گام بیست و هفتم روزه‌داری؛ از خدا عذرخواهی کنیم، می‌بخشد

به گزارش ایکنا، عذرخواهی و اظهار ندامت و پشیمانی و توبه حقیقی در پیشگاه خداوند متعال، یکی از بزرگترین عوامل رشد دهنده به‌شمار می‌رود. وقتی از خدا عذرخواهی می‌کنیم همانند کودکی هستیم که پشیمان پیش بزرگ‌تر خود رفته است و معذرت می‌خواهد؛ او کریم است و می‌بخشد.

در دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان از خداوند ستار می‌خواهیم: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیلَةِ القَدْرِ وصَیرْ أموری فیهِ من العُسْرِ الی الیسْرِ واقْبَلْ مَعاذیری وحُطّ عنّی الذّنب والوِزْرِ یا رؤوفاً بِعبادِهِ الصّالِحین؛ خدایا روزی کن مرا در آن فضیلت شب قدر را و بگردان در آن کارهای مرا از سختی به آسانی و بپذیر عذرهایم و بریز از من گناه و بارگران را، ای مهربان به بندگان شایسته خویش».

آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح فراز «اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیلَةِ القَدْرِ» می‌گوید: در این بخش از دعا می‌خوانیم، ای خدا، برتری فضیلت شب قدر را روزی‌ام کن. از این دعا برخی احتمال می‌دهند که شب بیست ‌و هفتم ماه رمضان، شب قدر است. در روایات، راجع به شب قدر اختلافاتی وجود دارد. شیعه اعتقاد دارد که به احتمال قوی شب بیست ‌و سوم، شب قدر است و اعمال بیست ‌و سوم مهم‌تر از اعمال شب نوزدهم‌ و بیست‌ و یکم است. شب‌های نوزدهم و بیست‌ و یکم، یک غسل مستحبی دارند؛ اما شب بیست ‌و سوم دو غسل دارد. خواندن سوره‌های «دخان»، «روم» و «عنکبوت» در شب بیست ‌و سوم سفارش شده است.

وی می‌افزاید: برادران اهل تسنن به بیست ‌و هفتم اعتقاد دارند و این شب را احیاء نگه می‌دارند و اعمال شب قدر را به جا می‌آورند. شیعه هم البته شب بیست ‌و هفتم احیاء دارد؛ اما تنها در اول شب.

این استاد اخلاق با بیان اینکه برخی قایل به شب قدر بودن شب نیمه شعبان هستند، ادامه می‌دهد: اندازه‌گیری برنامه‌های ما اعم از سلامتی، عمر طولانی، رفاه، بلا، گرفتاری و هر پیشامدی در شب قدر اتفاق می‌افتد. شبی که مورد اختلاف است و حتی برخی، عید فطر را برای آن قائلند.

این عالم ربانی در ادامه اظهار می‌کند: برخی اولیاء، تمام سال را احیاء می‌گرفتند تا آن شب قدر که معلوم نیست چه وقت است را درک کنند.

آیت‌الله مجتهدی تهرانی درباره جایگاه شب قدر تصریح می‌کند: شب قدر بهترین ایام سال است. ملائکه به اذن خدا به روی زمین می‌آیند تا مقدرات ما را معلوم می‌کنند. ملائکه می‌آیند و دور دل ما می‌گردند؛ اما جای خالی نمی‌بینند که وارد شوند. فرودگاه دل ما برای فرود ملائکه خالی نیست.

وی می‌افزاید: گوشه‌ای از آن جای محبت زن و بچه است. گوشه‌ای از آن جای محبت پول، ریاست و علاقه‌های گوناگون است و به همین دلیل ما فضای خالی در دل نداریم تا ملائکه در آن فرود بیایند.

وی در ادامه در خصوص فراز «وصَیرْ أموری فیهِ من العُسْرِ الی الیسْرِ» می‌گوید: در جمله دوم دعا می‌خوانیم که خدایا امورات من را از سختی به آسانی مبدل کن. ‌غالب مردم گرفتار هستند. گرفتار همسایه بد، عروس بد، داماد بد و گرفتارهای دیگر و در این دعا از خدا می‌خواهیم که این گرفتاری‌ها و سختی‌ها را برای ما به آسانی مبدل کند.

آیت‌الله مجتهدی تهرانی همچنین در توضیح فراز «واقْبَلْ مَعاذیری» اظهار می‌کند: خدایا عذر من را بپذیر. گاهی کسی از شما غیبت کرده یا در عصبانیت حرفی می‌زند و عذرخواهی می‌کند؛ ما هم با این دعا به در خانه خدا می‌رویم و از او به خاطر کارهایی که انجام داده‌ایم عذرخواهی می‌کنیم. اگر کودکی از پدرش عذرخواهی کند، پدر منقلب می‌شود حالا که ما از خدا عذرخواهی کنیم، خدا بسیار بیشتر از والدین مهربان است و حتماً می‌بخشد.

وی با تاکید بر اینکه همیشه از خدا عذرخواهی کنید، در شرح بخش پایانی دعا می‌گوید: در آخر دعای روز بیست ‌و هفتم ماه رمضان می‌خوانیم «وحُطّ عنّی الذّنب والوِزْرِ یا رؤوفاً بِعبادِهِ الصّالِحین» یعنی، خدایا گناهانم را محو کن. ای خدایی که به بندگان صالحت مهربانی. مهربانی خدا بسیار زیاد است. آدم هرگاه رو به خدا عذرخواهی می‌کند، خدا او را می‌پذیرد ولو اگر یک عمر نااهل باشد. در گذشته جوان‌های منحرفی بودند که در ایام محرم، امام حسین (ع) از آنها دستگیری می‌کرد و در آخر محرم تمام گناهان خود را ترک می‌کردند. در شب‌های تاریک و در خلوت و تنهایی با خدا صحبت و از او عذرخواهی کنید. خدا دست شما را می‌گیرد و اصلاح می‌شوید.

حجت‌الاسلام روح‌الله بیدرام، نویسنده و پژوهشگر دینی در کتاب «نجوای روزه‌داران» در تفسیر دعای روز بیستم و هفتم ماه رمضان آورده است:

بهره‌مندی از فضیلت لیله‌القدر

نقش انسان در مقدرات شب قدر: در سوره قدر می‌خوانیم؛ شب قدر از هزار ماه برتر و بالاتر است. ائمه اطهار(ع) در مقام تفسیر و تبیین آیات قرآن، دلیل این برتری حیران کننده را، برتری عبادت و انجام عمل صالح برای بندگان در این شب دانسته‌اند. اگر لحظه‌ای درنگ کنیم و کمی با خود بیندیشیم خواهیم دید که در میان ۳۶۵ شب سال تنها شبی از شبها‌ست که این چنین مورد عنایت و توجه قرار گرفته و چنان اثراتی بر آن مترتب شده است. بنابراین با اندکی تأمل به این نتیجه خواهیم رسید که باید این فرصت را غنیمت شمرد چرا که در این شب پر‌خیر و برکت فرصتی بسیار استثنایی آن هم در ماه میهمانی خدا برای ما فراهم شده است که می‌توانیم با توجه و همتی که به کار می‌بندیم بهره بسیار زیادی از آن ببریم.

رفع سختی‌ها به آسانی

قرآن نمی‌فرماید که بعد از سختی آسانی است؛ تعبیر قرآن این است که با سختی، آسانی است؛ یعنی آسانی در شکم سختی نهان و همراه آن است. اینجا نکته لطیفی است که فهم آن به نقل تمام آیات سوره انشراح بستگی دارد: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ * وَوَضَعْنَا عَنکَ وِزْرَکَ * الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَکَ * وَرَفَعْنَا لَکَ ذِکْرَکَ * فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً *فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلَی رَبِّکَ فَارغَب؛ بنام خداوند بخشنده بخشایشگر، آیا به تو سعه صدر ندادیم؟ باری که پشت تو را خم کرده بود از پشتت برگرفتیم. آوازه‌ات را بلند ساختیم. پس حتماً با سختی آسایشی همراه است. حتماً با سختی آسایشی قرین است. پس زمانی که آسوده شدی به کوشش بپرداز و به سوی پروردگار خویشتن متوجه شو».

روی سخن با شخص پیامبر اکرم(ص) است. این سوره خاص آن حضرت است. این سوره با لحنی پر از عطوفت، خاص شریف پیامبر اکرم(ص) را که گویی از ناملایمات آزرده گشته بود نوازش می‌دهد و گوشزد می‌کند که چگونه خدا بار سنگین وی را از دوشش برداشته و سختیش را مبدل به آسانی کرده است. آنگاه به شیوه علوم تجربی از یک جریان واقع شده و مشهود استنتاج کرده و می‌گوید: پس با سختی آسایشی است؛ یعنی از اینکه در گذشته باری بر دوش تو بود و ما آن را برداشتیم و نامت را بلند ساختیم و به تو بردباری و قدرت تحمل دادیم، چنین نتیجه بگیر که حتماً با هر سختی آسانی هست. پس برای تثبیت نتیجه و اطمینان دادن به قطعی بودن آن تکرار می‌کند که آری با سختی آسانی است.

نکته جالب این است که بعد از نتیجه گرفتن این فرمول کلی، خط مشی آینده را نیز بر همین اساس تعیین می‌فرماید و می‌گوید: پس وقتی که فراغت یافتی به کوشش بپرداز؛ یعنی چون آسانی در شکم تعب و رنج قرار داده شده است، پس هر وقت فراغت یافتی خود را مجدداً به زحمت بینداز و کوشش را از سر بگیر. این خصوصیت مربوط به موجودات زنده بالاخص انسان است که سختی‌ها و گرفتاری‌ها مقدمه کمال‌ها و پیشرفت‌هاست.

در هر حال، اگر تلخی‌ها، ناکامی‌ها، سختی‌ها و مشکلات زندگی نباشد انسان به آسایش و راحتی نخواهد رسید و در واقع این مشیت الهی و خواست خداوند است که با هر سختی آسانی باشد و هر سر بالایی سراشیبی را به دنبال داشته باشد، «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً اِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» علاوه بر مشیت الهی، قرآن کریم راه عبور از سختی‌ها و دستیابی به آسانی‌ها را چنین بیان می‌کند: «فَأمَّا مَنْ أَعْطَی وَ اتَّقَی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَی فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَی؛ ما آنکس که در راه خدا انفاق کند و پرهیزکاری پیش گیرد و پاداش نیک خداوند را تصدیق نکند، او را در مسیر آسایش قرار می‌دهیم» و مسیر دشواری‌ها و سختی‌ها را چنین بیان کرده است: «وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنَی وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنَی فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَی؛ اما کسی که بخل ورزد و از این طریق بی‌نیازی طلبد و پاداش الهی را تکذیب کند، ما به زودی او را در مسیر دشواری قرار می‌دهیم».

عذرخواهی در برابر خداوند بزرگترین عامل رشد

برای رشد اخلاقی، نیازمند شناخت عوامل صعودکننده نفس هستیم، تا با ایجاد آنها، رشد و سعادت و کمال خود را رقم بزنیم، در این میان عذرخواهی و اظهار ندامت و پشیمانی و توبه حقیقی در پیشگاه خداوند متعال، یکی از بزرگترین عوامل رشد دهنده به‌شمار می‌رود، تا جایی که قرآن کریم توبه را از عوامل رستگاری انسان معرفی کرده و می‌فرماید: «تُوبُوا إِلَی اللهِ جَمِیعاً اَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» در این آیه توبه وسیله نجات معرفی شده، زیرا توبه دری است که می‌توان با ورود به آن راه بازگشت را طی کرد و در نتیجه در مسیر کمال و سعادت قرار گرفت.

پذیرش عذر و بخشش گناهان: می‌بایست هنگامی که از روی جهالت و نادانی گناهی را انجام دادیم سریعاً به سوی خداوند بازگشته و به درگاهش توبه کنیم که اگر این عمل را انجام دهیم خداوند نیز توبه ما را پذیرفته و گناهان ما را می‌آمرزد و باید این را بدانیم که هیچ کس جز خداوند نمی‌تواند گناهان ما را بیامرزد. ثانیا هنگامی که خداوند عذر بنده خویش را بپذیرد به یقین گناه او را می‌آمرزد. چرا که وقتی بنده به درگاه خداوند تضرع کرده و بگوید «رب انی ظلمت نفسی فاغفرلی» یعنی خدایا من به خودم ظلم کردم پس مرا ببخش. خداوند نیز در جواب او می فرماید: تو را آمرزیدم.

رأفت خداوند به بندگان صالح

رأفت در لغت، کمال رحمت و شدیدتر از آن خوانده شده و همچنین رأفت رقیق‌تر از رحمت بیان شده است. می‌دانیم که یکی از صفات خدای متعال رئوف است و بر اساس این رأفت به انسان و موجودات، حیات را ارزانی داشته و این رأفت را به انبیاء الهی نیز عنایت کرده است، تا آنان برای سعادت نوع بشر، مشقت‌ها و زحمت‌های فراوانی را متحمل شوند، همانگونه که در مورد رسول خود فرمود: «لَقَدْ جَائَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَحِیمٌ؛ هر آینه پیامبری از خود شما بر شما مبعوث شده است، هر آنچه شما را رنج می‌دهد بر او گران می‌آید، سخت به شما دل بسته و با مؤمنان رئوف و مهربان است.»

رأفت و رحمت شامل بندگان صالح خدا می‌شود، نه آنان‌که با عناد و لجاجت به نافرمانی خداوند برخاسته و با فرامین او مخالفت می‌کنند، زیرا، خدای متعال موهبت‌های خود را پاداش کسانی قرار می‌دهد که صالح باشند و اعمال صالح انجام دهند. از آنجا که انسان عاصی و گناهکار هنگامی که روی به‌سوی خدا آورد و عذرخواهی و توبه کند از محبین درگاه باری تعالی می‌شود، اینجاست که بعد از عذرخواهی و درخواست بخشش از گناهان و زشتی‌ها به خود اجازه می‌دهد که خداوند را با صفت رئوفیتش یاد کرده و بگوید: یَا رَؤُوفاً بِعِبَادِهِ الصَّالِحِینَ.