نسخه‌های خطی قرآن، غنابخش 7 موزه برتر جهان
گروه بین‌الملل ــ تاريخ اسلام سرشار از آثار فرهنگی و هنری گرانقدری است که هرمندان و مبتکران جهان اسلام آن را در طول سالیان تدوین کرده‌اند، اما در این میان نسخه‌های خطی ارزشمندی از قرآن وجود دارند که موزه‌های جهان مزین به این آثار جاودان‌اند.
به گزارش ایکنا: بی‌شک مبتکران و هنرمندان مسلمان با خلق آثار ارزشمند هنری، یکی از رکن‌های خلق تمدن عظیم و باشکوه اسلام هستند و از جمله گروه‌هایی‌اند که سهم بزرگی در شکل‌گیری تمدن اسلام داشته‌اند.
اما آنچه امروز برای نسل آینده مسلمانان اهمیت دارد، نگهداری این آثار ارزشمند تاریخی و حراست از آن‌هاست، چراکه این آثار بخشی از هویت و شناسنامه امت اسلام است و شکوفایی و عظمت تاریخ و تمدن اسلام را به تصویر می‌کشد.
امروزه در کشورهای مختلف جهان آثار تاریخی هنری اسلامی بسیار مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخ و هنر است و به همین خاطر در کشورهای زیادی موزه‌های اختصاصی با هدف نگهداری از آثار اسلامی ساخته شده است، اما بخشی از آثار اسلامی که در موزه‌ها نگهداری می‌شود نسخه‌های خطی قرآن کریم هستند، چراکه کلام وحی با توجه به قداستی که در طول تاریخ اسلام داشته از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار بوده است و خطاطان و هنرمندان مسلمان در طول تاریخ با خوشنویسی قرآن کریم سهم زیادی در حفظ جایگاه این کتاب الهی داشته‌اند.
در همین راستا، «اسماعیل قاسمی» از پژوهشگران مصری با انتشار مقاله‌ای با عنوان «7 متاحف إسلامية. لا تفوتوها إذا زرتم هذه المدن؛ 7 موزه اسلامی. اگر از این شهرها بازدید کردید، آنها را از دست ندهید» در پایگاه اطلاع‌رسانی «طقس العرب» به معرفی 7 موزه برتر اسلامی در کشورهای قطر، ترکیه، بحرین، مصر، آلمان، مالزی و کانادا پرداخته و نسخه‌های خطی قرآن در این موزه‌ها را باعث غنابخشی به این اماکن دانسته است.
1- موزه هنرهای اسلامی دوحه
موزه هنرهای اسلامی دوحه در سال 2006 ساخته شد و در 22 نوامبر سال 2008 (20 آذر 1387) در پایتخت قطر و در کرانه جنوبی خلیج فارس، «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی»، امیر قطر از ۲۷ ژوئن ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۱۳، آن را افتتاح کرد. وی در مراسم افتتاح موزه در صفحات نخست کتاب طلایی ویژه موزه نوشت: «جهان اسلام به تمدن بشری میراث هنری، فرهنگی، علمی و معماری بسیاری تقدیم کرده است که ما به آن افتخار می‌کنیم و این کاخ زیبایی که امروز آن را افتتاح می‌کنیم یکی از نشانه‌های این تمدن عظیم است. امیدواریم که این موزه به مرکزی برای معرفی این تمدن کهن و ریشه‌دار تبدیل شود.»
طراحی و ساخت این موزه متأثر از معماری اسلامی قدیم است. معمار این موزه «یو مینگ پی» (Ieoh Ming Pei) مشهور به «آی ام پی» بود. او معمار مشهور آمریکایی چینی‌تبار است.
این موزه 7 طبقه است و دو طبقه آن در زیر آب قرار دارد. آثار تاریخی اروپایی و آسیایی از قرن هفتم تا نوزدهم به نمایش گذاشته شده است. نسخه‌های خطی، قطعات سرامیکی، سفالی، شیشه‌ای، چوبی، اشیای ساخته‌شده از عاج، سنگ‌های قیمتی و سکه‌های قدیمی از جنس طلا، برنز، مس و نقره که تاریخ بعضی از آنها حتی به قبل از اسلام و دوره ساسانی می‌رسد از جمله آثاری است که در این موزه نگهداری می‌شوند و نشان‌دهنده هنرهای اسلامی در طول 14 قرن هستند.
همچنین، این موزه مرکز پژوهش و کتابخانه هنرهای اسلامی دارد و با مساحتی بیش از 45 هزار مترمربع، نماد فرهنگی جدیدی را برای منطقه خلیج فارس به وجود آورده است.
2- موزه آثار اسلامی و ترکی در استانبول
ساختمان این موزه که در اصل کاخ «ابراهیم پاشا»، از وزرای «سلطان سلیمان اول» (پادشاه عثمانی)، بود در سال 1524 ساخته شد. این موزه نخستین بار در سال 1914 با عنوان «موزه اوقاف اسلامی» ساخته شد و بعدها نامش به «موزه آثار اسلامی ترکیه» تغییر کرد و بنای آن در میدان «سلطان احمد» در منطقه «فاتح» شهر استانبول ترکیه قرار دارد و دربردارنده مجموعه متنوعی از آثار هنری و تمدن اسلامی است.
نسخه‌های خطی موجود در این موزه که متعلق به قرن‌های 8 تا 19 و از نسخه‌های نادر است که تعداد آنها به 15 هزار می‌رسد. فرش‌های گرانبها از دیگر اشیایی است که در این موزه نگهداری می‌شود.
3- موزه بیت‌القرآن منامه
موزه بیت‌القرآن در شهر منامه، پایتخت بحرین، قرار دارد و مجتمعی چندمنظوره با هدف نگهداری و نمایش هنرهای اسلامی است که در منطقه «حورا» منامه و در سال ۱۹۹۰ تأسیس شد و به دلیل دربرداشتن مجموعه‌ای از نسخ خطی قرآن یکی از معروف‌ترین موزه‌های اسلامی در جهان به شمار می‌رود.
این موزه شامل سه سالن مهم به نام‌های «مکه مکرمه»، «مدینه منوره» و «قدس شریف» است که تاریخ کتابت قرآن را از ابتدای تدوین تا عصر حاضر روایت می‌کند.
در این موزه حدود 10 هزار نسخه خطی قرآن و نخستین نسخه از قرآن، که در عهد عثمان بن‌عفان، خلیفه سوم، گردآوری شد، وجود دارد. همچنین، از دیگر آثار گرانبهای این موزه است: نخستین نسخه از قرآن کریم، که در سال ۱۶۹۴ در آلمان چاپ شد، قدیمی‌ترین نسخه ترجمه‌شده به زبان لاتینی در سوئیس در سال ۹۵۵ق، بزرگترین مصحف جهان که در قرن هجده به خط نسخ در هند نوشته شد و تعدادی از مصحف‌های کوچک که فقط با ذره‌بین امکان خواندن آنها وجود دارد.
در مجتمع بیت‌القرآن منامه مسجدی با گنجایش ۱۵۰ نمازگزار وجود دارد که گنبد شیشه‌ای آن از بزرگترین گنبدهای جهان به شمار می‌رود و «احمد مصطفی»، خطاط مصری، آن را طراحی کرده و آیه ۱۸ سوره توبه و اشکال هندسی بر روی آن دیده می‌شود. کتابخانه فرقان، مدرسه یوسف بن احمد کانو و سالن همایش از دیگر ساختمان‌های موجود در این مجتمع است.
4- موزه هنرهای اسلامی قاهره
موزه هنرهای اسلامی قاهره که یکی از بزرگترین موزه‌های جهان به شمار می‌رود در میدان «باب الخلق» قاهره قرار دارد. این موزه در سال 1903 با هدف نگهداری آثار و اسناد تاریخی اسلامی بسیاری از کشورهای جهان از جمله مصر، شمال آفریقا، شام، هند، چین، ایران، اندلس (اسپانیای کنونی) و عربستان تأسیس شد.
اشیای فلزی، سرامیکی، شیشه‌ای، کریستالی و منسوجات همه دوره‌های تاریخی جهان اسلام در این موزه به نمایش گذاشته شده است. 100 هزار قطعه و اثر تاریخی در این موزه نگهداری می‌شود که در سال‌های اخیر حدود ۲۵۰۰ آثار باستانی در ۲۵ گالری آن نمایش داده می‌شود.
موزه دو طبقه دارد. در طبقه اول سالن‌های نمایشگاه وجود دارد و طبقه دوم نیز محل نگهداری اشیاست.
ساختمان موزه، کتابخانه و آرشیو ملی مصر که در مجاورت اداره مرکزی امنیت قاهره قرار داشت در سال 2014 بر اثر انفجار یک خودروی بمب‌گذاری‌شده، مقابل اداره مرکزی امنیت قاهره، تخریب شد که به دنبال آن ۱۷۹ اثر تاریخی موزه خسارت دید که ۱۶۰ قطعه از این آثار مرمت شده است.
موزه اسلامی قاهره پس از مدتی تعطیلی به دلیل تخریب بر اثر انفجار، با سرمایه‌گذاری و همکاری کشورها و سازمان‌های مختلفی از جمله امارات، آمریکا، سوئیس، ایتالیا و سازمان یونسکو بازسازی و مرمت شد و در سال 2017 عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر، آن را بازگشایی کرد.
5- موزه هنرهای اسلامی برلین
موزه هنرهای اسلامی برلین، که با نام موزه «پرگامون» شناخته می‌شود، در سال 1904 افتتاح شد. این موزه در بین ۵ موزه شهر برلین، که به «جزیره موزه‌ها» معروف است، قرار دارد.
موزه برلین که آثار هنری گرانبهایی را از تمدن اسلام از قرن هشتم تا نوزدهم از شرق مدیترانه، آناتولی، خاورمیانه و آسیای مرکزی به معرض نمایش گذاشته است، سالانه بیش از 330 هزار بازدیدکننده از سراسر جهان دارد.
در این موزه همچنین آثار گرانبهایی مربوط به دوره یونان باستان تا منطقه جنوب غربی و مرکز آسیای میانه و آثاری از عصر هلنیسم، مصر باستان، آشوریان، بابل و ایران باستان نگهداری می‌شود. دروازه ایشتار، اتاق حلب، تندیس‌های رومی، دروازه بازار ملط، محراب مسجد عماد الدین کاشان، مجموعه‌های اسلامی و مجموعه فرش برلین از آثار دیدنی این موزه است.
6- موزه هنرهای اسلامی کوآلالامپور
این موزه یکی از اماکن دیدنی جنوب شرق آسیاست که در دسامبر سال 1998 با هدف اینکه بزرگترین و نخستین موزه اسلامی مالزی باشد، تأسیس شد. مساحت این موزه 30 هزار مترمربع است و 7 هزار اثر تاریخی و هنری در آن نگهداری می‌شود و کتابخانه‌ای شامل مجموعه‌ای از کتاب‌های مهم اسلامی هم دارد.
این موزه در کنار مسجد ملی مالزی در کوالالامپور و باغ پرندگان قرار دارد و در سالن‌های آثار نسخه‌های قدیمی قرآن، نسخ تاریخی و آثار اسلامی هندی، چینی و عربی نگهداری می‌شود.
موزه کوآلالامپور چندین سالن دارد که مهمترین آنها به شرح ذیل هستند:
- در سالن قرآن کریم مجموعه‌ای مصحف‌ها و نسخه‌های خطی اسلامی نگهداری می‌شود. یکی از مشهورترین این مصحف‌ها قرآنی است که تاریخ آن به قرن 10ق برمی‌گردد و در ازبکستان تحریر شده است.
- سالن هندی: در این سالن مجموعه‌ای از جواهرات هندی و اسلحه‌ها و خنجرهای مزین به جواهر وجود دارد.
- سالن چینی: در این سالن مجموعه‌ای اشیای سرامیکی مزین به نقوش اسلامی، گلدان و بخوردان‌هایی با نقش و نگارهای اسلامی وجود دارد.
- سالن ملایو: در این سالن نیز تعدادی ظرف مسی، خنجر و نیزه نگهداری می‌شود.
7- موزه آقاخان تورنتو
موزه هنرهای اسلامی «آقاخان»(Aga Khan) در شهر «تورنتو» کانادا واقع شده و سرمایه‌گذار این موزه «تراست آقاخان» است. این موزه شامل آثار هنری و میراث فرهنگی تمدن‌های اسلامی به خصوص ایران است. این آثار از مجموعه شخصی کریم آقاخان، مؤسسه مطالعات اسماعیلی و مجموعه شخصی شاهزاده صدرالدین آقاخان، عموی شاهزاده کریم آقاخان، گردآوری شده‌اند. حدود هزار اثر گرانبها از جمله ظروف سفالی، تابلوهای مینیاتوری و فرش‌های نفیس در این موزه دیده می‌شوند.
ترجمه و تنظیم گزارش: سعیده بیرجندی
