تولید احادیث جعلی هنوز هم ادامه دارد/ 4 مرحله تاریخی احادیث جعلی

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، عضوهیئت علمی موسسه دارالحدیث در گفت‌وگو با ایکنا؛ در مورد احادیث ساختگی و روند تاریخی آن گفت: روایاتی که کذب آن احراز شود موضوع و مجعول خوانده می‌شود؛ بنابراین هر حدیث ضعیفی، به علت اینکه صدق آن به دلیل راوی ناشناخته و مرسل بودن و ... احراز نشده است، جعلی نیست ولی هر حدیث جعلی، ضعیف است.

مهریزی با اشاره به روایات رسیده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) در مورد احادیث جعلی که بیانگر وجود این نوع احادیث این گونه است، بیان کرد: اینکه در میان احادیث، جعلی وجود دارد فی الجمله مورد تایید است؛ البته تعداد احادیث جعلی به فرض کم بودن هم مسئله مهمی است و آثار منفی زیادی دارد؛ زیرا عمدتا جعل حدیث در جایی است که تضاد منافع اعم از مذهبی، جنسیتی، فرقه‌ای و ... وجود دارد.

استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: روایات جعلی در مورد مذاهب اسلامی، جنسیت، اقوام، مباحث عقلی و اخلاقی خود را نشان می‌دهد ولو اینکه تعداد آن کم باشد که البته کم هم نیست؛ مرحوم شعرانی  تعبیری دارد که از هر هزار حدیث، 50 عدد آن جعلی است که اگر در مجموع صد هزار حدیث محاسبه کنیم پنج هزار عدد خواهد شد که بسیار قابل توجه است.

مهریزی ادامه داد: ما چهار مرحله تاریخی در مورد حدیث جعلی داریم؛ مرحله اول اینکه آیا در زمان پیامبر(ص) و ائمه(ع) بوده که همه متفق القول بر بودن آن هستند؛ مرحله دوم اینکه آیا این احادیث به کتب اصلی حدیثی مانند «الکافی» و «من لایحضره الفقیه» و ... راه‌‍یافته است؛ مرحله سوم اینکه از فاصله کلینی تا شیخ صدوق و صاحب وسائل آیا چیزی جعل شده و مرحله چهارم نیز اینکه از دوره صفویه تا دوره معاصر روایت جعل شده است یا نه؟ بنده معتقدم که باید در تمام این مراحل بحث شود و صرفا آن را منحصر به دوره پیامبر(ص) و ائمه(ع) نکنیم.

مهریزی تصریح کرد: اخباری‌ها معتقدند که تلاش عالمان محدث و حضور ائمه معصومین(ع) سبب شد تا احادیث جعلی اصلاح شود؛ بنابراین هر چه بعد از دوره ائمه(ع) وجود دارد درست است که از جمله استرآبادی و مرحوم صاحب «وسائل الشیعة» و علامه مجلسی در آثار خویش به این مسئله تاکید کرده‌اند.

وی افزود: افراطی‌های اخباری می‌گویند همه روایات، قطعی‌الصدور است، دیدگاه میانه می‌گوید اگرچه قطعی الصدور نیستند ولی صحیح هستند و گرایشات ملایم‌تر نیز معتقدند که اگرچه احادیث ضعیف وجود دارد ولی جایزالعمل است البته دیدگاه مخالفان با این گروه یعنی مجتهدان و فقها معتقدند که احادیث جعلی بعد از کتب اربعه نیز منتقل شده است.

این محقق و پژوهشگر حدیث بیان کرد: در بحارالانوار فراوان روایاتی وجود دارند که در کتب اربعه حدیثی و قرون قبل از آن دیده نمی‌شود و بسا اوقات مرحوم مجلسی به صورت وجاده در نسخه‌های عتیقه و قدیمه دیده است؛ نمونه این مسئله روایت 9 ربیع است که مجلسی از فرزند سیدبن طاووس نقل کرده ولی اثری از این نسخه برغم اینکه گفته می‌شود وجود دارد، نیست.

مهریزی با بیان اینکه جوامع و مجامع روایی به کتبی که در دوره صفویه جمع‌آوری شد گفته می‌شود، اظهار کرد: به نظر من در فاصله قبل تا دوره صفویه اتفاقات زیادی در جعل حدیث رخ داده است و بعد از آن نیز شاهد احادیث جعلی هستیم؛ مثلا روایتی در مستدرک در مورد شهادت ثلاثه در اذان آمده که تا یک قرن قبل در میان احادیث ما نبوده است و اگر سیر شکل‌گیری این حدیث را نگاه کنیم، می‌بینیم به‌تدریج ایجاد شده یا روایتی در مورد شلمچه به امام رضا(ع) منتسب شده است که بعد از دفاع مقدس شکل گرفت، بنابراین مجعولات حدیثی مسئله‌ای به روز است.

مهریزی با اشاره به انواع جعل با بیان اینکه گاهی جعل در قالب یک کتاب و گاهی در قالب یک مطلب، روایت و ... شکل می‌گرفته است، تصریح کرد: همچنین عربیات، مسیحیات، یهودیات، زرتشتیات و ایرانیات در میان احادیث داریم؛ مثلا در مورد اینکه گفته‌اند وقتی نام امام زمان(عج) برده می‌شود، بلند شده بایستید و دست روی سر بگذارید؛ اصل این مطلب در کتب حدیثی گذشته هست ولی همین بخش اخیرا اضافه شده است.

وی با اشاره به تاثیر ایدئولوژیک بر این نوع احادیث افزود: همچنین کتبی که در مورد «الموضوعات» نوشته شده در میان اهل سنت از قرن 5 به بعد به این مسئله پرداخته شده است و قواعدی برای تشخیص این نوع احادیث وضع کرده‌اند و تا دوره معاصر که دو موسوعه در این زمینه نوشته شده است اما در میان شیعه چنین کارهایی نشده است که تحلیل ساده این است که بگوئیم احادیث ما پاکیزه بوده است.

مهریزی اظهار کرد: در دوره معاصر نیز کتبی در این زمینه نوشته شده ولی نمونه‌های آن را از میان احادیث موضوعه اهل سنت آورده‌اند؛ آیت‌الله سبحانی نیز کتابی دارند که نمونه‌های جعلی از کتب اهل سنت بیان شده اگرچه در مقالات به نمونه‌های جعلی شیعه هم پرداخته شده ولی در مجموع ما هم دیر شروع کردیم و هم کم پرداخته‌ایم.

 انتهای پیام