام مردم‌سالاری دینی را که در هاله‌ای از ابهام‌های ذهنی قرار گرفته است، تبیین و شفاف کند.
درودی افزود: پاسخ‌گویی به سه پرسش «چگونگی رابطه مشروعیت نظام مردم‌سالار با طرز تلقی از حوزه قدرت و اقتدار سیاسی»، «ویژگی نظام مردم‌سالاری و چگونگی رابطه آن با طرز تلقی از حکومت» و «جایگاه نقش و حقوق مردم و منابع کنترل قدرت» به نقاط کلیدی و مهم مبانی نظری امام خمینی(ره) و شهید صدر در مورد نقش و جایگاه مردم در حکومت اسلامی پاسخ خواهد داد.
همچنین حسن مجیدی استادیار علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع) در سخنان خود با موضوع «شورا و مردم‌سالاری دینی در اندیشه متفکران عرب اهل سنت معاصر» گفت: ستیز با مدرنیته و بازگشت به سنت در اندیشه سلفی‌ها، امکان نوسازی سنت به‌وسیله برخی دیگر از متفکران عقلی مسلک، پذیرش مدرنیته و وانهادن سنت، تلفیق و سازش میان سنت و مدرنیته، صورت‌های مختلف نسبت‌سنجی اندیشه سیاسی متفکران سیاسی عرب اهل سنت معاصر در میان سنت و مدرنیته است که می‌تواند در درک اندیشه سیاسی بسیاری از متفکران عرب معاصر از میان اهل سنت سودمند باشد.
وی تصریح کرد: در این میان، «شورا» واژه‌ای کلیدی است که نزد بسیاری از متفکران از نحله‌های مختلف اهل سنت به‌ویژه در دوران پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، نقطه عزیمت مناسبی برای دستیابی به سامان سیاسی مطلوب انگاشته شد که نوع تلقی این متفکران از شورا و معنابخشی به این دال کلیدی، از منظرهای مختلف، شکل‌دهنده هسته فکری بسیاری از اندیشمندان عرب محسوب میشود.
سخنران اختتامیه سومین همایش ملی «نظریه مردم‌سالاری دینی» آیت‌الله محسن اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بود که در سخنانی تأکید کرد: در قرآن کریم برای هیچ مقوله‌ای به اندازه حاکمیت الهی برهان ارائه نشده است؛ چون خدا خالق و رازق است، لذا حق دستور دارد.
وی با طرح این سؤال که آیا مشروعیت امری قبل‌الانسانی یا بعدالانسانی است، گفت: آیا عملی بعد از اینکه انسان آن را انجام داد مشروع میشود و یا اینکه باید اول مشروع باشد بعد انسان آن را انجام دهد؟
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی افزود: اگر مشروعیت بعدالانسانی باشد همه جنایت‌ها توجیه میشود اما بدیهی است مشروعیت امری قبل‌الانسانی است یعنی ریشه‌ای فوق انسانی دارد و باید از منبعی برخیزد که مشروعیت برای او ذاتی است که جزء خدا موجود دیگری نیست که حق بالذات باشد زیرا انسان بالاذات معصوم نیست پس مشروعیت قبل‌الانسانی است.
